Feitelijke gegevens van het boek

Titel: Het wederzijds huwelijksbedrog

Auteur: Peter Langedijk

Eerste uitgave: 1714

Genre: Toneelstuk, blijspel

Verwachtingen en eerste reactie

Ik kon voor deze tijdsperiode maar uit een paar verschillende verhalen kiezen. Ik besloot ‘Het wederzijds huwelijksbedrog’ te kiezen omdat het onderwerp mij leuker leek dan de andere verhalen. Het gaat over een liefdesrelatie, en ik vond het wel een grappig onderwerp, omdat het niet erg ouderwets was; er zou in de huidige tijd ook een soortgelijke roman kunnen worden geschreven. Ik had verder met niet zo veel verwachtingen over het boek.

De samenvatting

Eerste bedrijf

Lodewijk, een arme edelman, is met zijn vriend Jan teruggekeerd naar zijn geboortestad Utrecht om familie te zoeken. Ze zijn erg arm, en verdienen alleen maar geld door te kaarten. Lodewijk heeft een meisje gezien op de Maliebaan waar hij verliefd op is geworden, en slentert door Utrecht op zoek naar haar woonplaats. Lodewijk denkt dat ze rijk is, waardoor hij op het idee komt om zich voor te doen als een rijke graaf bij haar, en Jan als een baron, zodat zij een relatie met hem wil aangaan. Als hij dan met haar trouwt, wordt hij rijk. Ze ontdekken waar zij woont en verblijven in de herberg tegenover haar huis. Als ze elkaar ontmoeten, doet Charlotte ook alsof ze rijk is. Ondertussen krijgt ze een brief van haar broer Karel waarin staat dat hij terug naar Utrecht komt om zijn vrouw Sofie te introduceren. Doordat hij wil dat zijn familie een goede indruk maakt op Sofie, stuurt hij hen 1000 gulden.

Tweede bedrijf

Charlotte en Lodewijk zijn van plan om met elkaar te trouwen doordat ze allebei denken dat de ander rijk is, terwijl ze beiden arm zijn. Er worden meerdere scenes opgevoerd om te laten zien hoe rijk ze wel niet zijn. Zo laat Lodewijk ‘per ongeluk’ een brief vallen waarin staat dat nog 2000 pond tegoed heeft bij iemand. Ook verzint Charlotte een list om meer geld te krijgen; een vriend van haar doet zich voor als juwelier en verkoopt haar valse ring voor 800 gulden aan Lodewijk. Charlottes moeder, Konstance, is tevreden dat Charlotte met een edelman gaat trouwen. Er is alleen een probleem; de bruidsschat. Daarom besluiten ze te doen alsof Konstance haar schaakt.

Derde bedrijf

Jan is boos op Lodewijk dat hij 800 gulden heeft besteed aan een ring, omdat ze nog steeds arm zijn. Om te bewijzen dat Charlotte echt rijk is, vraagt Lodewijk het aan de waard van de herberg, die vertelt dat ze een groot bedrag gaat erven van haar Indische oom. Lodewijk is onder de indruk, en om opnieuw te bewijzen dat hij rijk is, doet hij alsof Jan hem door een weddenschap geld schuldig is, maar dat het ‘maar’ 1000 gulden is en hij het dus laat zitten. Lodewijk krijgt van Klaartje, de huishoudster van Charlotte, een brief geschreven door Charlotte waarin ze afscheid van hem neemt doordat haar moeder haar niet laat trouwen met hem. Klaartje adviseert dat hij haar moet schaken. Terwijl Lodewijk een kaart terug aan het sturen is, bekent Jan zijn liefde naar Klaar en zegt dat hij met haar wil trouwen; dan worden ze beide barones. Lodewijk stuurt een brief aan Charlotte dat hij nog steeds met haar wil trouwen.

Vierde bedrijf ontknoping

Karel komt zonder zijn vrouw naar Utrecht om te zien wat de situatie van zijn familie is. Hij wordt op de hoogte gesteld van het geplande huwelijk van Charlotte en Lodewijk, maar hij vertrouwd Lodewijk niet helemaal en wil met hem praten. Klaartjes vriend, Hans, komt erachter dat Jan haar ten huwelijk heeft gevraagd en wordt boos. Klaartje wil dan toch weer met Hans trouwen, maar Jan blijft praten over hoe goed hun leven eruit zou zien als barones. Hans en Jan vechten, en Jan wint, waardoor hij met haar mag trouwen. Hij verscheurt de trouwbelofte tussen Klaartje en Hans.

Vijfde bedrijf

Als Karel terugkomt met zijn vrouw Sofie, herkent hij Jan als een van zijn gedeserteerde soldaten die ervan door was gegaan met zijn paard. Jan wordt afgevoerd naar de gevangenis, en moet bekennen dat hij inderdaad geen baron is. Lodewijk moet ook bekennen, en als hij zijn echte naam vertelt, blijkt hij de broer te zijn van Sofie. Sofie vindt dat Charlotte alsnog met Lodewijk moet trouwen, want ook al is hij arm, hij is nog steeds een edelman. En Konstance heeft toch meer dan genoeg geld? Het blijkt dat ook Karel zijn vrouw heeft laten geloven dat zijn familie rijk is. Sofie vergeeft Karel, en Karel helpt Lodewijk aan een officiersplaats in het leger zodat hij later toch kan trouwen met Charlotte. Jan wordt vrijgelaten, en gaat er zo snel mogelijk vandoor. Klaartje heeft dus niemand om mee te trouwen, sinds Jan weg is en Hans zich verraden voelt.

Personages

Ik heb alle personages als flat characters getypeerd doordat de vertelde tijd te kort is om van karakterverandering te spreken en de personages niet worden uitgediept.

Lodewijk van Kaalenhuizen (flat character): Lodewijk is een arme, Utrechtse edelman. Ondanks dat hij Charlotte heeft bedrogen, lijkt hij een beschaafde, sympathieke man. Hij wilde Charlotte namelijk niet alleen gebruiken voor haar geld; toen hij wist dat ze arm was, deed hij nog steeds moeite om met haar te trouwen. Hij heeft een speaking name: van Kaalenhuizen, oftewel een kaal huis, oftewel dat hij arm is.

Charlotte Adelpoort (flat character): Charlotte is de vriendin van Lodewijk. Net zoals Lodewijk is ze van adel, maar wel arm. Dit komt doordat haar familie veel schulden heeft. Ook zij heeft een speaking name, doordat er ‘adel’ in haar achternaam voorkomt en ze ook van adel is. Net zoals Lodewijk was ze niet alleen bij hem voor zijn geld; ze wilde namelijk nog steeds met hem trouwen toen ze ontdekte dat hij arm was.

Jan (flat character): Jan is een vriend van Lodewijk. Hij is een gedeserteerde soldaat. Hij volgt het plan van Lodewijk, maar doet het ondertussen ook omdat hij met Klaartje wil trouwen.

Klaartje (flat character): Klaartje is de huishoudster van Charlotte. Ze is erg gevat en heeft vaak kritiek op Charlotte. Ze kiest in het verhaal op een gegeven moment tussen twee mannen, maar aan het eind van het verhaal heeft ze met geen van beiden een relatie.

Karel (flat character): Karel is de broer van Klaartje. Hij wordt eerst als een reddende engel gezien doordat hij Jan en Lodewijk ontmaskert, maar vervolgens blijkt het dat hij net zo erg is, doordat hij zijn vrouw ook heeft doen geloven dat hij rijk was.

Tijd

Het verhaal verloopt chronologisch. Er komen alleen dialogen in voor, dus het is niet in verleden of tegenwoordige tijd geschreven. De vertelde tijd is minder dan een dag; in de inleiding van het boek staat dat het verhaal vóór de middag begint en om 9 uur in de avond eindigt. Het tempo van het verhaal is regelmatig; er komt nauwelijks tijdverdichting of tijdsvertraging in voor. De enige flashforward is wanneer Jan beschrijft wat voor leven hij en Klaartje zouden kunnen hebben als ze gingen trouwen.  De verteltijd, oftewel hoelang het opgedragen toneelstuk duurt, is ongeveer twee uur.

Achttiende eeuw

Dit verhaal is geschreven in 1714; in de achttiende eeuw dus, tijdens de pruikentijd, de verlichting en het classicisme. De volgende thema’s van de achttiende eeuw zien we terug in dit verhaal:

• Bedrog. Tijdens de pruikentijd, droeg men grote, luxe pruiken en andere kleding, alsof ze erg rijk waren, terwijl dat vaak maar schijn was. Dit verhaal bespot dit soort mensen dus, doordat Lodewijk en Charlotte precies hetzelfde doen in ‘Het wederzijds huwelijksbedrog’; ze halen allerlei streken uit om er rijk uit te zien, terwijl ze het niet echt zijn.
• Het classicisme was een stroming aan het eind van de zeventiende eeuw en het begin van de achttiende eeuw die voorbeeld nam aan de oude, klassieke Grieken en Romeinen. Deze stroming in de literatuur heeft drie regels;
  • Eenheid van actie. Het toneelstuk dient maar een situatie te beschrijven.
  • Eenheid van tijd. Het toneelstuk moet zich binnen 24 uur afspelen.
  • Eenheid van plaats. Het toneelstuk dient zich op een enkele plek af te spelen.

Hoewel we zien dat Langendijk deze regels inderdaad heeft toegepast in ‘Het wederzijds huwelijksbedrog’, maar er komt ook zekere spot tegen het classicisme in voor. Zo worden taal- en spellingregels en verzen van de rederijkers gekritiseerd.

• De verlichting was een filosofische beweging waarbij kritisch denken centraal stond. Het was een tijd van wetenschapen uitvindingen. ‘Het wederzijds huwelijksbedrog’ is een werk uit de verlichting om meerdere redenen;
  • Werken uit de verlichting waren moraliserend, en dit verhaal heeft een duidelijke moraal; lieg niet, liegen mag niet.
  • Het volk. In de verlichting wilde men het volk informatie geven en slimmer maken, doordat het volk eerder minder goed toegang had tot literatuur. Dit verhaal is simpel geschreven en daardoor toegankelijk naar het volk toe.
  • Een belangrijk principe van de verlichting was dat je zelf verantwoordelijk bent voor je geluk, niet God. Zo wordt in dit verhaal niets gezegd over God, maar laat het zien dat als je liegt, het ongelukkig voor je kan eindigen, zoals bij Klaartje.
• Standenmaatschappij en rijkdom. In de achttiende eeuw werd de standenmaatschappij minder belangrijk. In plaats daarvan was er namelijk een klassenmaatschappij; je status was niet meer afhankelijk van waar je was geboren, maar van hoeveel geld je hebt. Dit zie je ook terug in ‘Het wederzijds huwelijksbedrog’: Charlotte en Lodewijk zijn allebei van adel, maar dat is niet genoeg; ze moeten ook nog eens allebei rijk zijn, wat ze dus niet zijn.

Ruimte & plaats

Het hele verhaal speelt zich af in de stad Utrecht, maar in de inleiding van het boek staan de specifieke plaatsen waar het zich afspeelt per bedrijf. Het eerste en derde bedrijf speelt zich af in de straat voor de straat van Charlottes huis en de herberg, en het tweede, vierde en vijfde bedrijf speelt zich af in Charlottes huis. Deze ruimtes zijn niet te koppelen aan de thematiek.

(Schrijf)stijl

Het verhaal is geschreven in 1714 en is dus geschreven in Oud-Nederlands. Er wordt uitsluitend gebruik gemaakt van dialogen. De schrijfstijl is simpel, luchtig en humoristisch. Ook wordt er door het hele verhaal heen eindrijm gehanteerd.

“Ik meen voor graaf te spelen,
Gij zult baron zijn, en wij zullen alles delen,
Zo wij iets winnen als voorhenen met de kaart,
En and're knepen. Maar, wij moeten van den waard”

Vertelwijze/ perspectief

Het verhaal is in de vorm van een toneelstuk geschreven, dus er is geen sprake van een vertelwijze. Doordat er alleen dialogen vanuit verschillende personen in voor komen, heeft het verhaal dus wisselende ik-perspectieven.

Thematiek

Het thema van dit verhaal is bedrog, zoals in het hoofdstuk ‘tijd’ al is genoemd. Iedereen bedriegt elkaar in het verhaal; Lodewijk en Charlotte bedriegen elkaar, Jan en Klaartje bedriegen elkaar, en Karel bedriegt Sofie. Naast liegen over haar financiële positie, liegt Charlotte ook nog eens tegen Lodewijk dat haar moeder niet wil dat ze trouwen om de huwelijksschat te vermijden. Ook al is er een goed eind voor de meeste personages, laat het verhaal toch zien dat liegen slecht is.

De abstracte motieven van dit verhaal die niet zijn genoemd in het hoofdstuk ‘tijd’ zijn:

• Liefde en huwelijk. Lodewijk en Charlotte willen gaan trouwen, Jan en Klaartje willen gaan trouwen en Karel is getrouwd met Sofie; er komen een hoop huwelijken voor in het verhaal. Lodewijk en Charlotte lijken echt verliefd op elkaar, doordat ze nog steeds gaan trouwen als ze ontdekken dat ze allebei arm zijn. Sofie houdt ook van Karel, doordat ze bij hem blijft terwijl ze weet dat hij arm is. Maar het is niet duidelijk of Jan echt van Klaartje houdt, sinds hij onmiddellijk weggaat als zijn geheim is ontdekt en haar dus achterlaat.

Er zijn geen leidmotieven. Het moraal  van het verhaal is dat liegen slecht is, of dat liefde alles overwint, zelfs bedrog.

De titel van het verhaal is ‘Het wederzijdse huwelijksbedrog’. Dit slaat op Lodewijk en Charlotte, doordat zij elkaar bedrogen hebben door allebei te doen alsof ze rijk waren terwijl ze dat niet waren in de hoop om met elkaar te trouwen. De titel slaat niet op Jan en Klaartje doordat Klaartje al had toegegeven dat ze arm was, en het dus niet wederzijds bedrog was. Het slaat ook niet op Karel en Sofie, doordat Sofie niet had gelogen over haar financiële positie.

Auteur

Pieter Langedijk (1683-1756) was een Nederlandse toneelschrijver en dichter. Zijn vader had een succesvol bedrijf, maar stierf toen Langedijk nog maar zes jaar oud was. Hierdoor ging het familiebedrijf failliet en moest hij meehelpen met het kleine textielbedrijfje van zijn moeder, wat ten koste ging van zijn schoolopleiding. Zijn moeder was een alcoholist. Nadat zijn moeder was overleden trouwde hij met een vrouw, en zij stierf elf jaar later. Daarna ging het financieel slecht met Langendijk, maar hij kreeg een gratis plaats in het proveniershuis en moest als tegenprestatie een – onvoltooid gebleven – stadsgeschiedenis van Haarlem schrijven.

Langedijk had gevoel voor toneel: in de blijspelen die hij schreef, gebruikte hij in plaats van lange monologen vol beschouwingen (zoals in de zeventiende eeuw veel gebeurde), gaf hij zoveel mogelijk actie en zorgde er tegelijk voor dat de toeschouwers van het ene verrassende einde naar de andere werden gevoerd. Het thema dat hij steeds weer in zijn stukken verwerkte, was de neiging van de mensen om in een schijnwereld te leven; bedrog dus. Dit zie je goed terug in ‘Het wederzijds huwelijksbedrog’. Langedijk wilde zijn toeschouwers een spiegel voorhouden en hen daarmee op aangename manier het maatschappelijke bedrog laten zien.

Mening

Geen boekverslag is compleet zonder je eigen mening. Die is essentieel want: wat heb je ervan geleerd? Wat heeft het boek met je gedaan? Uiteindelijk lees je niet om de leraar te plezieren maar om jezelf te ontwikkelen. Als je niet zo goed weet hoe je je mening nu moet verwoorden kun je terugscrollen naar alle bovenstaande onderdelen die je beschreven hebt over het boek wat je hebt gelezen. Wat vond je nu eigenlijk van het thema? Sprak het je aan? En de schrijfstijl, is dat een stijl die je vaker zou willen lezen of juist niet? Zo kom je tot een goed onderbouwde mening over je boek. Zo kom je tot een goed onderbouwde mening over je boek.

Bronnenlijst

https://www.dbnl.org/tekst/lang020wede08_01/lang020wede08_01.pdf
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-het-wederzijds-huwelijksbedrog-door-pieter-langendijk-50052
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-het-wederzijds-huwelijksbedrog-door-pieter-langendijk-47714
http://literatuurlijn.nl/verlichting/het-wederzijds-huwelijksbedrog/
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-het-wederzijds-huwelijksbedrog-door-pieter-langendijk-53859
https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-het-wederzijds-huwelijksbedrog-door-pieter-langendijk-47023