Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2017
• 612 pagina's
• Uitgeverij: Ambo I Anthos

Flaptekst

Eerste zin

In de tijd dat de eerste springers te pletter vielen van onze flat, begon mijn va- der aan zijn nachtelijke pleziertochten door Amsterdam.

Samenvatting

Personages

Metin Mutlu

Hoofdpersoon, aan het begin van het verhaal is hij vijf jaar oud, aan het einde studeert hij waarschijnlijk. Op het eerste gezicht lijkt hij een lieve, zachtaardige jongen die zich aanpast aan de situatie en dat is hij ook zeker, maar ergens in hem woedt ook enige rebellie en lef. Zo wil hij per se auto rijden als hij vijf jaar oud is en laat hij zich dat niet ontzeggen. Ook als zijn vader hem bijvoorbeeld wil slaan, weet hij te ontsnappen en opgesloten in de badkamer voelt hij zich onrechtvaardig behandeld en durft hij zelf tegen de deur te trappen. Zijn lerares op de basisschool noemt hem dromerig en hij houdt er ook van op de achterbank van een auto te zitten en de wereld aan zich voorbij te zien trekken. Zijn thuissituatie geeft hem alles behalve zelfvertrouwen, waardoor hij ook niet goed kan omgaan met een vak waar hij niet zo goed in is en waardoor hij een makkelijk doelwit is voor de pestkoppen in zijn klas. Ook tegen de meisjes die hij leuk vindt, stelt hij zich beleefd en bescheiden op, pas als hij ouder is, durft hij af te spreken met een meisje en wordt hij met veel wijn op ontmaagd. Metin lijkt op zijn moeder: ‘Hij [zijn vader]was als kind al opvliegend geweest terwijl ik juist meer zelfbeheersing bezat dan goed voor me was. Hij stond graag in het middelpunt van de aandacht terwijl ik liever observeerde. Hij zocht altijd het conflict terwijl ik overdreven harmonieus was.’ (p. 336) Volgens Metin heeft zijn vader alleen laten zien hoe het niet moet maar hij zou wel wat van zijn onbevreesdheid en bravoure willen hebben. Omdat hij vooral zijn moeder niet teleur wil stellen en haar droom wil waarmaken, gaat hij rechten studeren en hij is wat dat betreft erg doelgericht: hij voelt aan dat op reis gaan voor hem niet de manier is om te ontdekken wie hij is en wat hij wil en dat hij zijn opleiding moet vervolgen om daarachter te komen.

Harun Mutlu

Vader van Metin. Haruns en Asena’s ouders komen uit de bergen van Oost-Turkije en zijn in Izmir terechtgekomen. In zijn tienerjaren is hij een straatvechter die onder bruggen en op bankjes in het park slaapt en niets anders kent dan de regels van de achterbuurten. Asena en hij trouwen veel te jong en ze hebben een ongelukkig huwelijk. Hij werkt voor de gemeente Izmir, heeft zich aangesloten bij de communisten en in de tijd van de strijd tussen links en rechts in Turkije met straatgevechten en lynchpartijen loopt zijn leven gevaar, waardoor hij besluit om naar Hamburg te vluchten, waar zijn broer al woont. Hij weet een heel hoge ontslagpremie te bemachtigen en kan nu met geld en zonder zijn vrouw en kinderen, die hij nooit gewild heeft, naar het veilige Duitsland vertrekken. Zijn vrouw wil de scheidingspapieren echter pas tekenen als hij haar een groot bedrag geeft, zodat ze voor zichzelf en haar kinderen kan zorgen. Daarna begint Harun echter met gokken en eist steeds met geweld een beetje geld van zijn ex-vrouw terug. Als hij uiteindelijk vertrekt, laat hij haar onverzorgd achter. In Duitsland heeft hij in het begin de tijd van zijn leven maar hij kan niet bij zijn broer en zijn gezin blijven logeren en moet op zoek naar een eigen woning. Dat gaat maar moeizaam en als hij van een medewerker van de Sociale Dienst hoort dat hij voorrang krijgt als hij een gezin heeft, laat hij alsnog zijn gezin overkomen. Als ze aankomt, weten ze bij de Sociale Dienst echter van niets meer en nu heeft Harun zijn ongewenste vrouw en kinderen terug maar nog steeds geen woning. Hij zwerft met hen van logeeradres naar logeeradres. Hij staat op het punt zijn vrouw en kinderen terug te sturen naar Turkije als daar een staatsgreep plaatsvindt en dat voorgoed onmogelijk wordt. Daarom komen ze in Nederland terecht, waar ‘Hij leefde als een onpeilbare vrijgezel die een kamer huurde bij een zachtaardige vrouw met twee zwijgzame kinderen. Zo moet hij ons in die jaren hebben gezien. Misschien was het daarom dat het me misselijk maakte als hij iedere ochtend eindeloos voor de spiegel stond, telkens hetzelfde stukje haar föhnend, alsof hij die dag mee zou doen aan een schoonheidswedstrijd die hem een ticket zou opleveren naar een beter leven waarin alle herinneringen aan zijn gezin waren uitgewist. […] Hij keek neer op alles en iedereen, en vooral vrome gelovigen moesten het ontgelden.’ (p. 52-53) ‘De term ‘communist’ verschafte hem het intellectuele aureool dat hem in zijn jaren in Turkije wegens het gemis aan een hoge scholing ontbroken had. En in tegenstelling tot waar de term voor stond, gaf het hem iets elitairs, iets verhevens.’ (p. 79-80) Hij leest iedere dag, het enige wat Metin met hem gemeen heeft. Volgens hemzelf is hij een emotionele man en moeten mensen zoals zijn vrouw daar gewoon rekening mee houden, dan hoeft hij ook niet boos te worden.

Asena Mutlu

Moeder van Metin, mooie vrouw die haar man naar Europa volgt om haar kinderen een goede toekomst te geven en het vluchten, de desinteresse en het verbale geweld lijdzaam lijkt te ondergaan, maar steeds meer lef toont en altijd haar kinderen probeert te beschermen en te steunen. Ze gaat bijvoorbeeld tegen haar woedende man in als hij het verstopte geld terug wil, sluit hem uiteindelijk buiten als hij te laat thuis blijft komen en zet hem uiteindelijk het huis uit. Ze bemiddelt voor Metin als zijn vader hem wil slaan of als ze vindt dat zijn vader iets met hem moet doen, maar meer kan ze in het begin niet voor hem, zijn zus of zichzelf doen omdat ze afhankelijk van hem is. Ze heeft geen familie of vrienden in Nederland en door de taalbarrière kan ze niet aankloppen bij instanties die haar zouden kunnen helpen. Ook vindt ze gewoon dat kinderen bij hun vader moeten opgroeien. Het gedoe met Ayse doet haar bijna de das om maar daarna vindt ze een baan en krijgt ze haar leven meer in eigen handen. Haar werk buitenshuis en zeker haar werk in het AMC, waar ze gewaardeerd wordt en promotie maakt, maken haar sterker en onafhankelijker en steeds vaker roept ze Metins vader tot de orde, als ze in het nieuwe huis in Reigersbos wonen, totdat ze hem uiteindelijk op straat zet. Al die jaren offert ze haar eigen geluk op en cijfert zichzelf weg om haar kinderen een goede toekomst te geven, wat weer voor een zekere druk bij Metin zorgt, die aan haar verwachtingen wil voldoen en haar niet teleur wil stellen.

Nevra Mutlu

Zus van Metin, zegt tegen haar vriendinnen dat ze moslim is, komt voor haar broertje op en trekt zich op haar kamer terug als haar ouders ruzie maken. Als hun ouders even gescheiden zijn, krijgen Metin en zij een betere band. Op het SGR is Nevra in tegenstelling tot Metin populair. Ze kan het vwo makkelijk aan en gaat geneeskunde studeren omdat haar ouders dat een geschikte studie vinden. Ze heeft haar vaders temperament en vurige tong.

Quotes

"Alles was altijd interessanter voor hem dan ik: zijn boeken, de krant, zijn haar, de visite en nogmaals zijn haar. Zijn haar! […] Dagelijks besteedde hij meer tijd aan zijn haar dan gedurende drie volle maanden aan mij. " Bladzijde 51

"‘Turk is een scheldwoord,’ had mijn zus eens op mismoedige toon tegen mij gezegd. Ze sloeg een woordenboek open in de bibliotheek van Ganzenhoef. ‘Hier, kijk maar.’ Het was nu niet alsof ik een klap op mijn achterhoofd kreeg. Nee, het was alsof er een hele boekenkast op mij donderde. Vlak na ‘bewoner van Turkije,’ stond er in de Dikke Van Dale bij het woord Turk: ‘Zo zwart zien, eruitzien als een Turk, er erg vuil uitzien. -(zegsw.) aan de Turken overgeleverd zijn, slecht behandeld, bedrogen, mishandeld worden.’ " Bladzijde 84

"Als een ongewenst aanhangsel van de klas zat ik daar en wenste dat ik mezelf door het raam kon persen als een X-man, molecuul voor molecuul, atoom voor atoom, door het ondoordringbaar geachte glas, tot ik buiten stond en mijn lichaam zich weer langzaam kon opbouwen zoals vlak na mijn verwekking. Spieren zouden zich weer aan mijn laffe botten hechten, bloed zou weer door mijn slap spartelende aderen stromen en huid zou zich aan mijn vermoeide vlees hechten. Maar mijn longen zouden tenminste weer lucht toelaten die niet gevuld was met het bijtende zuur dat hier in het klaslokaal hing. En misschien zou dan, als door een wonderlijke speling van de natuur, de weeffout in mijn lichaam hersteld worden waardoor ik alsnog gezegend zou zijn met een fractie van mijn vaders rebellie. Misschien zou ik me dan eindelijk oprichten. " Bladzijde 403

"‘Dat is aan jou,’ zei mijn zus. Dat verwarde me, niet eerder had iemand van ons gezin dat tegen mij gezegd. Het was nooit aan mij geweest, want alles had altijd moeten passen in het door mijn ouders vooropgezette plan, alles had altijd verstandig moeten zijn." Bladzijde 525

Thematiek

Coming of age

Het thema is het opgroeien met een dominante vader. Coming of age en vader-zoonrelatie worden hier dus gecombineerd. Metin groeit op met een dominante vader en die bepaalt voor een groot hoe hij opgroeit. In plaats van dat zijn vader hem zelfvertrouwen geeft, maakt hij hem juist klein. ‘Mijn vader tikte me aan. “Hé, jij gaat niet de hele dag toekijken, jij gaat straks het houtskool aansteken waarmee we de grote barbecue brandende gaan houden.” […] Mijn vader zei het alsof ík altijd degene was geweest die het vuur had aangestoken, alsof ik vermaard was om mijn bijzondere vuurtechniek die zorgde voor krachtig en lang brandend houtskool. Ik dacht meteen aan de gevolgen van de rol die ik onverwacht kreeg opgedrongen. […] Ik moest ervoor zorgen dat het vuur bleef branden, en als ik verzaakte, ging alles de mist in en mislukte het meesterplan van mijn vader. “Maar ik weet helemaal niet hoe dat moet,” stamelde ik. “Ik heb dat nog nooit gedaan.” “Jongen, ik vraag je toch niet om de accu van mijn auto te vervangen?” Mijn vader zuchtte. “Het wordt tijd dat je dit soort simpele dingen leert. Toen ik even oud was als jij, had ik tientallen taken in het dorp die ik zonder protest uitvoerde, terwijl jij hier in Holland een gemakkelijk leventje leidt.” Hij wist helemaal niet wat voor leven ik leidde, hij vroeg er nooit naar. Waarom had hij het aansteken van de barbecue niet met me geoefend? En waarom had hij me niet van tevoren verteld wat mijn rol was op deze dag?’ (p. 306-307) Hij is niet in hem geïnteresseerd, is gewelddadig en kleineert hem als hij zijn gelijk niet kan krijgen. Zijn moeder probeert af en toe om Harun een vader te laten zijn en hem mee te laten nemen naar de vereniging of het zwembad, maar de conversaties verlopen dan stroef en uit alles blijkt dat het Harun nooit om Metlin en altijd om hemzelf gaat. Ondanks dat gegeven vindt hij zichzelf een goede vader, want als communist is hij een bijzondere man, terwijl Metin het hem kwalijk neemt dat hij geen betere vader probeert te zijn. Als Metlin ouder wordt, accepteert hij steeds minder van zijn vader. Na drie klappen tijdens een vakantie weigert hij hem nog ‘baba’ te noemen. Hij kan het niet meer en neemt dat zichzelf kwalijk maar ziet ook dat het zijn vader is geweest die zich van hem verwijderd heeft en Metin zelfs bang voor hem gemaakt heeft. Hij zorgt voor een onveilige omgeving waarin niemand zichzelf durft te zijn. Na zijn vwo-examen lijkt zijn vader wat toenadering te zoeken en geeft hij hem het boek Vaders en zonen van Toergenjev cadeau maar Metin is nog niet klaar om die boodschap van zijn vader tot zich te nemen. Zijn vader adviseert hem om rechten te studeren: ‘En weer veel later zou ik beseffen: jouw advies aan mij om rechten te studeren, betekent in feite dat je mij helemaal niet kent, niet werkelijk in mij geïnteresseerd bent. Anders had je in de eerste plaats gevraagd waar mijn belangstelling naar uitgaat. Dan had je geïnformeerd naar mijn dromen.’ (p. 546) Aan het einde van het boek is Metin blij dat zijn vader uit zijn leven verdwenen is én dat hij hem uitnodigt om een keer raki in Izmir te komen drinken. Dan noemt hij hem ook weer ‘baba’.

Motieven

Cultuurverschillen

Metin groeit op in de Bijlmer waar veel mensen met een migratieachtergrond wonen. Hij ontdekt al snel dat ‘Turk’ niet per se een positief woord is en is dan blij dat hij een Zaza is. Op de basisschool is het echter weer handiger om Turks en moslim te zijn, omdat veel kinderen in de klas en in het bijzonder zijn vriendje Saleem dat ook zijn en ze het niet zouden begrijpen dat hij het niet is. Op het SGR wordt hij vanwege zijn Turks zijn schoonmaker genoemd en gepest.

Pesten

Niet alleen zijn vader en de Bijlmer zorgen voor onveiligheid, op het SGR wordt Metin ook nog eens gepest. De leider van de klas, Dino, begint hem vanwege zijn Turkse achtergrond ‘schoonmaker’ te noemen en binnen de kortste keren noemt de hele klas hem zo. Niemand wil naast hem zitten en Metin raakt geïsoleerd. Op sommige dagen spreekt hij niemand. Dat is extra schrijnend tijdens de excursie naar Texel of het schoolreisje. Zijn mentrix geeft Nederlands en tijdens een les hebben ze het over pesten. De klas geeft aan dat Metin gepest wordt en Metin wil niet dat erover gesproken wordt maar geeft wel toestemming. Na een heel verhaal waarschuwt de mentrix de klas om hem niet nog een keer te pesten en Metin voelt zich gebruikt. Hij verwacht dat ze nu met hem zal willen praten, zal willen weten hoe het gaat, maar dat gebeurt niet. Dino gaat zelfs steeds verder: hij dwingt Metin gratis kebab aan hem en zijn vrienden te geven en zijn geschiedenishuiswerk aan zijn zusje te dicteren. Het enige verzet dat Metin kan bieden is niet al zijn huiswerk voorlezen en tijdens de Gaasperplasloop wint hij van een meisje dat hem in de metro ‘schoonmaker’ noemde. Pas als Kaya op school komt, verandert zijn positie echt.

Lezen

Metin heeft in eerste instantie een taalachterstand omdat hij de leeslessen op school maar saai vindt en niet oplet. Zijn juf raadt hem aan naar de bibliotheek te gaan, waar hij boeken over dieren ontdekt en ervaart hoe leuk lezen kan zijn. Hij haalt zijn taalachterstand pas echt in als hij stripboeken over de Hulk op de markt mag kopen. Hij wordt een stripboekenjunkie. Op de basisschool blinkt hij dan uit in voorlezen en schrijven en daarmee compenseert hij zijn blinde vlek voor wiskunde. In de brugklas is hij een tijd lang zo onzeker dat het met Nederlands ook niet lukt. Als de pesters hem aanpraten dat hij een spraakgebrek zou hebben, is het voorlezen voor hem verpest. Hij blijft echter lezen en dat is ook het enige wat hij met zijn vader gemeen heeft. Tijdens zijn studie rechten drijft zijn liefde voor taal weer boven en in San Fransisco gaat hij de vakken creative writing en journalism volgen.

Motto

Don’t break character

You’ve got so much heart

– The Killers, ‘Be Still’

 

Liedjes van de The Killers kun je op veel verschillende manieren interpreteren en men verschilt dus van mening over de betekenis van (het citaat uit) dit liedje maar veel interpretaties die ik las, stemden overeen in de aanname dat dit het advies was van een ouder, een vader (aangezien de zanger Brandon Flowers vader is), aan zijn kind, zijn zoon (aangezien Brandon Flowers zonen heeft). Het sluit dus aan bij het thema vader-zoonrelatie.

 

Trivia

In 2018 won Murat Isik met dit boek de Libris-literatuurprijs.

Titelverklaring

Metins vader heeft zijn vrouw en kinderen nooit gewild en leidt een leven alsof hij ze niet heeft. Hij interesseert zich niet voor zijn vrouw en kinderen, alleen voor zichzelf. Zijn vrouw probeert hem op Metin te wijzen, vraagt soms of hij hem eens mee de stad in neemt of iets dergelijks, maar voor zijn vader is Metin onzichtbaar. ‘Zo staarde ik hem een tijdje aan, tot ik niet langer onzichtbaar wilde zijn.’ (p. 420) Als zijn vader de bokkenpruik op heeft en op zoek is naar een conflict, maakt hij zich expres onzichtbaar: onzichtbaar om te overleven. Die tactiek zet hij ook in in de onveilige plekken van de Bijlmer en vooral op school, waar hij gepest wordt. Op een gegeven moment denkt de docent zelfs dat hij een leerling is die niet in die klas thuishoort, omdat ze hem nog nooit gezien heeft. ‘Wie was ik? Ik was de jongen die jarenlang alleen maar bezig was geweest met overleven, met schuilen achter mijn schild, met me schrikachtig door de dagen heen slepen.’ (p. 543)

Structuur & perspectief

Het verhaal is verdeeld in drie delen die weer zijn onderverdeeld in 104 hoofdstukken. Deel Een loopt tot en met de zomer voorafgaand aan het voortgezet onderwijs. Deel twee loopt tot en met de vijfde klas. Deel drie loopt ongeveer tot en met het tweede jaar van zijn studie, als hij op uitwisseling naar San Francisco gaat. Het verhaal wordt ingeleid door een soort proloog die niet zo heet en afgesloten met een soort epiloog die ook niet zo heet.

Het verhaal wordt niet-chronologisch verteld. Als Metin bijvoorbeeld een spelletje speelt bij Floyd, is er sprake van een flashback naar de spelletjes die hij met zijn vader speelt.

Het verhaal wordt verteld door een ik-vertelsituatie: Metin. Hij begint als een verteller van vijf jaar oud en eindigt als een volwassen man dus zijn toon verandert gedurende het verhaal. Dat merk je bijvoorbeeld aan zijn houding ten opzichte van zijn vader: in het begin begrijpt hij zijn gedrag niet en heeft hij nog kinderlijke verwachtingen maar hoe ouder hij wordt, des te wijzer en des te meer hij snapt dat zijn vader niet de man is die in hem geïnteresseerd is of voor hem zorgt. Metin vertelt ook over situaties waar hij niet bij is geweest, die vertelt hij dan na nadat hij ze van anderen heeft gehoord.

Decor

De tijd in het eerste hoofdstuk van deel Een is 1983, de verteller is dan vijf jaar oud. Deel Twee begint in 1989, als Metin naar het vwo gaat. Deel Drie begint in 1994, het begin van Metins eindexamenjaar.

De vertelde tijd is ongeveer vijftien jaar: van 1983 tot waarschijnlijk 1997 (Metin gaat waarschijnlijk in 1995 studeren en ontmoet Kaya dan nog twee keer).

Het verhaal speelt zich af in de Bijlmermeer in Amsterdam. Ze wonen in de flat Fleerde (F-buurt). In deze buurt wonen veel mensen met een migrantenachtergrond, de binnenstraat, de lift en het trappenhuis zijn vies en gevaarlijk, er is regelmatig sprake van kleine criminaliteit en de junks nemen steeds meer de buurt over. Metin wordt als hij klein is in de lift belaagd door een potloodventer, krijgt een klap van een gekke vrouw, ziet hoe een voetbalvriendje verslaafd raakt aan de drugs en er wordt meerdere keren in hun appartement ingebroken. Meneer Rolf, een buurman en een van de eerste bewoners, houdt op een gegeven moment een hele tirade over de mislukking van de Bijlmer. Steeds meer mensen trekken weg en de leegstand vormt een nieuw probleem. De Bijlmer is een motief: de onveilige leefomgeving wordt verergerd door de onveiligheid die Metins vader creëert. Als Metin als hij ouder is, terugkeert naar de Bijlmer en ziet hoe alles veranderd is, mist hij de plek van zijn jeugd ook een beetje.

Stijl

'Wees onzichtbaar' gaat over opgroeien met een dominante vader maar nergens voelt het boek als een aanklacht. Metin zegt over zichzelf dat hij een observant is, een onderzoeker, en het boek is ook op een observerende en analyserende manier geschreven: Metin beschrijft wat hij ziet en hoort, er staan redelijk veel dialogen in het boek, en probeert erachter te komen welke invloed dat op hem gehad heeft. Hij heeft een mooie, verhalende stijl: zelfs als hij schrijft over een kleine, minder belangrijke gebeurtenis zit je door zijn stijl op het puntje van je stoel en wil je weten hoe het verder gaat. Ook maakt hij gebruik van originele beelden: 'Ik kwam overeind en schoot weg, en als mijn vader op dat moment een neushoorn nabootste, was ik op z’n minst een jachtluipaard dat de achtervolging op een gazelle inzet, een cheeta in een ultieme sprint. En dat was bittere noodzaak, want om te kunnen ontsnappen aan deze grote woedende man, moest ik op dat moment de beste imitatie van het snelste landdier op aarde ten uitvoer brengen die ik in me had.' (p. 50)

'Daar komt bij dat Isik een uiterst doeltreffende, plechtige stijl inzet om de beklemming van zijn zich emanciperende held voelbaar te maken. Via ouderwets aandoende formuleringen slaagt hij erin al te grote emoties en tearjerkerij op afstand te houden. Wat de onderliggende emotie van deze roman krachtig versterkt. Dan krijg je dus zinnen als deze: ‘En terwijl we zij aan zij achter de rest aan fietsten, leek het de eerste meters of de wind clementie toonde en met minder gebolde wangen blies.’ En even later: ‘Er werd geklapt en gejuicht toen juffrouw Martine en ik eindelijk de jeugdherberg bereikten.’ Dit is de stijl van de episch vertellende roman, van een schrijver die weet dat je hiermee een effect van grote betrokkenheid bij de lezer kunt oproepen. Hij voelt zich thuis bij deze stijl, die geeft hem bovendien de kans zijn eigen emoties en gevoeligheden rondom dit onderwerp niet al te veel op de voorgrond te plaatsen.' ('t Hart 2017)

Slotzin

Hij glimlacht naar me met die vrolijke blik vol kinderlijke onschuld die hij niet veel later zal kwijtraken. Maar op dat moment ligt dat nog voor hem. Op dat moment is hij nog de kleine jongen in de flat.

Beoordeling

'Wees onzichtbaar' is een dik boek maar het leest als een trein: door de korte hoofdstukken en Isiks stijl zit je als lezer op het puntje van je stoel en wil je weten hoe het verder gaat. Metin vertelt op een gegeven moment over zijn lievelingsboek en hoe hij de personages miste, toen hij het boek uit had. Dat had ik ook als ik even niet in dit boek las: ik ging van Metin houden en wilde doorlezen om te weten hoe zijn leven verder ging. Wat dat betreft was het einde voor mij te abrupt, van mij had het boek wel langer mogen duren. Ik vond ook niet alleen de ontwikkeling van de vader-zoonrelatie interessant maar ook het tijdsbeeld dat geschetst wordt van de Bijlmer. Het boek deed me denken aan 'Turis' van Akyol of 'Familieziek' van Van Dis. Als je niet schrikt van dikke boeken en houdt van boeken over familierelaties, dan is dit boek zeker een aanrader.

Recensies

"Net als zijn debuut Verloren grond (2012) , waarmee Isik de Bronzen Uil Publieksprijs in de wacht sleepte, is Wees onzichtbaar gebaseerd op zijn eigen jeugd. " https://www.vpro.nl/boeke...n-los.html

"Isik laat het bijzondere zien, net zoals Dickens dat deed, nooit het algemene. En dus zet hij ons een beklemmend leven voor van een Turkse jongeman die in de Bijlmer opgroeit in een hoogst merkwaardig gezin en zich langzamerhand weet te bevrijden." https://www.groene.nl/art...an-dickens

Bronnen

Schatplichtig aan Dickens

https://www.groene.nl/art...an-dickens