Stress

STRESS

Wat heeft een rood stoplicht, bijniermerg, hartslag, het gaspedaal van de auto en een erectie als gezamenlijke noemer? Voor al deze verschijnselen geldt de factor stress.

Stress (spanning) heeft altijd zoiets om zich heen als: ik moet iets, er moet nog zoveel, kortom: onrust. In de moderne maatschappij is stress niet meer weg te denken. Mensen willen en zoeken spanning. De t.v. staat bol van dikwijls nutteloze spanning. Actiefilms, sensatiebeluste en seksueel prikkelende programma’s. Ook noodgedwongen leven veel mensen onder hoge druk: werkdruk en het aanhouden van het hoge tempo van de moderne maatschappij. De vierentwintiguurseconomie zorgt ervoor dat hier en daar het gezinsleven erg jachtig wordt of er zelfs bij inschiet; dat heeft dan zijn weerslag op de kinderen van het betreffende gezin.

Toch is stress niet alleen van deze tijd, het is iets van alle tijden. Denk maar aan de geschiedenis van Kaïn en Abel. Kaïn werd toornig omdat de Here Abel en zijn offer wel zag maar Kaïn en zijn offer niet. Hij raakte hierdoor zodanig in de stress dat hij zijn broer doodde. In de oertekst staat letterlijk: “Waarom gloeit het voor je, waarom valt je aangezicht”.

De definitie van stress wordt op verschillende manieren uitgelegd. Dit valt duidelijk op waarneer je twee bronnen vergelijkt die beide over stress gaan. In het woordenboek wordt stress beschreven als: psychische spanning, druk en als: toestand waarin bepaalde afweermechanismen in werking komen. Elders wordt het meer fysisch gedefinieerd: “Stress betekent een hoog arousalniveau” (bron: PsychologieMagazine februari 2003). Arousal is een complex van lichamelijke verschijnselen, zoals een versnelde ademhaling, verhoogde bloeddruk en hartslag, een toegenomen huidvochtigheid, een grotere concentratie van stresshormonen in het bloed en sterkere spierspanning. Een hoog arousalniveau betekent dat het lichaam zich klaarmaakt voor actie. Een laag arousalniveau duidt op rust en ontspanning.

Gekeken naar de voorafgaande opvattingen blijkt dat stress dus van zowel psychische als fysieke aard is.

Is er op zuiver fysiologisch gebied ook een stof, een ‘drager’ voor dit alles aan te wijzen? Ja, die stof is er. En wel genaamd adrenaline. Adrenaline is een hormoon dat vanuit het bijniermerg afgegeven wordt aan het bloed om vervolgens tal van zenuwfuncties te beïnvloeden. Het wordt aangewakkerd door tal van zaken die we in onze omgeving ervaren. Adrenaline bewerkstelligt op lichamelijk en psychisch niveau het ‘fright-fight-or-flight-effect’, met andere woorden: vecht, vlucht of vrees (verkramp)! Een adrenaline-uitputtingsslag kan bijdragen tot ‘oververhitting’ van het zenuwstelsel, en kan op den duur aanleiding zijn tot het ontstaan van nauwelijks te genezen vormen van depressiviteit en alle mogelijke andere ziekten ontstaan.

Op vele terreinen wordt dankbaar gebruik gemaakt van de wetenschap wat adrenaline met je doet. Enkele voorbeelden hiervan: Muziek beïnvloedt stress. Heftige muziek met een snel ritme en de volumeknop op tien kan je arousalniveau flink opjagen. Op een houseparty wordt dit gegeven gebruikt, eventueel nog aangevuld met wat XTC-pillen. Rustgevende muziek brengt het arousalniveau omlaag. De gezondheidszorg maakt daar gebruik van, bijvoorbeeld door patiënten die worden geopereerd of een tandheelkundige ingreep ondergaan, te laten luisteren naar kalmerende muziek. Ook de reclamewereld maakt gebruik van de adrenalinefactor om opwinding, een kick, stress, begeerte en dus koopgedrag te beïnvloeden.

Lichaam en geest zijn zeer nauw met elkaar verbonden, eigenlijk onafscheidelijk. Psychische stress gaat dan ook altijd gepaard met fysieke stress. Hoe we ons voelen en wat we denken heeft invloed op onze lichamelijke gezondheid. Zelfs vaccins die ons beschermen tegen ziekten, blijken minder goed te werken als we niet zo lekker in ons vel zitten. Uit onderzoek van Victoria Burns van de universiteit van Birmingham blijkt dat de inenting tegen hersenvliesontsteking minder goed werkt bij mensen die zich onder druk voelen staan en zich zorgen maken. Eerder onderzoek wees uit dat de werking van vaccins tegen virusziekten als hepatitis-B, influenza en rode hond ook wordt beïnvloedt door onze psyche. Het gaat daarbij vooral om de beleving: alleen mensen die vinden dat ze veel stress ondergaan, hebben een slechtere immuunrespons; de objectieve (werk)druk bleek geen invloed te hebben op het immuunsysteem.

Wat we eten en drinken heeft invloed op ons zenuwstelsel, op hoe we ons voelen: opgewonden, alert, ontspannen. Als je alcohol of drugs gebruikt zie je alles even wat meer ontspannen. Als je rookt neemt je denkconcentratie toe. Als je lichamelijk je moeheid wilt bestrijden en helder in je hoofd wilt blijven is koffie of een energydrink noodzakelijk. Wie gezond eet, krijgt voldoende magnesium binnen. Maar bij geestelijke of lichamelijke stress heeft het lichaam opeens meer behoefte aan magnesium. Een tekort aan magnesium kan leiden tot nervositeit, een onregelmatige hartslag en kramp. Magnesium, het natuurlijke antistressmineraal, zit onder andere in noten, peulvruchten, citrusvruchten, cacao, volle granen, groene groenten, bananen, appels, vlees en zilvervliesrijst.

Een bepaalde prikkel, een rood stoplicht bijvoorbeeld, veroorzaakt een verhoogde adrenaline afgifte. Waarom leidt dit bij de ene persoon tot stress, terwijl de ander er heel kalm onder blijft? Wat zijn nou precies de effecten van zo’n belangrijk hormoon als adrenaline. Een rood stoplicht veroorzaakt hoe dan ook een verhoogde adrenalineafgifte. Bij de ene mens leidt dat tot stress, bij een ander tot een relativerende, wat filosofische benadering. Waarom is dat zo? Dat heeft met name te maken met de conditie van de darmen. In de darmen produceren we een enzym met de naam Mono-Amino-Oxydaze (MAO). MAO is noodzakelijk om een teveel aan adrenaline af te breken tot een werkzame stof. Agressieve weggebruikers lijden niet alleen aan een veel te hoog, vrij in het bloed aanwezig gehalte aan adrenaline, maar ze hebben ook allemaal een ontregelde darmflora. Hun eetgedrag is ‘eigentijds’: weinig zinvol voedsel zoals groenten en vis, maar even nog wat uit de muur willen vreten, een zoete reep en een blikje frisdrank bij het benzinestation. Een gezond etend mens zal ten tijde van stress, van ‘fight, flight or fright’, minder gebukt gaan onder de gevolgen van die verhoogde adrenalineafscheiding dan mensen met een zieke darmflora. Je zou kunnen zeggen dat stressbestendigheid minder met psychische condities, als wel met de conditie van je darmflora te maken heeft. Ook zou je kunnen veronderstellen dat een mens gebaat is bij een rustige omgeving.

Samen zoeken naar de gezamenlijke noemer van lichamelijke en psychische ontregelingen. Zou dat niet de weg kunnen zijn om letterlijk bevrijd te raken van tal van angsten, vage ongemakken en soms zelfs heftige ontsporingen? Er zijn tal van terreinen waarop adrenaline zowel een positieve als een negatieve uitwerking blijkt te kunnen uitoefenen. Een stof die waardevol is, maar ook vol van gevaren……