De piano

1: De geschiedenis van de piano Bijna 1000 jaar geleden maakten de mensen hakkeborden. Een hakkebord is een stevige houten plank met strak gespannen snaren erover. De mensen sloegen met twee hamertjes op de snaren, en zo maakten zij muziek. Daarna werd de klavecimbel uitgevonden. Een klavecimbel lijkt een beetje op een piano, maar je kunt er niet hard of zacht op spelen.

Cristofori’s Pianoforte (circa 1722) In 1698 was er een Italiaanse klavecimbelbouwer die Bartolommeo Cristofori heette. Bartolommeo dacht: Laat ik eens gaan werken aan een nieuw toetseninstrument. Het moet lijken op een klavecimbel, maar je moet er hard en zacht op kunnen spelen. In 1709 was hij klaar. Hij noemde het instrument gravicem balo co piano e forte, dat oftewel klavecimbel met zacht en hard. Later werd het instrument bekend gemaakt als piano-forte of forte-piano. Nog later gewoon als piano.

2: De piano van binnen De piano is meer dan je van de buitenkant kunt zien. Er zijn twee harpen met snaren, die elkaar kruizen. Het houten raam waartegen de zangbodem ligt, is gemaakt van dikke balken van hard hout wat een lange tijd heeft moeten drogen. De zangbodem is gemaakt van dunne plankjes van naaldbomenhout, die op elkaar zijn gelijmd. De zangbodem is ongeveer 1 centimeter dik. De hardhouten kammen zijn op de zangbodem gelijmd, zij brengen de trillingen van de snaren over op de zangbodem. In het ijzeren raam zitten stemschroeven. Aan de stemschroeven zitten strak gespannen snaren, die via metalen pinnen op de houten kammen weer vastzitten aan pinnen op het ijzeren raam. De pedalen werken met hefbomen en stangen. Als je het rechter pedaal intrapt worden de dempers met een stang van de snaren getild, waardoor de snaren langer doorklinken. Met het linker pedaal wordt via een stang de hamers dichter bij de snaren gebracht, waardoor de klank zachter wordt. De hamers zijn van hout, met een kop die met een vilt bedekt is. De toetsen zijn gemaakt van zacht hout uit èèn stuk, met daarop een plaatje kunststof. Vroeger zat op de witte toetsen ivoor, en op de zwarte toetsen ebbenhout.

3: Hoe werkt een piano Je zou een piano ook een snaarinstrument kunnen noemen, omdat de klank ervan ontstaat doordat snaren in trilling worden gebracht. Maar volgens de gebruikelijke indeling hoort hij thuis in de familie van de toetsinstrumenten. Het mechaniek van de piano zorgt ervoor dat bij het indrukken van een toets een vilt bekleed hamertje tegen de snaren wordt geslagen. De klank van het instrument – rond en vloeiend of scherp en stotend - hangt vooral af van de snelheid van de hamer. Bij een zwaar werkend mechaniek moet je hard op de toetsen drukken; bij een licht werkend mechaniek wordt de aanslag minder zwaar, maar als het mechaniek te licht werkt kan het een oppervlakkige aanslag veroorzaken. Het is heel belangrijk dat elk hamertje het juiste gewicht heeft en op even grote afstand van de snaar staat, anders raakt de totaalklank uit evenwicht. De klank die door trillende snaren ontstaat wordt versterkt weergegeven door een houten zangbodem. Ook de houten kast werkt daaraan mee. Als de houten deksel wordt opgeklapt, komt er natuurlijk meer geluid naar buiten. De klanken van de piano worden gemaakt door een slimme constructie van hamertjes die in beweging worden gebracht door het indrukken van de toetsen. De hamerconstructie bestaat uit 80 tot 90 onderdeeltjes. De speler kan 8 tot 10 keer per seconde de toets herhalen.Als je de toets ingedrukt houd word de demper van de snaar af gehaald en dan klinkt de klank door. De klankkast zorgt ervoor dat de klanken mooi uit de piano komen.

4: Soorten piano’s De eerste piano’s waren vleugels, dat zijn grote instrumenten
met snaren die recht van de speler aflopen. Het zijn mooie meubels, maar het nadeel is dat ze veel plaats innemen. Daarom begonnen de Duitse bouwers tafel piano’s te maken. Bij een tafel piano lopen de snaren in de breedte, dat bespaart heel wat ruimte.

Giraffe piano De pianosnaren werden in deze tijd op een houten harpvormig raam gespannen, verstevigd met metaal. Maar omdat hout snel uit zet en krimpt, werden de snaren vlug ontstemd. In 1825 kwam Alpeus Babcock op het idee het raam helemaal van metaal te maken, welke minder krimpt en uit zet.

De tafelpiano was een groot succes. Daarom probeerden de bouwers nu de klank van een vleugel te krijgen uit een instrument dat minder ruimte in beslag neemt. De eenvoudigste manier was om de snaren en het mechaniek van de vleugel recht overeind te zetten. Het resultaat was de hoge giraffe piano, maar die zag er in een kleine kamer lelijk uit. Uit Frankrijk kwam het idee om de hoge en de lage snaren te kruisen zodat er in kleine rechtopstaande piano’s flinke lange snaren passen.

Het clavichord. In 1783 vond de Britse firma Broadwoot een uiterst belangrijk onderdeel van de moderne piano uit, namelijk een pedaal. Hiermee worden de dempers van de snaren afgetild, zodat de snaren langer blijven doorklinken. Later werd dit in alle piano’s gebouwd. Nog later werd er nog een tweede pedaal toegevoegd (links), waarmee de klanken zachter worden gemaakt

5: Een aantal componisten

D. Scarlatti 1685-1757 Tegenwoordig noemen we Domenico Scarlatti’s klavecimbelwerken sonates. Hijzelf noemde ze essercizi (=oefeningen). Sommige zijn heel moeilijk te spelen, zoals deze op de cd, die hij misschien voor zichzelf schreef om uit te voeren op een concert. Cd 1: Sonate in f, K183, Allegro

J.S. Bach 1685-1750 Bach schreef zijn “Italiaans Concert”in 1735. Het is voor klavecimbel alleen; dat is tamelijk ongewoon, want Bachs concerten zijn meestal met orkestbegeleiding. Cd 2: Italiaans concert, BWV 971, Allegro
Cd 3: idem, Andante
Cd 4: idem, Presto

Mozart 1756-1791 Mozart speelde op zijn 4de jaar zijn eerste etudes. Mozart schreef deze bekende variaties (wij kennen de melodie van “Altijd is Kortjakje ziek”), in 1778. Cd 5 t/m 17: Twaalf variaties op “Ah! Vous dirai-je, Maman”, KV 265

Beethoven 1770-1827 Beethoven schreef de sonate (nr. 14) in 1801. De title Mondschein werd gegeven door de Weense dichter Heinrich Rellstab. Hij zei dat het eerste deel hem deed denken aan het maanlicht op het rimpelende oppervlak van het Meer van Luzern in Zwitserland. Cd 18: Pianosonate nr. 14 cis, opus 27 nr. 2

Schubert 1797-1828 Schubert schreef 8 improptu’s in de laatste twee jaar van zijn leven; enkele ervan werden pas na zijn dood gepubliceerd. Een impromptu is een licht en spontaan stuk, meestal voor piano. Cd 19: Impromptu in As, opus 53

Chopin 1810-1849 Deze polonaise, geschreven in 1842, droeg Chopin op aan de Parijse bankier Auguste Leo. Het magisch karakter van de muziek was aanleiding voor de bijnaam (heroïsch betekent heldhaftig). Cd 20: Polonaise nr. 6 in As, opus 53 (“de heroïsche”)

Schumann 1810-1856 Schumann schreef deze bundel van acht stukken in1837. Zoals dikwijls verzon hij de titels pas toen hij de muziek al af had. Aufschwung is stormachtige muziek, die Schumanns vurige karakter goed weergeeft. Cd 21: Fantasiestücke, opus 12 nr. 2

Liszt 1811-1886 Liszt was geboeid door de geschiedenis van Mazeppa, die uit zijn eigen land werd verbannen, vreselijke martelingen moest doorstaan en uiteindelijk kozakkenleider werd. Liszt schreef op dit thema verschillende stukken. Cd 22: Mazeppa, etude transcendente nr. 4

Brahms 1833-1897 Tot Brahms bekendste pianowerken behoren de 3 rapsodieën. De tweede schreef hij in 1879 en de derde was het laatste stuk dat hij voor de piano schreef. Cd 23: Rapsodie in g, opus 79 nr. 2

6: Hoe een piano gemaakt wordt Piano’s zijn er in verschillende soorten en maten, van de kleine rechtopstaande voor huiselijk gebruik tot de grote concertvleugel. Het grootste onderdeel is het gietijzeren raam, maar het belangrijkste is het mechaniek, waarvan alle onderdelen soepel moeten werken en goed moeten zijn afgesteld. Het houten raam, waartegen de zangbodem komt te liggen ,is gemaakt uit dikke balken van hardhout dat lange tijd heeft moeten drogen. De ongeveer 1 cm dikke zangbodem, die bestaat uit aaneengelijmde, dunne plankjes van gedroogd naaldhout, wordt rechtop tegen het houten raam geplaatst. De hardhouten kammen, die op de zangbodem zijn gelijmd, brengen de trillingen van de snaren over op de zangbodem. De pedalen werken met behulp van hefbonen en stangen. Het onregelmatig gevormde ijzeren raam is in één gietvorm gegoten. De snaren lopen van af de stemschroeven via de metalen stiften op de houten kammen naar de uiteinden, waar ze met stalen aanhangstiften op het ijzeren raam zijn vastgezet. De toetsen worden op hun plaats gehouden door twee metalen pinnen, piloten, die onderaan een vilten schijfje hebben. De hamerkoppen bestaan uit een houten kern die met vilt is bekleed. De toetsen, gemaakt van een lichte, zachte houtsoort, worden gezaagd uit een enkel stuk gelaagd hout. Op de witte toetsen zat vroeger een platje ivoor en op het zwarte ebbenhout, maar nu is dat alleen nog kunststof.