Feitelijke gegevens
- 1e druk, 2019
- 277 pagina's
- Uitgeverij: Pluim
Flaptekst
Eerste zin
Je bent dertien jaar en weet nog niet dat je maar een van de twee wiskundeboeken die je bij je draagt nodig hebt vandaag.Samenvatting
Clay heeft een relatie met Nora, ze wonen samen, en in 2009 bezoekt hij samen met Nora en Silke, de dochter van vrienden, kinderboerderij De Ezelshoeve. Ze aaien de geiten en Clay raakt besmet met een bacterie die Q-koorts veroorzaakt. Helaas behoort hij tot de groep mensen bij wie de klachten na de Grote Koorts niet verdwijnen maar erger worden. Een leven met voortdurende pijn begint.
Het duurt elf maanden voordat hij deze diagnose krijgt. Waar Clay eerst opluchting voelt dat er eindelijk een duidelijke oorzaak van zijn pijn is, raakt hij in paniek als hij in de folder leest dat de ziekte chronisch is. Hij komt in een soort ontkenningsfase terecht en wil niets weten van het feit dat zijn klachten niet zullen weggaan. Hij begint vol goede moede aan een revalidatietraject met een fysiotherapeut, allerlei medische afspraken en een coach. Hij loopt hard en werkt nog een dag in de week. Hij bezoekt het patiëntenforum maar alleen passief. Hij kookt voor zijn vriendin Nora en probeert haar te vergezellen tijdens bezoekjes in het weekend, maar eigenlijk groeien ze steeds meer uit elkaar. Nora ziet wel dat hij alleen maar achteruitgaat en wordt waarschijnlijk moe van alleen nog maar praten over de ziekte en Clays klachten. Clay is ook te moe en heeft te veel pijn voor bijna elke vorm van intimiteit. Uiteindelijk maakt Nora het uit.
De coaching is afgelopen en hoewel de coach vindt dat hij vooruit gegaan is, vindt Clay dat zelf niet: hij heeft alleen maar meer pijn. Hij is bang en de coach probeert hem op te vrolijken met de cursus Lijf, Ontspanning en Bewustwording. Daar ontmoet Clay Marla, een jonge vrouw met fybromyalgie. Omdat ze beiden ziek zijn, begrijpen ze elkaar en trekken ze steeds meer met elkaar op. Ze wandelen samen, gaan samen naar een dry needling, blowen samen en hebben zelfs een keer seks, terwijl Marla op vrouwen valt. De ochtend na de seks hebben ze allebei een kater en als Marla uitvalt tegen Clay, moet hij huilen. Niet veel later komt Clay thuis van fysiotherapie en heeft Marla om hem op te vrolijken een verrassingsfeestje voor hem georganiseerd: ze wil met hem vieren wie ze nu zijn. Ze is de enige aanwezige, heeft een brief van Nora bij zich en heeft een oude foto van Clay in Ierland vervangen door een recente foto van hem in het park. Clay wordt woest, schreeuwt kwetsende dingen naar haar waaruit blijkt dat hij haar ziekte wantrouwt en Marla verdwijnt.
Na twee weken zoekt Clay weer contact met haar maar Marla reageert nergens op. Clay begint zich zorgen te maken en zoekt op het patiëntenforum naar haar berichten, die stemmen hem niet gerust maar zijn geplaatst voor de laatste keer dat ze elkaar zagen. Hij sluit zich steeds meer op, ziet niemand, heeft geen normaal dag- en nachtritme meer, verwaarloost zichzelf en misschien blowt hij ook wel of hij ijlt. In ieder geval komt hij in een stadium waarin hij droomt over het Rijk der zieken met Susan als gids.
Personages
Clay
Clay is de hoofdpersoon en in de dertig, bijna veertig. Als hij jong is zit hij bij een astronomievereniging en een computerclub, hij hoort op school niet bij de populaire kinderen, heeft ook iets met ict gestudeerd en werkt op een kantoor. Als hij bijna veertig is, wordt hij chronisch ziek. Zijn belangrijkste karaktereigenschap is dat hij heel lang zijn ziekte niet accepteert of niet accepteert dat hij altijd ziek zal zijn en 'dat een plekje moet geven'. Hij kan zich steeds meer alleen nog op zijn ziekte concentreren en het alleen nog maar over pijn en aanverwante zaken hebben, maar hij blijft hopen dat de kwalen weggaan. Vol vertrouwen gaat hij naar zijn coach, de fysiotherapeut en een clubje dat hem moet helpen ontspannen, om er iedere keer weer teleurgesteld te zijn als blijkt dat niets helpt. Hij slikt pijnstillers die niet helpen en hij probeert alternatieve geneeswijzen en -middelen. Je zou hem eigenwijs of koppig kunnen noemen, daarnaast valt hij anderen niet graag lastig. Hoe meer hij de gedachte toelaat dat de dingen zo blijven, niet beter worden, des te slechter hij zich voelt. Hij voelt zich een sukkel, een slappeling en zijn uiterlijk verandert ook: hij kleedt zich steeds slechter, krijgt een pafferig gezicht en een onderkin en zijn schouders hangen.
Nora
Nora is Clays vriendin, ze doet iets op filmsets en volgens de verteller is ze slim en zelfverzekerd. Ze is ook stellig en onnauwkeurig, Clay ergert zich daaraan. Zij ergert zich aan zijn behoefte aan precisie. Als Clay ziek wordt, slaat ze steeds vaker een moederlijke toon aan waarmee ze hem gerust probeert te stellen. Ze vraagt braaf naar hoe het met hem gaat en wat hij gedaan heeft en vertelt hem steeds minder over zichzelf of over haar (werk)dagen. Het lijkt alsof ze zich steeds meer aan de ongelijkwaardigheid in de relatie ergert en Clay soms een aansteller vindt, dat denkt de verteller tenminste.
Marla
Clay ontmoet Marla bij zijn ontspanningscursus. Marla draagt vaak een oranje joggingbroek, praat snel en veel en is altijd duidelijk aanwezig. In het begin ergert Clay zich hieraan maar later vermoedt hij dat zij bang is dat anderen vergeten dat ze er is, als ze niet zo luidruchtig is. Marla studeert Engels en was met haar scriptie bezig, toen ze pijn kreeg. Na een lange zoektocht is ze zelf met de diagnose fibromyalgie gekomen, een aandoening die door veel artsen niet als serieuze ziekte gezien wordt. Marla heeft meer ervaring met pijn, pijn verdragen en zoeken naar oplossingen voor de pijn dan Clay en zij wordt dus zo'n beetje Clays gids. Er is echter een groot verschil: Marla heeft zich bij de pijn neergelegd en snapt dat ze waarschijnlijk niet meer beter wordt, maar Clay niet. Marla wil hem in haar enthousiasme hierbij helpen maar uiteindelijk betekent dat het einde van hun relatie.
Quotes
"Naast twee wiskundeboeken heb jij vandaag bij je: twee geschiedenisboeken met harde kaft, zes schriften, een multomap met honderd blaadjes en blauwe schutbladen voor scheikunde, een woordenboek Engels, een woordenboek Duits, Engels idioom, Duits idioom, een atlas, een passer in een doosje, een etui met drie pennen en drie potloden, een goedgevulde broodtrommel, een beker met draaidop, gevuld met chocolademelk." Bladzijde 5
"Toen je eenmaal thuis zat belden ze nog weleens op, om te vragen hoe het ging en wanneer je terugkwam. Daar zijn ze nu, tot je opluchting, mee gestopt. En nee, je voelt je niet in de steek gelaten. Je voelt je eerder met rust gelaten. Want denken de collega's niet aan jou, dan denk jij ook minder aan hen, heb je minder last van schaamte voor de fouten die je je laatste weken op kantoor maakte - missers waarvan zelfs je internist niet hoeft te weten." Bladzijde 47-48
"Gecontroleerd lijden bestaat niet, zal je later bedenken. Dat is waarom je niet leed, niet lijden kon toen je daar, bij dokter Cin, op een verstelbare massagetafel in een sober ingerichte behandelkamer lag." Bladzijde 154
"... - maar weet je waar precies nul films over zijn gemaakt, nul romans over zijn geschreven? [...] Over fibromyalgie! Of over chronische pijn in het algemeen, he? Over iemand met rugklachten die nooit meer weggaan, over iemand met ingrijpende migraine, over iemand met welke chronische aandoening dan ook, reuma, tinnitus, diabetes type drie, want wij worden niet beter maar gaan ook niet dood - dat is geen verhaal, dat is geen scenario, een chronische toestand kent geen verloop en een chronische patient is geen strijder maar een zeurpiet.'" Bladzijde 163-164
"'Wat het is,' hoor je Marla nog zeggen, 'dat we niet beter worden betekent niet dat er nooit meer iets te vieren is. En dat we niet genezen betekent niet dat we niet blij mogen zijn met wie we zijn, en misschien voor altijd zullen wezen.'" Bladzijde 207
Thematiek
Ernstige ziekteClay lijdt aan het Q-koortsvermoeidheidssyndroom, een chronische ziekte die nooit meer over gaat. Zijn leven wordt door deze ziekte bepaald: hij kan niet meer werken, niet meer leven, alleen overleven met de pijn. Een chronische ziekte is heel anders dan een ziekte als kanker en er is ook veel minder aandacht en begrip voor: 'Dan is het verhaal van een kankerpatiënt een stuk spannender, dat snap ik ook wel, want meeleven met een kankerpatiënt is als meeleven met een voetbalteam, van het begin tot het eind van de competitie, met constante interesse en concentratie. Er zijn wedstrijden, er zijn uitslagen: uitgezaaid versus niet uitgezaaid - gewonnen! Chemo aangeslagen versus chemo niet aangeslagen - gewonnen! Doodgaan versus beter worden - gewonnen!' (p. 196) Clay kan zijn eigen pijn en verhaal over zijn pijn al niet meer uitstaan, laat staan dat anderen dat wel kunnen: Nora, de eigenaren van de kinderboerderij, zijn hulpverleners, vrienden, iedereen laat hem uiteindelijk alleen met zijn ziekte. Ook andere zieken zoals Mara zijn uiteindelijk vooral met zichzelf en hun eigen ziekte bezig. Maar het is niet alleen onbegrip van de mensen om Clay heen, Clay begrijpt hen ook niet meer: 'De mensen zien inderdaad niet dat je ziek bent, maar de mensen luisteren best. Als je ze iets meer zou vertellen, iets meer over jezelf zou uitleggen, dan zouden ze zich misschien zelfs een voorstelling kunnen maken van jouw situatie, jou begrijpen. Het probleem is: jij begrijpt hen niet. Je hoort wel wat ze zeggen, de andere mensen. Je hoort ze vertellen dat ze stress hebben maar je verlangt naar zoiets simpels als stress, misschien naar zoiets simpels als een prostaattumor, zelfs: je weet dat een prostaattumor ernstig is, maar je vindt het niet ernstiger dan QVS, je vindt helemaal niets ernstiger dan QVS, en dat, die opvatting, maakt dat je je omgeving, de mensen op feestjes, de mensen op dit feestje, niet meer verstaat, al spreken ze dezelfde taal.' (p. 76-77)
Motieven
Eenzaamheid
Clay wordt door zijn ziekte steeds eenzamer. Hij werkt niet meer, zijn vriendin verlaat hem en hij ziet geen oude vrienden meer. Hij maakt een nieuwe vriendin bij zijn ontspanningsclubje maar met haar maakt hij ruzie en dan laat zij ook niets meer van zich horen. Hij trekt zich terug in zijn huis, komt bijna niet meer uit bed en verwaarloost zelfs zijn hamster Saartje. 'Misschien is dit een dag waar er zoveel van zijn - zo'n dag waarop het voelt alsof je huis een afgesloten capsule is, een Concorde die zich door tijdzones heen boort.' (p. 25) De oorzaak van die eenzaamheid is aan de ene kant het feit dat Clay geen energie meer heeft voor iets anders dan zijn ziekte maar aan de andere kant is het ook wederzijds onbegrip: zie thema.
Susan sontag
Susan Sontag was een Amerikaanse schrijfster. Ze had borst- en baarmoederhalskanker en stierf in 2004 aan de gevolgen van de behandelingen daarvoor. Marla studeert Engels en zou haar scriptie over haar schrijven. Zij gebruikt haar voornaam als pseudoniem op het patiëntenforum, heeft thuis een foto van haar hangen en verschillende boeken van haar liggen, waarvan ze er enkele aan Clay leent. Zij vertelt Clay ook over Sontags boek 'Illness as Metaphor' (1978) waarin ze zich uitspreekt tegen alle metaforen die voor ziekte gebruikt worden, maar wel zelf met de metafoor van het Rijk der zieken en het Rijk der gezonden komt. Die twee metaforen of Rijken spelen een belangrijke rol in dit boek en het is ook een vrouw die Clay Susan noemt die hem in het Rijk der zieken rondleidt. Ik denk dat Clay op dat moment ijlt van de pijn of stoned is en dit allemaal droomt of iets dergelijks. Het eerste hoofdstuk eindigt ook met de zin 'Ja, denk je, ja, Clay, jij moet die pijl achterna, die pijl is een teken. He paarse pijl, waar wijs je heen, dan?', waarna de reis door het Rijk der zieken van Susan (Sontag) begint.
Foto
Er zijn twee foto's in het boek: een foto van een lachende en gezonde Clay met Nora op vakantie in Ierland en een foto van een zieke Clay met zijn ogen dicht in het park. De tweede foto wordt door Marla gemaakt. Als Clay en Susan door de sjamanen gevolgd worden, dan hebben zij de foto gemaakt in Ierland bij zich. Als Clay naar die foto kijkt, dan blijft hij voor altijd in het woud van de sjamanen = denkt hij voor altijd dat er ergens een alternatief dieet dat of een alternatieve geneeswijze is die hem kan genezen. Als Marla voor hem een verrassingsfeestje georganiseerd heeft, heeft ze de foto gemaakt in Ierland vervangen door de foto die ze zelf gemaakt heeft. Ze wil dat Clay zichzelf accepteert zoals hij nu is en geen heimwee naar zijn vroegere zelf meer heeft, maar dat lukt hem niet en hij wordt woedend.
Motto
Er is geen motto.Opdracht
Er is geen opdracht.Titelverklaring
'Welkom in het Rijk der zieken' slaat op de metafoor die Susan Sontag bedacht heeft: ''Iedereen wordt geboren als burger van twee rijken,' schrijft Susan Sontag in 'Illness as Metaphor. 'Wij zijn zowel burger van het rijk der gezonden als van het rijk der zieken.' (p.251) Uiteindelijk belandt Clay in zijn 'droom' in het luxe resort in het Rijk der zieken, waarschijnlijk heeft hij dan geaccpteerd dat het niet beter wordt. 'Willkommen, bienvenue, welcome: welkom op Greenville!' (p. 263)Structuur & perspectief
Het verhaal is verdeeld over negen hoofdstukken met titels. De titels volgen Clays tocht door het Rijk der zieken. Binnen deze hoofdstukken is er een nieuwe onderverdeling. Sommige delen beginnen met een leeg sterretje en hierin is Clay in gesprek met de vrouw die hem door het Rijk der zieken leidt. Andere delen beginnen met een ingekleurd sterretje en deze spelen af in het Rijk der gezonden.
Het verhaal wordt niet-chronologisch verteld.
De delen die zich afspelen in het Rijk der zieken zijn dus volledig in dialoogvorm verteld. De delen in het Rijk der gezonden zijn in de je-vorm verteld. 'Bervoets richt het woord structureel tot de lezer, en nodigt je zo uit om je te verplaatsen in een lichaam dat zich periodiek tegen zichzelf lijkt te keren.' (Verduin 2019)
Decor
Het Rijk der gezonden is een metafoor voor de gewone wereld. Waar Clay precies woont, wordt niet duidelijk maar het moet in een gebied in Nederland zijn waar Q-koorts heerst(e): Friesland, Twente, Gooi en Vechtstreek, Zuid-Holland-Zuid en West-Brabant. Clay heeft de ziekte opgelopen op een kinderboerderij.
Het Rijk der zieken is een metafoor voor de wereld van de zieken. Deze wereld wordt wel uitgebreid beschreven: er is een buitengebied met heuvels en je komt er door onder een poort door te gaan, die poort laat hoopsmook los, er is een pillenpakhuis, er zijn afgiftepunten waar je bijvoorbeeld een paspoort krijgt, er is een loods waar de zieken hun lijf kunnen ophalen, er is een centrum met een warenhuis, er lopen mensen rond in roze pakken die er werken, er is een metro voor deze mensen, er zijn sjamanen die in het Woud van Alternatief en Onbewezen wonen, in dat woud zitten ook identiteken die je identiteit wegzuigen. Uiteindelijk lopen ze door de woestijn naar het zuiden waar Clay een mooie eigen bungalow krijgt in een luxe resort genaamd Greenville.
Clay is dertien jaar in 1986. Het laatste door Marla geplaatste bericht op het forum is van 18 september 2011, Clay is dan 39 jaar oud. De vertelde tijd is dus ongeveer 25 jaar maar er wordt ingezoomd op de Grote Koorts en de periode erna. Van 2007 tot en met 2010 vond in Nederland de grootste Q-koortsepidemie plaats die ooit in de wereld waargenomen werd (RIVM 2019) en de verteller vertelt regelmatig hoeveel maanden het na de Grote Koorts is, dus ik denk dat die ongeveer in 2009 plaatsvond.
Stijl
'Meer dan om het verhaal gaat het in Welkom in het Rijk der zieken om de nauwkeurige fenomenologische beschrijvingen van de ervaringswereld van de zieke Clay. Bervoets richt het woord structureel tot de lezer, en nodigt je zo uit om je te verplaatsen in een lichaam dat zich periodiek tegen zichzelf lijkt te keren. Haar relaas is geschreven in lange, pulserende zinnen, die in hun intensiteit het getormenteerde bewustzijn van Clay weerspiegelen. Dat levert een aantal behoorlijk indrukwekkende passages op, die in hun precisie en meedogenloosheid even fascinerend als afschrikwekkend zijn: ‘Je draait je om en voelt een schicht door je schouder gaan, daar is je lijf weer. Je was het, door de adrenaline misschien, heel even vergeten, maar nu vraagt het acuut om aandacht, straft het je achteloosheid af. Vanuit je nek bonkt er iets omhoog richting je achterhoofd en je begint te zweten. Binnen een paar tellen voelt je hele hoofd opgezwollen, uitgezet, alsof er iets naar buiten wil, iets wat je hersenpan van binnenuit probeert open te kraken, een beitel tegen de achterkant van je oogbol zet, jouw oogkassen de poorten naar verlossing.’' (Verduin 2019)
Slotzin
Volg de branding zo ver als je kan, hoor de scheermesjes onder je voeten breken, ga tot het uiterste en keer dan om, bedenk: ik ben er nog. Ga morgen weer, maar loop de andere kant op. Wie weet kom je bij het schelpen rapen iemand tegen.Bijzonderheden
Hanna Bervoets is zelf ook ziek, ze heeft het Ehlers-Danlos Syndroom, type h. In een interview in 'de Volkskrant' vertelt ze daarover. (Zie bronnen.)Beoordeling
Ik heb 'Welkom in het Rijk der zieken' niet met plezier gelezen, niet omdat het geen goed boek is maar omdat het leven van de zieke Clay erg goed wordt beschreven en erg beklemmend is. Er gebeurt weinig in het boek en ik vind de reis door het Rijk der zieken niet heel veel toevoegen, maar vanwege het je-perspectief kwamen Clay en zijn frustraties erg dichtbij. Zoals in het boek zelf al gezegd wordt, zijn er geen andere romans over chronische ziekten geschreven maar je zou het boek samen kunnen lezen met 'Hersenschimmen' van Bernlef (ook een bijzonder perspectief) of 'Komt een vrouw bij de dokter' van Kluun of 'Het meisje met de negen pruiken' van Sophie van der Stap, de laatste twee juist wel boeken over iemand die kanker krijgt. Je zou kunnen onderzoeken of de verhaallijnen van deze twee laatste boeken inderdaad zo van 'Welkom in het Rijk der zieken' afwijken als Marla beschrijft.Recensies
"De roman is echter op zijn sterkst in de beschrijving van alledaagse gebeurtenissen. Clay wil niet met zijn vriendin Nora mee naar een feestje, besluit wel te gaan, denkt na over hoe hij over zijn ziekte moet vertellen, en dan vraagt niemand ernaar. Of: Clay beseft dat hij zich af en toe aanstelt om te voorkomen dat Nora denkt dat hij zich aanstelt. Of: Clay schreeuwt Marla toe wat zij haar buren altijd kwalijk nam. Of: Clay heeft door dat zijn psycholoog eigenlijk van hem af wil. Het zijn deze kleine, menselijke interacties van een zieke die het boek lezenswaardig maken, niet de literaire avonturen van een jij-perspectief of een hele wereld als metafoor. " https://www.tzum.info/201...er-zieken/
"Uiterst beheerst dompelt Bervoets je onder in het bestaan van een gekweld individu. Fantasiewerelden of fabels zijn daarbij niet nodig: het is de scherpe schrijfstijl die de lezer werkelijk met Clay doet meevoelen. In die passages laat Bervoets zien welke grote hoogten bereikt worden wanneer vorm en inhoud perfect samenvallen. " https://www.groene.nl/art...-meevoelen
REACTIES
1 seconde geleden