Brazilië

INHOUDSTAFEL

§ De bevolking § Het carnaval § Het klimaat § Landbouw en veeteelt § Bosbouw en visserij § Mijnbouw en energie § Industrie § Handel § De ligging § Cultuur § Amazonegebied § Amazone-rivier § Transamazoneroute

DE BEVOLKING Brazilië had in 2001 ongeveer 175.000.000 inwoners. Dit betekent een gemiddelde van ca. 20 inwoners per km2. In 1950 had Brazilië nog maar 50 miljoen inwoners. Jaarlijks komer er zo’n drie miljoen Brazilianen bij, nog afgezien van het aantal immigranten. Deze bevolkingsexplosie is een van de grote problemen waar Brazilië mee worstelt. Er is sprake van een voortdurende verstedelijking: 77% van de bevolking woont in de steden, waarbinnen vooral de krottenwijken of favelas zich razendsnel hebben uitgebreid. Brazilië is in een periode van ongeveer vijftig jaar veranderd van een overwegend agrarische in een stedelijke samenleving. De grootste stedelijke gebieden zijn São Paulo (15.3 miljoen inwoners) en Rio De Janeiro (10.2 miljoen inwoners), twee van de grootste steden ter wereld. In het Noordoosten en Noorden liggen de miljoenensteden Savador Da Bahia, Recife en Fortaleza, in het amazonegebied Belém en in het zuiden Porto Alegre. Grote steden in het binnenland zijn Manaus, Brasilia (hoofdstad van Brazilië) en Belo Horizonte. De bevolking van Brazilië is zeer heterogeen van

samenstelling en van Indiaans-Afrikaans-Europese herkomst. Het aantal Indianen dat nog de oorspronkelijke leefwijze heeft, bedraagt minder dan 0.2% van de totale bevolking. Dit aantal neemt nog steeds verder af, onder andere door de ontginning van het Amazonegebied. Nu en dan worden er zelfs moordpartijen op Indianen gemeld. Verder wonen er nog Indianen in Centraal-West-Brazilië, die voor een deel zijn ondergebracht in ca. 128 reservaten. Het FUNAI (Fundação Nacional dos Indios) is het orgaan dat tot taak heeft de integratie van de Indianen in de maatschappij op geleidelijke en wreedzame wijze te doen verlopen. Dat daar niet zoveel van terecht komt is o.a. te wijten aan de enorme ongeïnteresseerdheid en corruptie bij het ambtelijke apparaat. De eerste kolonisten waren de Portugezen. Deze bleven in de havensteden grotendeels onvermengd, maar in het binnenland vermengden zij zich met de inheemse bevolking. Vooral tussen 1880 en 1914 kwamen er veel immigranten naar Brazilië: Italianen, Spanjaarden, Syriërs, Libanezen, Polen en Duitsers. Het blanke deel van de bevolking vormt de meerderheid met 53%. Daarna volgend de Brancos of Pardos (ook wel Morenos of Mulatos genoemd) die van Europees-Afrikaanse afkomst zijn met 22% en de Mamelucos van Indiaans-Europees afkomst met 12%. De zwarte bevolkingsgroep bestaat uit 11% van de bevolking. Alle mensen van gemengde afkomst noemt men Mestiezen. De jaarlijkse bevolkingstoename bedraagt ca. 1,8%. De gemiddelde levensverwachting bij geboorte is voor mannen 64jaar en voor vrouwen 69 jaar.

jaartal Aantal in miljoenen
1776 1.9
1876 10.9
1900 17.3
1940 41.2
1950 51.9
1960 70.1
1970 93.2
1980 121.3
1991 146.2
1995 161.3
2001 175

HET CARNAVAL

Carnaval is het grote, vijf dagen durende feest dat door vrijwel alle Brazilianen op een uitbundige wijze gevierd wordt. Echte carnavalsteden zijn Olinda, Salvador, Recife, maar vooral Rio De Janeiro waar het carnaval van de “carioca’s”, de inwoners van Rio, de grootste toeristische trekpleister van Brazilië is. De grote parade van Rio de Janeiro wordt twee keer gehouden, meestal op zondag en maandag. Het carnaval begint op vrijdag daarvoor al op de straat. De optredens van de 14 grote sambascholen in de grote parade en in het stadion zijn een overweldigend gezicht. Bij de grootste sambascholen doen dan duizenden dansers mee en trommelaars. De groepen worden beoordeeld door een jury waardoor het een echte wedstrijd geworden is. Typisch voor deze parades zijn de “trios eléctricos”, muziekbands die op wagens door de straten trekken. Het carnaval in steden als Salvador en Recife wordt veel meer gekenmerkt door het non-stop straatcarnaval.

HET KLIMAAT

Maar liefst 90% van het Braziliaanse grondgebied bevindt zich in de tropische zone. Het amazonegebied vertoon alle kenmerken van een equatoriaal klimaat: overvloedige regen, hitte, geen echte droge en natte seizoenen. Met name in het mondingsgebied van de amazone en in de bovenloop valt veel regen. Wat de temperaturen betreft, moet men zich geen extreme hitte voorstellen; het geregistreerde maximum in belém bedraagt slechts 35.1°C, veel lager dan de zomermaxima in grote delen van Europa! In dit deel van het land komt men tot een warm klimaatgemiddelde door de constantheid van de temperatuur, het hele jaar door, en niet door de uitschieters. Manaus heeft in de warmste maand, september een gemiddelde temperatuur van 27.9°C, tegenover 25.8°C in de koudste maand, februari. Van temperatuurschommelingen kunnen we dus niet spreken. Een ander belangrijk punt is de neerslagfrequentie: in Belém regent het 250 dagen per jaar, doorgaans laat in de middag. De atmosferische vochtigheid die dit met zich meebrengt is de oorzaak van de voortdurende klamheid die zo kenmerkend is voor het Amazonegebied, en die alleen ’s nachts enigszins afneemt. De plateaus van Midden-Brazilië kennen een klassiek tropisch klimaat. Ook hier is de gemiddelde temperatuur hoog. Het verschil is echter dat droge en natte tijden elkaar afwisselen. In de hoger gelegen gebieden is het iets koeler, zodat men zich hier van oudsher graag terugtrekt om de warmte te ontvluchten. De klimaatomstandigheden in het binnenland van Nordeste zijn ronduit ongunstig. Er valt weining neerslag en periodes van droogte kunnen er lang aanhouden. Hoewel er in de kustgebieden van dezelfde landstreek geen watertekort heerst, blijft het binnenland dor, om redenen die de klimatologen tot dusver nog niet precies hebben kunnen achterhalen.

LANDBOUW EN VEETEELT

De landbouwgrond komt steeds meer in handen van grootgrondbezitters. Daardoor daalde voedselproductie per hoofd van de bevolking sterk. Programma\'s gericht op landhervormingen stuiten steeds op politieke tegenstand waardoor de verdeling van de landbouwgrond nog steeds zeer ongelijk is. Ongeveer 9% van de oppervlakte van Brazilië wordt gebruikt voor landbouwactiviteiten. Door de modernisering is het gebied waar de landbouw beoefend kan worden de laatste decennia sterk uitgebreid, ook in gebieden waar traditioneel minder landbouw mogelijk was, zoals in het noorden en noordoosten. Van de totale exportopbrengsten is 45% uit de landbouwsector afkomstig en 23% van de beroepsbevolking is hierin werkzaam. De landbouw dekt bijna de totale voedselbehoefte en is ook voor de export van groot belang. De bodem van Brazilië is over het algemeen vruchtbaar en er heerst een gevarieerd klimaat. Daardoor is het mogelijk om zeer veel verschillende gewassen te verbouwen, van tropische vruchten tot wintertarwe. Akkerbouw vindt voornamelijk plaats in de zuidelijke kuststaten en in het noordoosten. Koffie, waarvan de helft in de staten São Paulo en Paraná verbouwd wordt, is nog steeds het economische belangrijkste product van Brazilië. Brazilië is de grootste koffieproducent ter wereld en produceert ongeveer 1/3 van de wereldproductie. De waarde van koffie als exportproduct nam wel zeer sterk af als gevolg van de diversificatiepolitiek van de Braziliaanse regering, van 50% in 1964 tot 5% in 1995. Cacao, suiker en met name sojabonen zijn belangrijke exportproducten geworden. In 1988 waren de exportopbrengsten van de sojabonen voor het eerst hoger dan die van de koffie. De verbouw van suikerriet kreeg vanaf 1976 sterke impulsen door de stimulering van het gebruik van uit suikerriet verkregen ethanol als brandstof voor auto\'s.

In geheel Oost-Brazilië wordt maïs, tabak, suikerriet en bananen verbouwd. Rijst en maniok worden overal verbouwd. Voor sisal (bladvezels van verschillende agavesoorten die o.a. tot hennep verwerkt worden) is Brazilië de grootste producent ter wereld geworden. De katoenverbouw is al sinds de jaren zeventig sterk teruggelopen. Bijzondere producten zijn tungolie van de tungbomen, ricinusolie van de \"wonderboom\", carnaúbawas van de carnaúbawaspalm en theesurrogaat van de ervamate. Uit het Amazonegebied komt wilde rubber en paranoten. Sinaasappelsap is na soja en koffie het belangrijkste agrarische exportproduct als gevolg van de toenemende verbouw van citrusvruchten. Het grootste gedeelte van de landbouwgrond bestaat uit weiden en de veehouderij draagt voor ca. 25% bij tot de waarde van de agrarische productie. Minas Gerais, Rio Grande do Sul en São Paulo zijn centra van intensieve veeteelt en Mato Grosso en Goiás centra van extensieve veeteelt. De export van rundvlees neemt toe maar de meeste vleesproductie is nog steeds voor binnenlands gebruik bestemd. Naast runderen worden vnl. varkens, schapen, geiten en paarden gehouden. In het Amazonegebied liggen landerijen (fazendas) van meer dan 600 km2 met grote kuddes vee. Negatieve gevolgen zijn de scheve verdeling van het grondgebied en de verdere aantasting van het kwetsbare Amazonegebied.

BOSBOUW EN VISSERIJ

Brazilië is voor 60% bebost, waarvan 45% met tropisch regenwoud. Economisch belangrijker dan de voorraad hardhout van de Amazonevlakte is de naaldhoutexploitatie in de deelstaten Rio Grande do Sul en Paraná.

Sinds de jaren zestig zijn wettelijke maatregelen van kracht aangaande het bosbeheer. De visserij stelt nog niet zo heel veel voor. In het noorden wordt vnl. gevist op makreel en schaaldieren, in het zuiden op kabeljauw, haring, tonijn. Overbevissing in de Amazone leidt hier en daar tot afname van de visstand. Brazilië heeft in 1970, in navolging van andere Latijns-Amerikaanse landen, eenzijdig zijn visserijzone tot 200 mijl uitgebreid.

MIJNBOUW EN ENERGIE

De bodemschatten in Brazilië zijn zeer omvangrijk en gevarieerd, maar worden naar verhouding nog weinig geëxploiteerd. In het bijzonder in het Amazonegebied worden geregeld nieuwe vindplaatsen ontdekt. De delfstoffenvoorraden die na 1936 geregistreerd zijn, zijn eigendom van de staat en de exploitatie is alleen aan Brazilianen voorbehouden. Buitenlandse investeringen zijn niet verboden maar worden nog niet op grote schaal ingezet. De grootste mijnbouwonderneming is het staatsbedrijf Companhia Vale do Rio Doce en ook de aardolieproductie was een monopolie door het staatsbedrijf Petrobras. Privatisering heeft ook bij Petrobas toegeslagen omdat het bedrijf alleen niet in staat is de nodige investeringen te doen. Ijzererts is het belangrijkste exportproduct van de Braziliaanse mijnbouw en Brazilië is de grootste exporteur van ijzererts ter wereld. De belangrijkste mijngebieden wat ijzererts betreft liggen in de Minas Gerais, het noordelijke Amazonegebied. Naast de grote hoeveelheden ijzererts is ook het ijzergehalte van de voorraden soms zeer hoog (tot 68,5%). Zo heeft men in Carajos in het noordelijke Amazonegebied een voorraad van 18 miljard ton ijzererts gevonden, naast bauxiet en mangaanerts. Belangrijk is voorts de otginning van goud (tweede exportland ter wereld), industriediamant en andere edelstenen zoals jaspis, agaat, sardis, saffier, diamant en smaragd. Ca. 90% van de totale wereldproductie van aquamarijn, topaas en toermalijn komt van Brazilië. De ontginning van goud veroorzaakt wel een ernstige aantasting van het landschap en verontreinigingvan het oppervlaktewater door wegspoeling van kwik, van het oppervlaktewater. Brazilië is een van de grootste producenten van tin, mangaan, chroomerts, mica, zirkoon en de grootste van beryllium. In 1975 werd in Mato Grosso de vermoedelijk grootste voorraad titaan ter wereld ontdekt. Aardolie wordt zowel in de staten Bahia, Alagoas en Sergipe aangeboord. De huidige productie van aardolie voorziet in de helft van de binnenlandse behoefte. De import van de overige ruwe olie en derivaten kost Brazilië jaarlijks miljarden dollars. Steenkool wordt gevonden in Rio Grande do Sul en Santa Catarina. In de staat Amazonas bij de grens met Peru en Colombia ligt een van de rijkste steenkoollagen ter wereld. Verder worden nog op bescheiden basis fosfaat, grafiet, magnesiet, wolfraam, lood, asbest, uraan, bariet, apatiet en zilver geëxploiteerd. In de jaren zestig en zeventig gaf men hoge prioriteit aan het ontwikkelen van alternatieve energiebronnen als waterkracht, kernenergie en methanol. Voor de benodigde elektriciteit wordt voor 90% gebruik gemaakt van de ruimschoots aanwezige waterkracht. De grootste dam ter wereld, de Itaipú-dam, en de Tucuruí-dam stelden twee waterkrachtcentrales in werking met een gezamenlijk vermogen van 16,6 miljoen kW. De ontwikkeling van kernenergie is een groot fiasco geworden door mismanagement en bouwfouten.

INDUSTRIE

Brazilië is het voornaamste geïndustrialiseerde land van Latijns-Amerika. Van de totale beroepsbevolking werkt 23% in de industriële sector.

In het zuidoosten liggen de meeste industriële centra en ruim driekwart van de totale industriële productie vindt dan ook plaats in de staten São Paulo, Minas Gerais en Rio de Janeiro, waar ook ongeveer 70% van alle werknemers in de industrie werkzaam is. Van bijzonder belang in het ontwikkelingsbeleid is de uitbreiding van de zware industrie met als paradepaardje de auto-industrie, en de staalindustrie. Met name de auto-industrie is sinds de jaren vijftig zeer sterk gegroeid. Grote merken als Ford, General Motors en Volkswagen kwamen en sinds die tijd is Brazilië uitgegroeid tot een van de voornaamste markten en producenten van de auto-industrie. Belangrijke andere sectoren zijn de petrochemische en de elektrotechnische industrie, de scheepsbouw en de textielindustrie. In de jaren tachtig werd ook een vliegtuig- en wapenindustrie tot ontwikkeling gebracht. Het aandeel van industriële goederen in de export is 60%. Brazilië kent een relatief modern industriepark dankzij buitenlandse investeringen uit onder meer de Verenigde Staten, Japan, Nederland en Duitsland.

HANDEL De handelsbalans vertoonde in de jaren tachtig voortdurend een overschot met in 1988 een recordhoogte van 19 miljard dollar. In de jaren negentig werd dit verschil steeds kleiner. In 2000 werd er voor 55,8 miljard dollar geïmporteerd en de belangrijkste importpartners waren de Verenigde Staten, Argentinië, Duitsland, Japan en Italië. De belangrijkste importgoederen zijn machines en machine-onderdelen, elektronica, aardolie, chemische producten, voedselproducten. In 2000 werd er voor 55,1 miljard dollar geëxporteerd en de belangrijkste exportpartners waren de Verenigde Staten, Argentinië, Duitsland, Nederland en Japan. De belangrijkste exportgoederen zijn ijzer- en staalproducten, koffie, aardolieproducten, machines, auto\'s en auto-onderdelen, soja en vruchtensap.

DE LIGGIN

Brazilië ligt grotendeels op het zuidelijk halfrond in Zuid-Amerika. Het grenst aan alle landen in Zuid-Amerika behalve Chili en Ecuador.

CULTUUR

De culturele ontwikkeling in de koloniale periode was eerst en vooral een uitwisseling van Portugese tradities naar Brazilië, meestal onder invloed van de katholieke kerk. Architectuur was de eerste kunstvorm om een Braziliaanse traditie te ontwikkelen door de vermenging van Europese-en Afrikaanse invloeden. Tijdens de 18e eeuw zag men de rijkdom, voortgebracht door suikerplantages en goudmijnen, in het bouwen van al te uitbundige kerken en publieke gebouwen in de omgeving van Bahia, Penambuco, en Minas Gerais. Na de onafhankelijkheid in 1822 verwerpen intellectuelen hun Portugese erfenis en zochten naar andere modellen. Artistieke bewegingen van overal in Europa hadden een veelbetekende invloed op de Braziliaanse kunst tijdens de 19e eeuw. De grootste mijlpaal in de Braziliaanse cultuur was de Week van de Moderne Kunst in São Paulo in 1922, een internationaal kunstfestival dat moderne ideeën introduceerde in Brazilië. Het modernisme oefende krachtige invloed uit op de Braziliaanse literatuur, kunst, muziek en verfkunst. Van 1968 tot in de jaren ’80 drukte het militaire bewind de Braziliaanse artistieke expressie uit voor de censuur uit te oefenen op de pers, populaire muziek en het theater, en door het oprichten van staatscontrole over radio en televisie. Na het einde van het militaire bestuur in de jaren ’80 hier de overheid de beperkingen op de kunst en journalistiek op.

AMAZONEGEBIED

Het Amazonegebied bezit het rijkste tropische regenwoud ter wereld en nergens zijn zoveel soorten planten en dieren te vinden als hier. Het Amazonegebied is ongeveer 4 miljoen km2 groot en dat is ongeveer de helft van de totale oppervlakte van Brazilië. Het gebied ligt voornamelijk in de deelstaten Amazonas, Pará, Amapá, Roirama en Acre. Het tropisch regenwoud van de Amazone houdt natuurlijk niet op bij de grens van Brazilië, maar loopt door in Frans-Guyana, Suriname, Guyana, Bolivia, Ecuador, Peru, Colombia en Venezuela. Geschat wordt dat er in het totale Amazonegebied nog 800.000 Indianen leven, waarvan 120.000 in Brazilië. De rest van de bevolking bestaat voornamelijk uit \"mameluco\'s\" of \"cabloco\'s\", mensen met Indiaanse en Portugese voorouders.

De belangrijkste economische activiteiten in het Amazonegebied zijn de veeteelt, de mijnbouw en de vaak illegale houtproductie. Een nieuw gevaar dat het Amazonegebied bedreigt, is de vondst van olie in het hart van het regenwoud. De ontsluiting en ontginning van de beschikbare voorraden geschiedt over het algemeen met behulp van buitenlandse investeerders. Door al deze economische activiteiten dreigt er een kaalslag in het Amazonegebied die zijn weerga in de wereldgeschiedenis niet kent. Van de \"longen\"(amazonegebied) van de wereld is waarschijnlijk in relatief korte tijd al tussen de tien en vijftien procent verdwenen. Eind jaren tachtig verdween er per jaar 1.500 km2 regenwoud. Milieu-organisaties, wetenschappers en Indianen, de grootste slachtoffers van ongecontroleerde exploitatie en kolonisatie van het Amazonegebied, waarschuwen al vele jaren voor de catastrofale gevolgen als de ontbossing en de milieuvervuiling in dit tempo doorgaan. Ze boeken nu en dan succesjes en ook de regering van Brazilië lijkt zich steeds meer bewust te worden van de precaire situatie. In de nieuwe grondwet is een apart hoofdstuk gewijd aan de ecologie en de regering-Color heeft een nieuw departement gecreëerd, Het Instituut voor Milieu en Bescherming van Natuurlijke Rijkdommen, het IBAMA. Begin jaren negentig werd er nog \"maar\" 11.000 km2 regenwoud gekapt. Nog veel meer internationale druk en geld lijken echter nodig om de negatieve spiraal te onderbreken. Iemand die zich hevig verzette tegen de ondergang van het tropische regenwoud was de voorzitter van de vakbond voor rubbertappers, Chico Mendes. Helaas werd hij te lastig en op 22 december 1988 werd hij vermoord voor zijn huis gevonden. De huurmoordenaars waren ingehuurd door een grootgrondbezitter.

AMAZONE-RIVIER

Onder de naam Marañon ontspringt de Amazone in Peru, aan de voet van de Andes. In Brazilië heet hij eerst Solimões en pas als de Rio Negro erin uitmondt wordt de rivier Amazone genoemd. De Amazone (Rio Amazonas) is in Brazilië 3150 kilometer lang; de hele lengte van de rivier bedraagt 7025 kilometer. Alleen de Nijl in Afrika is nog langer. Grote zijrivieren zijn de Rio Negro, de Xingu, de Madeira, de Tocantins en de Tapajós. De Amazone wordt verder gevoed door ongeveer 1000 zijrivieren die ontspringen in de bergen van Colombia, Ecuador en vooral Peru en Bolivia. Op z\'n breedst is de Amazone 12 kilometer. De Amazone-rivier (Rio Amazonas) is het grootste riviersysteem ter wereld en heeft de grootste zoetwatervoorraad ter wereld. De monding of estuarium van de rivier is bij de stad Belém 300 kilometer breed en bestaat uit honderden eilanden en riviertjes. Het grootste eiland in de monding van de Amazone is Ilha de Marajó. De oppervlakte van dit eiland bedraagt bijna 50.000 km2 en is daarmee het grootste riviereiland ter wereld en groter dan menig Europees land! Opmerkelijk is dat er geen enkele brug over de Amazone ligt.

TRANSAMAZONEROUTE

Deze tweebaanswegen gemaakt uit steen of aangewalste grond, zijn het resultaat van een regeringsproject, bedoeld om het amazonegebied in de rest van het land te integreren. De eerste transamazoneroute werd aangelegd tussen Belém en Brasilia. De tot nu toe belangrijkste die voltooid werd in 1970, verbindt de Atlantische kuststeden João Pessoa en Recife met de grenzen van Bolivia en Peru. Deze weg strekt zich vrijwel evenwijdig aan de Amazone uit over een afstand van 5144km. Talloze arbeiders en duizenden bulldozers waren nodig bij deze gedurfde onderneming die de natuur moest bedwingen. Toen de hoofdroute eenmaal gereed was begon men aan de aanleg van zijwegen die nog dieper in het Amazonegebied gingen. Uit geldgebrek werden de wegen niet met asfalt bedekt. Daardoor zijn sommige stukken moeilijk berijdbaar, vooral tijdens de natte tijden. Het Amazonegebied overwoekert weeral bijna alle wegen. Er zijn nog vele investeringsprojecten geschrapt van de lijst.