Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2016
• 332 pagina's
• Uitgeverij: De Bezige Bij

Flaptekst

Eerste zin

Een plotse sneeuwval. Het doet me denken aan de oorlog. Niet vanwege de kou of ongemak, maar vanwege de stilte die de stad dan kort in haar klauwen heeft.

Samenvatting

Quotes

"En dan dien ik u te vertellen over juni 1942, veronderstel ik, de maand dat alle joodse mannen, vrouwen en kinderen in deze stad werden verplicht om een gele ster met een hoofdletter J op hun frak te naaien." Bladzijde 135

"Mijn kleindochter, mijn dwarse oogappel, is dood. Eergisteren kregen we te horen dat het zelfmoord was. Ik weet niet wat uw vader heeft verteld over de tante die gij nooit hebt gekend. Wie wie heeft hij iets verteld over het zelfmoordbriefje van haar. Ik moet u daar mijn waarheid over vertellen, maar nu nog niet. Ik heb er geen goesting in." Bladzijde 118

"Op mijn schoot ligt de lijvige uitgave die Landschap der Nederlandse letteren heet. Ik neem het boek uit het foedraal en zoek mijn naam op. Wilfred Wils, daar sta ik , pseudoniem Angelo. En dit staat er ook. Men leest het werk van Wilfried Wils, beter bekend onder de naam Angelo, met enige bevreemding en toch met genoegen." Bladzijde 71

"Met de hamer die Chaim Lizke de laatste keer nog heeft gebruikt om zich tegen ons te verdedigen sla ik op de schedel van de advocaat, een keer of vier na elkaar. Een keer rakelings langs het oor van Lode, maar steeds moeiteloos de van zich slaande armen van Omer ontwijkend. Hij blijft naschokken, ik blijf de hamer laten neerkomen op zijkant van zijn kale kop, nu meer een schotel met rode havermoutpap dan een schedel." Bladzijde 315

"O Ik sta borg voor u", fluistert hij [Nijdig Baardje] "borg..... Als ze op de Elisabethlaan doorhebben wat gij hebt geflikt... dan komen ze mij ook halen. Snapt ge dat? Dan staan de leren frakken bij ons beiden en dan zetten ze ons zonder pardon tegen de muur, of uw tante nu de Gregor vogelt of niet."" Bladzijde 296

Thematiek

Goed en kwaad

De nieuwe roman van Jeroen Olyslaeger gaat over de positie van de mens in oorlogstijd. Deug je of Deug je niet? Ben je Goed of Fout? Waarom help je de ene groep mensen wel en de andere niet? Is er sprake van eigen belang, geldelijk belang, een persoonlijke wrok en/of ben je behept met politieke en morele denkbeelden. Symbolische spil van de roman vormen twee beelden in het Antwerpse stadhuis, Vrouwe Justitia en Vrouwe Prudentia; Die staan voor de begrippen rechtvaardigheid en voorzichtigheid. Net als het grootste deel van de inwoners, net als de machthebbers Duitsers en burgemeester, klampt de ik-verteller Wilfried Wils zich vast aan deugd nummer twee. De voorschriften van vrouwe Justitia in oorlogstijd zijn schimmig en dus onduidelijk. Terwijl hij aan de ene kant met tegenzin Nijdig Baardje, een collaborateur, helpt en met net zo veel aversie via zijn zwager een joodse diamanthandelaar helpt onderduiken, zet hij zich toch vooral in om niemand tegen zich in het harnas te jagen. ‘Ge zijt een crème van ne gast, gij,’ zegt zijn collaborerende vriend, ‘gij deugt, verstaat ge? Gij deugt.’ Dat is trouwens maar de vraag bij Wilfried Wils. Waarom slaat hij na afloop van de oorlog een advocaat Omer met een hamer dood? is hij wel zo'n fraaie kerel. Heeft hij wel gedeugd? Zijn nichtje Hilde noemt hem in haar zelfmoordbriefje een smeerlap. Met "Wil" schrijft Jeroen Olyslaegers een roman die qua thematiek doet denken aan de problematiek van de romans van W.F. Hermans en qua stijl aan de Vlaamse schrijver Louis Paul Boon.

Motieven

Zelfmoord

Wilfried vertelt dat zijn kleindochter Hilde zelfmoord heeft gepleegd. Ze hing zich op en deed dat waarschijnlijk omdat ze van Lode had gehoord dat Wilfried een smeerlap in de oorlog is geweest.

Wraak

Lode pleegt uiteindelijk wraak op zijn zwager Wilfried . Hij is met zijn zus getrouwd. Lode verdenkt Wilfried o.a. van verraad, maar hij is er ook getuige van dat Wilfried na de oorlog Omer Verschueren, een man die hem verraden (maar ook gered) heeft met een hamer de kop inslaat. Hij verraadt dat bedenkelijk feit aan Hilde, zijn nichtje en die pleegt zelfmoord.

Jodenvervolging

De Jodenvervolging in Antwerpen tijdens WO II is een belangrijk motief. In Antwerpen woonden natuurlijk altijd al veel joden, denk aan de diamantslijperijen. Die staan er niet altijd goed op bij d e plaatselijke bevolking. Als de oorlog uitbreekt, vinden veel Antwerpenaren het dan ook prima dat ze naar Duitsland worden gestuurd. Als hulpagent krijgt Wilfried er mee te maken. Aan de ene kant haalt hij joden op, aan de andere kant helpt hij zijn zwager om de jood Chaim te laten onderduiken.

Liefde

In de oorlog wordt Wilfried verliefd op Yvette. Ze is een mooie meid die ook in de belangstelling staat van de Duitsers met wie ze in aanraking komen.

Fantasie en werkelijkheid

Deze twee begrippen liggen in deze roman heel dicht bij elkaar. Wat is waar en wat is verzonnen. Het is tenslotte een onbetrouwbaar perspectief en we zitten in de visie van Wilfried gevangen. maar wat is zijn werkelijke rol in de oorlog geweest: is hij een held of een verrader geweest. De verzorgster Nicole maakt ook aan de lezer duidelijk dat er helemaal geen achterkleinzoon bestaat. Daarnaast heeft Wilfried in zijn binnenste ook een alter ego, de dichter Angelo die in hem huist en hem af en toe toespreekt. Wat verzint deze Angelo pover de rol van Wilfried in de oorlog? De bundel gedichten die na de oorlog verschijnt heet heel symbolisch "Bekentenissen van een komediant."

Verraad

Natuurlijk speelt verraad in de oorlogsroman een rol. Joden worden door burgers verraden. Nijdige Baard (de ex-docent van Wilfried) is het type van een Antwerpse verrader. Hij werkt met de Duitsers mee. Hij wordt na de oorlog opgepakt en sterft in een cel aan een hartaanval.

Desillusie

Voor veel mensen is het leven een desillusie. Ze koesteren een droom, maar vaak komt die niet uit. Yvette wilde graag operazangeres worden en op grote podia in Europa optreden, maar door de liefde die ze voor Wilfried heeft opgevat, komt dat er niet van en wordt het podium een huwelijk. Dat huwelijk is naarmate het langer duurt ook een desillusie geworden en de schrijver vergelijkt het huwelijk met het gedicht van Willem Elschot "Het huwelijk" waarin de beroemde zin: "Maar doodslaan deed hij niet, want tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren". staat. Hij kan haar op den duur niet meer verdragen. Tijdens de begrafenis zegt iemand in de zaal dat ze zich kapot heeft gezopen. De derde desillusie is dat Wilfried niet de beroemde dichter is geworden die hij graag in de figuur van Angelo had willen zijn.

Dood

Natuurlijk speelt de dood in dit oorlogsboek ook een grote rol. Dat geldt o.a. voor de slachtoffers van de oorlog, in het bijzonder de Joden. Maar het geldt ook voor de doden in de familiare omgeving: Wilfried slaat een verrader na de oorlog dood, zijn nichtje Hilde pleegt zelfmoord en zijn vrouw Yvette sterft.

Prostitutie

In de oorlog bedrijven veel vrouwen in Antwerpen seks met de vijand. Het is vaak een simpele manier om gruwelijkheden te ontvluchten. Jenny, de vriendin van Nijdige Baard, is zo'n vrouw die seks met anderen heeft om er zelf beter van te worden. Ze wordt ook na de oorlog kaalgeschoren als Nijdige Baard in de gevangenis zit en wegens verraad is opgepakt. Een tante van Wilfried, Emma, heeft in de oorlog de Duitse officier Gregor aan de haak geslagen, waardoor ze over eten en vrijheid kan beschikken. In het laatste oorlogsjaar verdwijnt hij en direct na de oorlog heeft ze alweer een Canadese soldaat aan de haak geslagen: Joe. met hem begint ze een relatie en een restaurant.

Inwijding

Yvette en Wilfried krijgen een relatie in de oorlog. Van lieverlede wordt er door de auteur naar toe gewerkt dat de twee voor het eerst seksueel contact hebben. De ontmaagding geschiedt in de open lucht.

Motto

Er is geen motto

Titelverklaring

'Wil' kan verwijzen naar de naam van de hoofdfiguur Wilfried Wils. Hij staat centraal voor de man die in twee werelden leeft: die van het verzet en die van de colloborateurs. De centrale vraag is ook wat hij nu eigenlijk wil: met zijn leven, met zijn relatie Yvette en met zijn positie in de oorlog. 

Structuur & perspectief

De vrij dikke roman wordt onderverdeeld in drie delen. De delen dragen de titel van de eerste woorden van het deel dat beschreven wordt.
- Een plotse sneeuwval (blz. 9-156)
- Een kapotte heup. Een halve vent (159-301)
- Tastend door het stof. Happend in de ijskoude winterlucht (303-332)
(Dit derde deel speelt na de oorlog en geeft als een soort epiloog de afwikkeling van het verhaal van enkele belangrijke personages)

In deze drie delen lopen heden en verleden flink door elkaar heen. De ik-verteller is de al heel oude Wilfried Wils die in Antwerpen woont. Hij is in 1920 geboren en heeft de oorlog in Antwerpen als agent meegemaakt. In de 21e eeuw (ongeveer in onze tijd bijv. 2014/2015) vertelt hij zijn herinneringen in een door hem te schrijven boek aan zijn achterkleinzoon. Hij spreekt die persoon herhaaldelijk aan. Het belangrijkste van wat hij vertelt zijn de vijf oorlogsjaren in Antwerpen waarin hij een dubieuze rol heeft gespeeld. Was hij een deelnemer aan het verzet of speelde hij onder één hoedje met de bezetter?

De ik-verteller vertelt afwisselend in de o.t.t. en de o.v.t. Hij is midden negentig. Maar omdat het een ik-verteller is, is hij een onbetrouwbare verteller. Dat is natuurlijk van wezenlijk belang voor de inhoud van de roman. Aan het einde van de oorlog doet hij echt iets verwerpelijks, wat zijn familie hem niet in dank afneemt. In het allerlaatste subhoofdstukje zegt iemand van de zorg die hem goed in de gaten houdt, dat hij helemaal geen achterkleinzoon heeft. Daarmee komt ook zijn hele verhaal op losse schroeven te staan. Je moet je als lezer dan afvragen of hij wel het hele verhaal vertelt.
Daarmee komt de roman qua thematiek dicht in de buurt van de oorlogsromans van W.F. Hermans o.a. De Donkere kamer van Damocles.

Decor

Het decor van de roman is Antwerpen. dat geldt zowel voor de periode van de oorlog als in de actualiteit. In Antwerpen wonen door de diamanthandel in de stad veel joden en de Jodenvervolging is een belangrijk motief in deze roman.

De twee belangrijkste periodes zijn de vijf oorlogsjaren (1940-1945) waarin Wilfried Wils de rol van agent heeft. Hij heeft ook capaciteiten als dichter (de Angelo in hem) en hij wil eigenlijk de gebeurtenissen in de oorlog opschrijven voor zijn achterkleinzoon. Maar dan zitten we ruim in de 21e eeuw - waarschijnlijk in ongeveer 2015. 

Stijl

Jeroen Olyslaegers is een Vlaamse schrijver en dat zie je natuurlijk direct terug in zijn roman.
Hij gebruikt talloze Vlaamse woorden. (o.a. bottines - laarzen, gazetten - kranten, bompa-grootvader. bureel-kantoor, leren frakken- leren jassen )
Vlaamse uitdrukkingen (ik draaide bijna van mijn sus - van mijn stokje vallen, ik heb er geen goesting in- ik heb er geen zin in.)
Hij is af en toe heel cynisch, dan weer humoristisch.

Zijn beeldspraken zijn vaak prachtig gekozen. Enkele voorbeelden daarvan:
- Hij is even verbaasd aks wij over dat ventje dat met zijn magere beentjes over het ijs snelt als een pasgeboren veulen dat nog maar pas op zijn poten staat (blz. 17)
- Hij kijkt me aan alsof ik een exotische rat ben in een noctuarium (blz. 30)
- Een huwelijk, lieve jongen, is een oefening in vernedering tot de dood ons scheidt (blz. 33)
- Ik zag mijn leven als een achteloze potloodlijn en verlangde plots dat een of ander Opperwezen een gom ter hand zou nemen en me uitvegen. Ik zag dat Wezen blazen over het papier. Pfft, weg was ik. (blz. 159)
- Die laatste vraag doet me rillen als een levend gevild konijn dat met de kop omlaag in de kelder hangt ter versterving (blz. 235)
- Ik ben de omgekeerde koning Midas. Mijn woorden herleiden alles tot stront en vunzigheid in plaats van goud. (blz. 287)
- ....zegt mijn schone Yvette dat ze zwanger is, dat mijn zaad ons beiden te vlug is af geweest en er dra een nieuw leven komt in een stad waar de dood rondwaggelt als een volgevreten maar nooit voldane, strontzatte en roekeloze hoerenbok. (blz. 308) 

De stijl doet sterk denken aan een andere grote Vlaamse schrijver Louis Paul Boon.

Slotzin

Wat als gij, mijn toehoorder, niet bestaat... Wie zegt dat iemand zoals ik besta? Wie zegt dat wij bestaan? Gij niet.

Beoordeling

'Wil' is een indrukwekkende oorlogsroman. 'Goed en kwaad' is daarbij een belangrijker thema dan de oorlogshandelingen zelf. Het verhaal vraagt begrip voor mensen die in een moeilijke tijd geleefd hebben. Het is lang niet allemaal zwart of wit met mensen. Er is ook een grijs gebied. Sommige handelingen plegen mensen om de oorlog te kunnen overleven. Wie ben je dan later wel om dat te veroordelen? Die thematiek wil Olyslaegers aan de lezers duidelijk maken. Daardoor voegt de roman toch iets toe aan de grote serie oorlogsboeken die al over de Tweede Wereldoorlog zijn geschreven. Qua thematiek doet het werk me denken aan W.F. Hermans.

Maar het boek is niet gemakkelijk. Een Nederlandse scholier zal zich toch over de niet altijd even gemakkelijke stijl (o.a het Vlaams) moeten heenzetten. In stijl lijkt Olyslaegers veel weg te hebben van Louis Paul Boon.
Ook de structuur is niet altijd even helder. Het zou geholpen hebben wanneer er in de drie delen iets meer visuele structuur had gezeten door middel van afgebakende hoofdstukken. Vooral het eerste deel is een brij van feiten waarin heden en diverse tijden in het verleden door elkaar worden verteld en dat is niet altijd even gemakkelijk te onderscheiden. daarbij is leeservaring vereist.
Maar in zijn totaliteit heeft Olyslaegers een prachtige roman geschreven.

Recensies

"Wie ‘Wil’ na 333 uit urgentie geboren pagina’s dichtgooit, heeft geen plezierritje achter de rug. Olyslaegers kietelt je met vragen over je eigen morele ambiguïteit. Hoe verdraag je je eigen lafheid? Laat ik dáár maar eens een slapeloze nacht aan uithuwelijken." http://www.humo.be/boekre...aegers-wil

"Wie deugt er en wie niet? Olyslaegers schudt de verhoudingen op, tot niemand nog onverdeeld Goed is en weinigen nog absoluut Fout. Hij wekt onaangename empathie voor de collaborateur, plaatst kritische kanttekeningen bij de ‘verzetsheld’, en geeft het woord aan de min of meer neutrale Wils, die zich als de Dulle Griet van Bruegel (‘haar ogen staan wijd opengesperd zodat ze alles en niets ziet’) door de oorlogsjaren heen beweegt. Is hij een huichelaar, die niemand kwaad wil doen en alleen maar hoopt dat alles zo snel mogelijk weer ‘normaal’ wordt? De vraag die continu mee vibreert: in hoeverre nemen wij eigenlijk onze verantwoordelijkheid? Het maakt Wil tot een confronterende roman. Over de weidse vlakte die zich (ook nu, ook hier) uitstrekt tussen de polen Goed en Fout." https://www.nrc.nl/nieuws...6-a1521760

"Dit betekent niet dat er aan engagement wordt ingeboet. Olyslaegers' achtergrond als theaterschrijver laat zich gelden. De rauwe mannentaal, die met zijn klauwen, kloten en klappen doet denken aan die van Louis Paul Boon, maakt van sommige passages welhaast exclamaties die niet stilletjes gelezen, maar een zaal in gebruld zouden moeten worden. Deze sterke roman is meer dan 'grootvader vertelt', meer dan de zoveelste verkenning van goed en kwaad. Het is een bewijs dat er aan de overweldigende hoeveelheid oorlogsliteratuur nog altijd iets waardevols kan worden toegevoegd." http://www.volkskrant.nl/...~a4378139/

"Olyslaegers stuwt zijn verhaal voort zonder de lezer een adempauze te gunnen, werpt hem de hypocrisie van het grootste deel van de bevolking recht in het gezicht. Ongenoemd dringt zich een vergelijking op met de vluchtelingenproblematiek van nu waarbij ook nu weer de ’zwijgende meerderheid’ voor het gemak de schuld van alles wat fout gaat in hun leven neerlegt bij de vreemdelingen, destijds de joden, nu de asielzoekers." http://www.noordhollandsd...?lref=SR_5