Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2023
• 159 pagina's
• Uitgeverij: Cossee

Flaptekst

Eerste zin

Vandaag moet Koen zijn spreekbeurt houden. Die jongen. Bijzonder, even opvallend als onzichtbaar. Opvallend omdat hij de enige blonde is in de klas. Klein voor zijn leeftijd, draagt kleren die enigszins vaal zijn, zeker vergeleken met de kleurrijke, bijna reflecterende details op de truien van zijn klasgenootjes, de meisjes met glitters, de jongens met hoody’s en schoenen met strepen, maar vooral opvallend door zijn zwijgen. Hij zegt niks. Echt geen woord. Hij zit inmiddels in groep zeven en nog nooit heeft hij op school iets gezegd. Onzichtbaar omdat je hem, in tegenstelling tot alle anderen, niet hoort.

Samenvatting

Personages

Koen

Koen is een jongen van 10 als hij in groep 7 zijn spreekbeurt moet houden. Hij wil dat graag, wat op zich raar is, want op school spreekt hij nooit. Daardoor wordt hij gepest, maar hij heeft een afweermechanisme gevonden. Hij pikt eigendommetjes van de medeleerlingen. Die geeft hij tijdens de spreekbeurt terug. Na de dood van zijn vader heeft Koek weinig gesproken. Hij groeit op bij zijn opa die zijn opa niet is. Die vertelt hem veel verhalen, waardoor Koen veel verstandiger is dan zijn medeleerlingen. Hij weet veel van dieren, sterrenbeelden, het sterrenstelsel en de mythologie. Koen ergert zich op school aan de domme vragen van de kinderen ("Is chocopasta ook een pasta?') Maar hij heeft zich nu voorgenomen om 'alles' uit zijn leven aan de klas en de juf te vertellen. Dat wordt een grote schok op school, vanwege de balseming van het lijk van zijn vader. Koen was het er mee eens geweest, want hij had gezien dat de overreden zwaan gewoon 'opgeruimd 'was geweest. Hij wilde ook niet dat zijn vader dat overkwam. Nu hadden ze boven een gedenkplaats.

Vader

Koens komt in het tweede deel van de roman aan het woord. Hij spreekt vooral tegen zijn eigen kankergezwel in zijn teelballen. Koen en zijn vrouw Helena hebben nooit geweten dat hij aan kanker leed. Hij heeft het altijd voor hen verzwegen. Misschien was het beter geweest als hij zijn vrouw had ingelicht, dan was ze mogelijkerwijs niet bij hem weggegaan. Hij besluit het nu wel tegen zijn vierjarige zoon te vertellen. We weten niet heel veel van hem. Hij fietst veel. doet het eten en de huishoudelijke karweitjes. Hij is redacteur van boeken. In deel II is hij bezig met een manuscript van een schrijver die een hoofdfiguur in het leven heeft geroepen die niets over zijn gezondheid loslaat. Vader wordt heel boos op die hoofdfiguur Danny, maar waarschijnlijk opent die zijn ogen , waardoor hij tot de conclusie komt dat hij Koen moet waarschuwen. Maar die kans krijgt hij niet. Hij voelt steken in zijn hartstreek en de volgende morgen vindt Koen hem voor de wasmachine.

Opa

Opa is afkomstig uit Brabant. Dat laat hij nog merken door Brabantse woorden te gebruiken. (Watmottermee)Hij is nog niet helemaal geaccepteerd door de buurt. Hij gaat op een dag met groenten uit zijn eigen moestuin naar het huis van Koen en zijn vader. Hij ziet de chaos en de stront van de zwaan overal liggen. Hij vindt de dode vader. Hij neemt Koen mee naar huis en besluit hem te houden. Hij meldt de dood niet bij de instanties en neemt het besluit het lichaam van Koens vader te balsemen. Koen zegt verder heel weinig, ook niet tegen opa. Die vertelt hem vaak verhalen, waardoor Koen toch erg veel bijgeleerd heeft. Hij onderhoudt ook de contacten met juf Selin. Op de dag van de spreekbeurt gaat hij naar school en wacht bij de conciërge . Aan hem vertelt hij wat er jaren geleden is gebeurd. Op hetzelfde moment vertelt Koen dat verhaal in de klas, waarvan juf Selin erg schrikt. Opa vangt Koen op en samen kijken ze naar de zwaan die hen ook gezelschap is komen houden.

Quotes

"Ik houd mijn spreekbeurt over... Zo moet je beginnen. Dat deden jullie tot nu toe allemaal. Behalve Eva, want bij haar zag iedereen meteen dat haar spreekbeurt over mummies ging toen ze helemaal in wc-papier gewikkeld de klas in kwam lopen. Iedereen zag een mummie voor zich. Dat vond ik mooi. Voor jullie klinkt dat misschien gek, maar ik werd er echt even stil van. Ik houd mijn spreekbeurt over... alles." Bladzijde 10

"Soms zeiden de vriendelijke mensen van het consultatiebureau tegen papa dat ik misschien iets had meegemaakt, dat ik emotioneel niet helemaal in orde was, dat ik autistische trekjes vertoonde of, zoals ze dat noemden : iets in het spectrum. Allemaal dingen waarvan mijn opa zou zeggen: Watmottermee?" Bladzijde 53

"Mijn opa vertaalde de liedjes die papa vaak neuriede, want hij begreep dat Helena terug was gekomen als zwaan. Papa zei: Je bent klaar voor de school." Bladzijde 82

"Wat moet die jongen met jou, mijn kanker? Dat dacht ik, net als ik dacht: wat moet ieder ander met mijn kanker? Die celdeling is van mij, alleen van mij, daar hoeft niemand weet of last van te hebben, laat staan zorgen. Je bestaat, je bestaat niet. Maar ik ben je vriend." Bladzijde 107

"Koen merkte niets. Er was alleen een gedenkplek daarboven. Die dag balsemde ik hem nog niet. Daar zocht ik eerst informatie over op. Samen met die jongen. Ik liet hem foto's zien van oude Egyptenaren. Van piramides Ons hele idee van behouden van wat geleefd heeft is ouder dan het idee van begraven en cremeren en uitstrooien." Bladzijde 154

Thematiek

Communicatie versus zwijgen

In de roman gaat het om zwijgen, verzwijgen en communiceren. Vader verzwijgt het feit dat hij teelbalkanker heeft voor zijn vrouw. Hij verzint smoesjes als hij een behandeling moet ondergaan. Zijn vrouw accepteert het niet, omdat ze van niets weet. Van Schiphol belt ze hem om de in relaties bekende woorden: "We moeten praten." ui te spreken. Op die dag begint Koen met zwijgen. Hij turft op de muur van zijn kamer 459 streepjes. Dan komt de dag dat hij met zijn vader een doodgereden zwaan ziet. Een dag later ziet hij het vrouwtje van de zwaan vlak bij de onheilsplek zitten staren. Hij lokt later de zwaan met broodstukjes naar zijn huis en hij mag van zijn vader blijven. Zijn vader timmert een hok voor de zwaan en hij noemt haar Helena. Symbolisch voor de terugkeer van zijn vrouw. Hij weet dat hij kanker heeft en beseft dat extra goed als hij een roman redigeert, waarin de hoofdfiguur zijn ziekte ook verzwijgt. Hij vindt het wel fijn dat Koen met de zwaan communiceert. Hij neemt zich voor om nu wel te communiceren, maar hij krijgt de kans niet meer. Hij sterft (waarschijnlijk) aan een hartinfarct. Opa neemt Koen in huis en vertelt hem veel verhalen (geschiedenis, mythologie). Koen praat weinig en op school helemaal niet. Toch wil hij zijn spreekbeurt houden, waarin hij 'alles' wil vertellen. Maar hij onthult een bizar geheim.

Motieven

De scheiding

Helena kan niet meer tegen de zwijgzame vader van Koen en ze besluit terug te gaan naar Griekenland. Vanaf het vliegveld belt ze naar huis. De kleine Koen neemt de telefoon op. In deel II lezen we waardoor de echtscheiding komt. Papa heeft nooit aan zijn vrouw willen vertellen dat hij teelbalkanker heeft.

Ernstige ziekte: kanker

Vlak na de geboorte van Koen hoort zijn vader dat hij teelbalkanker heeft. Hij houdt dat geheim voor zich en hij besluit zijn vrouw en kind niets te vertellen. In een notitieboekje schrijft hij zijn gevoelens en gedachten van hem af. In deel II beschrijft hij hoe hij zich voelt bij het monster dat in zijn balzak zit. Ook nadat het gezwel verwijderd is, blijft hij angst en vrees houden. Hij moet het alleen verwerken, omdat hij thuis niets vertelt. Hij spreekt zijn gezwel (dat een deel van hem is geworden) ook letterlijk aan.

De dood

Vader sterft waarschijnlijk aan een hartaanval. Hij heeft pijn op de borst. Hij ligt ineens voor de wasmachine. De andere dood die veel indruk maakt op Koen, is de overreden zwaan.

Dierenliefde

Koen is gek op dieren en in het bijzonder dieren die kunnen vliegen. Hij is ook onder de indruk van de dode zwaan en van de trouw die de vrouwtjeszwaan een dag later laat zien. Van zijn vader hoort hij dat zwanen als stel heel trouw zijn. Koen lokt de zwaan met brood mee naar hun eigen huis en vader timmert een hok voor het dier. De zwaan wordt door hen onderhouden en zwemt dagelijks in de sloot vlak bij het huis. Koen praat met de zwaan wel. Zijn vader heeft de zwaan Helena genoemd, naar zijn vertrokken echtgenote. Zo is ze toch nog bij hem teruggekeerd. Door de naamgeving krijgt de zwaan een mythologische betekenis. Dat vertelt Koek in de klas tijdens zijn spreekbeurt.

Schoolleven

De school spreekt in dit verhaal een vrij grote rol, omdat Koen er zijn spreekbeurt houdt en in één keer zijn hele hebben en houden voor de klas bespreekt. Hij vertelt ook dat hij gepest is en dat hij niet van domme vragen houdt. Hij heeft daarom van de meeste kinderen een 'souvenirtje' gepikt en geeft dat tijdens zijn spreekbeurt terug. Hij onthult aan het eind het geheim van zijn overleden maar gebalsemde vader.

Geheim

Opa en Koen bewaren een groot geheim. Ze verzwijgen beiden over wat er met Koens vader is gebeurd. Ze leven op dezelfde voet verder als de situatie daarvoor. Opa doet het waarschijnlijk omdat hij anders niet de opvoedende taak van Koen op zich zou mogen nemen. Bij de spreekbeurt van Koen wordt het geheim onthuld. Al is het opa die het feitelijk aan de conciërge op school vertelt.

Titelverklaring

"We moeten praten" is de zin die Koens moeder Helena door de telefoon zegt als ze op het punt staat het land en haar gezin te verlaten. Kleine Koen neemt de telefoon op.
Dit citaat staat letterlijk o.a. op pagina 31,57,58, 67.. Het woord 'praten' komt vaak in de tekst voor. 

Structuur & perspectief

De kleine roman heeft drie delen: 1. Praten 2. Moeten 3. We 
Die drie delen zijn onderverdeeld in kleine hoofdstukken die gescheiden worden door witregels.
In deel I zijn er twee ik-vertellers, Koen (o.t.t en o.v.t) en zijn schooljuf Selin (o.t.t). 
In deel II is de vader van Koen de ik-verteller en die spreekt tegen zijn kankergezwel, afwisselend in de o.t.t. en de o.v.t 
In deel III is de oude man (opa)  aan het woord, maar hij is geen ik-verteller. Het lijkt in dat deel op een alwetende verteller, die overigens opa aan het woord laat over wat er gebeurd is. Dit derde deel wordt verteld in de o.t.t.
In deel I komt Koen in zijn spreekbeurt terug op het verleden, de juf becommentarieert zijn spreekbeurt en de houding van de klas in het heden
Deel II is een verantwoording van de vader die vertellen wil waarom hij over zijn ziekte niets tegen zijn vrouw en zijn kind heeft gezegd.

Decor

Het decor
In deel I is het schoollokaal waar Koen zijn lessen bij juf Selin volgt. Hij is een van de weinig witte kinderen in de klas, die vol zit met kinderen van een buitenlandse afkomst. Hij houdt daar een lange spreekbeurt.
In deel II is het decor het huis van Koen en zijn vader. Die sterft in het huis bij de wasmachine.
In deel III is de school weer het  decor, nu in de kamer van de conciërge die met de opa van Koen praat over de jongen en zijn vader.
De school en het huis staan in Amsterdam. De 'opa' van Koen komt oorspronkelijk uit Brabant.

De tijd
De herinnering van Koen gaat terug naar 12 augustus 2018, wanneer zijn moeder door de telefoon zegt: "We moeten praten." Daarna praat Koen 459 dagen niet meer en dat is een jaar en bijna 100 dagen later. Dat moet dan november 2019 zijn. Het is de dag dat de zwaan wordt overreden. Koen is dan vier jaar. Zijn vader sterft dan ook in 2019. Koen is tien jaar als hij de spreekbeurt voor zijn  klasgenoten in groep 7  houdt. Dat zou betekenen dat dit laatste deel: de spreekbeurt en de onthulling van opa in 2025 speelt.

Stijl

De stijl van Jan van Mersbergen is ook heel herkenbaar in deze kleine roman. Hij gebruikt eenvoudige woorden en geen ingewikkelde zinnen.Koen gebruikt voor een tienjarige soms wat wijze woorden,
( de zwaan uit de Griekse mythologie, wanneer Zeus zich verandert in een mooie, witte zwaan.") maar daarna ook weer kinderlijke woorden.
(- blz 21:" Zwemmen is voor mij als fietsen op een fiets met een voorwiel dat naar links gaat als ik het stuur naar rechts draai.")
Goedgekozen is ook de tweede ik-verteller in deel I, want Juf Selin komt enkele keren tussenbeide in het verhaal van Koen. Ze bekijkt zijn verhaal van een afstandje en ze bekijkt de reacties in haar klas.

Zijn vader in deel 2, is een beetje boos op de hoofdfiguur van de roman die hij op dat moment redigeert. Hij komt mede daardoor tot het besef dat hij zijn vierjarig zoontje moet vertellen, wat hij mankeert.
Zijn levensvisie is cynisch geworden.
Hij reageert (blz. 117: "Mijn kanker, van jou hoef ik niet gelovig te worden. Veel patiënten gaan opeens kapelletjes bezoeken of de Bijbel lezen of naar Santiago wandelen met een stok in de hand, maar als een mens die kans niet krijgt omdat er tegelijkertijd een baby van een paar dagen in een kinderbedje ligt, dan is het verband tussen ziekte en geloof ineens heel ver weg."

In deel 3 is er geen ik-verteller, maar door een verteltrucje komt opa toch veel als ik-verteller aan het woord tegenover de conciërge. Die ontfutselt hem het geheim, terwijl Koen dat in de klas op hetzelfde moment vertelt.
De alwetende verteller beschrijft 'opa' als een oude man.

Ook houdt Jan van Mersbergen het luchtig als Koen zijn spreekbeurt houdt. Het mooiste voorbeeld daarvan is als Imram in de klas vraagt  (blz. 42) "of chocopasta ook pasta is. En het was geen grapje." Die zin hoort in het rijtje van 'stomme vragen ' thuis.Iets waar Koen een gruwelijke hekel had.Elke keer als zijn klasgenootjes  een stomme vraag stelden, jatte hij iets van hun bank.

De schrijver  gebruikt niet al te veel beeldspraak, maar soms zijn de metasforen erg op hun plaats, bijvoorbeeld bij een beschrijving van zijn vaders gezicht.
- (blz. 77:"Zijn ogen waren als sluisdeuren, zoals de sluis verder op bij de molen, waar het water heel zachtjes doorheen kasbbelt.|")

Slotzin

De oude man slaat zijn arm om de jongen heen en samen kijken ze door het raam naar de zwaan, die haar kop draait. Iets in haar donkere ogen vertelt dat ze hem gezien heeft, dat ze niet voor niets verschenen is, dat de onzichtbare band die er tussen hen bestaat er ook op dit moment is, voor altijd.

Beoordeling

Er zijn schrijvers die honderden pagina's nodig hebben om hun verhaal kwijt te kunnen. Vaak zijn het boeken waarin veel details van personages en de decors worden weergegeven. Dat kan bij de een boeiend maar bij een ander ook erg saai zijn.Soms noem ik het gewoon "mooischrijverij".

Eigenlijk vind ik het prima wanneer schrijvers de grens van 200 pagina's aantikken. Je moet m.i. een verhaal over een gebeurtenis van belang in zoveel pagina's kunnen weergeven. Er kan namelijk veel worden weggelaten en er is ook een taak voor de lezer weggelegd om van een roman een pouzzelstukje te maken

Zo'n heerlijk kleine roman is "We moeten praten." Een hele levensgeschiedenis in een notedop: dood, liefde, school, en dierenliefde en - leed komen naar voren. En Van Mersbergen kent de kunst van het weglaten.
Met "We moeten praten."  heeft hij een heerlijk verhaal geschreven. Over de structuur goed nagedacht, de inhoud is nogal bijzonder en dat hij misschien iets minder geloofwaardig is, neem ik op de koop toe. Een bizar en onverwacht slot. Gevoegd bij een lekker lezende bladspiegel, zie ik het als een nieuw meesterwerkje.

De gemiddelde scholier houdt niet van dikke pillen, mooischrijverij en lage, complexe zinnen . Daarom is deze roman een prima keuze voor scholieren van havo en vwo.Misschien een leestaak van ongeveer twee of drie uur. Een schone taak voor de docent is hier weggelegd: leerlingen wijzen naar wat minder bekende schrijvers.

Recensies

"Kitscherig is de roman door alle zwanen die erin voorkomen. De zwaan die altijd bij haar of zijn uitverkorene blijft, anders dan mensen. De zwaan die symbool staat voor de KLM (en hé, Koens moeder vertrok per vliegtuig). De zwaan die met Zeus paarde en een ei legde waaruit de mooiste vrouw kwam (die Helena heette, net als Koens moeder!). De zwaan die een sterrenbeeld is. Het gaat maar door: van dik hout zaagt men planken. Er is bovendien een echte zwaan, in de tuin van Koen, die niet wegvliegt maar uit zijn hand eet en haar kop op zijn dijbeen vlijt." https://nrcwebwinkel.nl/w...ten-praten

"Het niet kunnen praten over zijn ziekte maakt de relatie kapot. De vader probeert te begrijpen waarom de ziekte, ondanks de genezing, aanwezig blijft: ‘waarom je er in mijn hoofd altijd bent’. Het zijn indringende pagina’s, zeker als je deze ziekte uit eigen ervaring kent. Daarna volgt weer een verrassende wending in het verhaal, die ik niet zal benoemen, waarna de opa aan het woord komt. Dat is het minst geloofwaardige en minst krachtige deel van het boek. Dat vergeef je Van Mersbergen. Die eerste honderdtwintig bladzijden zijn prachtig." https://www.tzum.info/202...en-praten/

"De zwaan komt prominent voor in het boek, daarom vind ik de cover prachtig. Ik vond het verhaal aangrijpend en indrukwekkend. Ik las het achter elkaar en het was zó uit, ik was continu geboeid en geïntrigeerd. Weliswaar is het verhaal in mijn ogen soms iets té onwaarschijnlijk, maar desondanks vond ik het echt een prachtig boek. Als het wat geloofwaardiger was geweest gaf ik het de 5 volle sterren, nu kreeg het van mij 4 sterren op Hebban. Ik heb ervan genoten. Het had wat mij betreft dan ook best een dikker boek mogen zijn. Want het is maar een heel korte roman, meer een novelle qua omvang. Ik las het binnen 2 uur uit.." https://www.hebban.nl/rec...ten-praten

"Je voelt de spanning van Koen als hij aan zijn spreekbeurt begint, maar ook dat hij het echt graag wil vertellen. In het begin van het boek zit je met veel vragen en ben je benieuwd waar het verhaal heen leidt. Al snel begrijp je waarom Koen zo lang gezwegen heeft en nu de stilte wil verbreken." https://boekiewoogie.nl/r...en-praten/

"Op deze pagina van de schrijver zelf heeft hij reacties op zijn roman verzameld. Dit zijn eigenlijk recensies : uit dagblad Trouw plaatst hij de hele recensie. "Mensen die het moeilijk vinden om te praten, maar die wel van alles voelen, we treffen ze in veel boeken van Jan van Mersbergen aan. In deze roman gaat dat ‘niet-praten’ zo ver dat de gevolgen desastreus zijn. Van Mersbergen plaats ook graag hoge en lage cultuur naast elkaar in zijn romans: vertaalde songteksten van de Red Hot Chili Peppers spelen een rol naast de Griekse mythologie. Soms werkt dat, hier vond ik het wat gezocht. En dan zijn er die extreem lange spreekbeurt, het notitieboekje van vader en de opa die bij de conciërge van de school een luisterend oor vindt: het komt allemaal net iets té bedacht over. Maar Van Mersbergen is een goede verteller, waardoor je de scepsis ook opzij kunt zetten. Als dat lukt, dan hou je een strak geschreven familiedrama over met een schokkende twist op het eind."" (Gerwin van der Werf)" https://www.janvanmersber...-reacties/

"We moeten praten is een familiedrama over stilte, eenzaamheid, onvermogen, vooroordelen en het nemen van de verkeerde beslissingen door volwassenen, zodanig dat het kind er de dupe van is. Van Mersbergen, die diverse prijzen won en in meerdere talen vertaald is, schrijft knap, toegankelijk en compact en weet aan het denken te zetten. Toch doet We moeten praten wat geforceerd en vergezocht aan." https://www.literairneder...en-praten/

Bronnen

Uitgebreid interview met de schrijver over de achtergronden van zijn roman. Aanrader om te lezen.

https://www.zin.nl/2023/1...ersbergen/