Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2016
• 308 pagina's
• Uitgeverij: Ambo Anthos

Flaptekst

Eerste zin

"Dus jij wacht hier. Niet naar boven gaan", zegt Luuk terwijl hij het portier van de auto opendoet. Menno knikt. "Ik blijf hier. Zo lang zal het toch niet duren?' "Nee, ik ben zo terug.

Samenvatting

Personages

Luuk

Luuk is de puberzoon met daarvan typische kenmerken. Hij laat zich gemakkelijk in met verkeerde vrienden en veroorzaakt daarmee voor zijn vader grote problemen. Hij is geen held op school, (is al blijven zitten) een beetje slappe zak en hij geeft zijn vader later ook nog een pistool, waardoor alles verkeerd afloopt. Puntje van kritiek op de feiten: het is half september, Luuk zit in een examenklas en heeft dan "morgen" een toets (geen schoolexamen?) voor wiskunde. Iedere examenleerling weet dat dit niet de praktijk is. De schrijfster komt trouwens in de loop van het verhaal niet meer op zijn examenjaar terug. Jawel, nog één keer. In april zegt Luuk dat hij er slecht voor staat. Dat is allemaal nogal ongeloofwaardig. Tussen september en april hebben zijn ouders nergens meer naar gevraagd? Hij moet m.i. op de havo zitten, want hij is 17 jaar en al een keer blijven zitten.

Sascha

Sascha staat vrij labiel in het leven en dat voor een kunstenares. Kan tegenslagen niet zo goed verwerken. Haar vader is al 15 jaar dood en nog heeft ze met zijn dood moeite. Ook het feit dat haar moeder dement wordt, is voor haar te zwaar. Ze grijpt naar de fles. Standaard gezien is haar huwelijk een sleur geworden en haar man heeft een paar jaar geleden een slippertje gemaakt. Dat heeft ze hem weliswaar vergeven, maar ze kan het hem toch ook nog een keer betaald zetten. Ze wordt aangetrokken door een Don Juan en laat zich verleiden tot een seksavontuurtje. Dat moet ze een dag later slecht bekopen, al is het eigenlijk psychologisch onbegrijpelijk dat juist zij het huis uitgaan na een nacht waarin ze zelf overspel heeft gepleegd. Ze wordt boos op haar man als die eindelijk eens met de waarheid op de proppen komt. Niet alleen raakt ze blind aan één oog, maar ze is ook vergeten hoe de seks met Oscar was. Beide echtelieden zijn fenomenen waar het gaat om het verzwijgen van feiten of het verdraaien van de werkelijkheid. Aan het einde blijkt dat zij voorheen vrij naïef allerlei informatie aan een vreemde vrouw heeft verstrekt. Zij blijkt o.a. de oorzaak waardoor het bedrijf van Menno in de problemen komt. Sascha is dus labiel, naïef, snel depressief en van haar stuk, en slap van karakter, omdat ze alcohol als compensatiemiddel gebruikt. En dan je zoon maar kapittelen...

Menno Riebeek

Als je de moeder van Menno mag geloven, was ook hij in zijn jeugd een slap ventje. Zijn ouders houden van streng optreden, maar daar was hij niet tegen bestand. Zijn vader had lang getwijfeld of hij het bedrijf wel aan zijn zoon zou overdoen. Daar had die man wel een beetje gelijk in, want Menno bakt er weinig van. Hij zoekt ook nog eens de verkeerde vrienden en laat zich in het criminele wereldje lokken. Het is dan ook een beetje vreemd dat juist hij een einde durft te maken aan het leven van Kesselaar. Dat verwacht je niet van hem.

Jan Leyenberg

Met zo'n vriend heb je geen vijanden nodig. Voor een advocaat is het bedenkelijk dat hij zijn cliënt Menno in een criminele situatie loodst. Dat had Menno zelf ook moeten afvragen. Wie het verhaal goed naleest, moet er achter komen dat de schrijfster inderdaad aanwijzingen geeft waaruit je Jans betrokkenheid kan afleiden. Eigenlijk is het een laffe kerel die een vrouw de opdracht geeft zichzelf in een koude zee te verdrinken. Gelukkig komt hij zelf van een koude kermis thuis.

Vera

Vera komt niet veel op de voorgrond. Ze lijkt eerst een tussenpersoon van Kesselaar. Ze speelt dat rolletje met verve, maar aan het einde blijkt dat ze zich heeft voorgedaan als de dochter van een demente patiënte om de labiele Sascha allerlei essentiële privégegevens te ontfutselen. Uit de laatste opmerkingen in het boek zou een lezer kunnen afleiden dat deze figuur nog eens het onderwerp van een thriller van Simone van der Vlugt kan zijn.

Quotes

"In zijn werkkamer achter zijn bureau neemt Menno de tijd om zich te herstellen van de schrik. Hij kan nu niet bij Sascha zitten en over strandhuisjes praten, ze zou meteen merken dat er iets is. Als ze wist wat er is gebeurd zou ze flippen. Ze kan zich zo druk maken. Voor je het weet gaat ze weer drinken, en dat risico wil hij niet lopen." Bladzijde 15

"Met een sierlijke duik verdwijnt Sascha onder water en meteen voelt ze zich beter. Ze houdt van de kracht van de zee, het zout van de golven. En van de herinneringen die boven komen als ze zwemt, die even pijnlijk als dierbaar zijn." Bladzijde 47

"Niet te geloven dat ze dit echt laat gebeuren. Ze kan nog terug. Maar nee, haar opwinding is te groot: ze wil deze man, als is het maar één keer. Ze wil zijn lichaam verkennen, hem in haar voelen, weten hoe seks met hem is. Als ze al twijfels heeft, is het nu te laat, want Oscar laat zich bovenop haar vallen. na een aanval op haar borsten kan hij zich blijkbaar niet langer beheersen. Hij stoot in haar en gaat als een razende te keer tot hij met een brul klaarkomt." Bladzijde 112

""Wat bedoelt u daarmee?" Edouard Kesselaar was niet het hoofd van die organisatie. Sterker nog, hij had met die hele zaak niets te maken. Uw man dacht dat hij de juiste persoon aanpakte, maar het ziet ernaar uit dat hij zich heeft vergist. Hij heeft de verkeerde gedood." Er gaat een schok door Sascha heen." Bladzijde 266

""Ga de strijd niet aan", zegt haar vader. "Je wint hem toch niet. Spaar je energie, laat je meevoeren en zwem rustig zijwaarts, achter de zandbank langs. Die sterke stroming is maar plaatselijk, daarachter wordt hij zwakker."" Bladzijde 294

"Aan Edouards gezicht ziet hij dat het raak is, maar hij weet niet precies waar hij hem getroffen heeft. Tot de ruitjes op zijn overhemd tot één kleur versmelten. Links in de borst. Bull's eye. Edouard zakt in elkaar met een verbijsterde, gepijnigde uitdrukking op zijn gezicht." Bladzijde 224

Thematiek

Misdaad: algemeen

Er is hier sprake van een criminele organisatie die het gemunt heeft op het bedrijf van Menno Riebeek. Het wordt professioneel aangepakt en met een bepaalde methode: - eerst wordt de jonge Luuk aangepakt met een schuld die door gokken is ontstaan - dan wordt het bedrijf in verband gebracht met een diefstal van duur porselein - vervolgens wordt Menno aangepakt en bedreigd - hij wordt gechanteerd en moet flinke bedragen betalen, maar hij wil de politie inschakelen - zijn vrouw Sascha wordt van de weg gereden en raakt blind - zijn bedrijf zal worden ingezet voor het vervoeren van drugs - hij wil uit die misdadige wereld weg en besluit die door hem veronderstelde misdaadleider Kesselaar uit de weg te ruimen; hij schiet de man inderdaad dood - kort daarop wordt Menno zelf op straat geliquideerd - daarna wordt zijn halfblinde vrouw bijna tot een zelfmoord gedwongen door Jan, de echte leider van het syndicaat, maar ze weet zich te redden uit zee. Gelukkig loont de misdaad niet, want Jan Leyenberg komt om het leven bij die zee-actie. Kortom, een overdaad aan misdadige motieven.

Motieven

Whodunit

Uiteindelijk blijkt er toch nog een whodunitelement in het verhaal te zitten. Wie is de grote man achter de misdaadorganisatie. Antwoord: Jan Leyenberg.

Moord

Ten einde raad besluit Menno de man te vermoorden die achter de misdadige organisatie staat, een restauranthouder. Hij zit echter verkeerd. De echte baas is Jan Leyenberg, zijn advocaat. Menno zelf wordt geliquideerd uit het oogpunt van wraak.

Leugens en bedrog

De personages liegen heel wat af tegen elkaar. Man en vrouw hebben geheimen voor elkaar. De zoon Luuk zit daartussen en komt ook maar mondjesmaat met de waarheid naar buiten. De advocaat van Menno, Jan Leyenberg speelt, een vies spelletje en liegt natuurlijk heel wat af over Ed, de zgn. criminele restauranthouder, die eigenlijk niets met de zaak te maken heeft.

Vader-dochterrelatie

Sascha kan nog steeds- na 15 jaar- de dood van haar vader die verdronken is, niet verwerken. Ze komt aan het einde Van het verhaal in dezelfde situatie terecht en denkt aan de les van haar vader.

Overspel

Menno is in het verleden al een keer vreemd gegaan en Sascha kan uiteindelijk de verleidingskunst van Oscar niet weerstaan. Het is maar één keer , maar toch

Dementie en geheugenverlies

De moeder van Sacha lijdt aan geheugenverlies en is in een verpleeghuis opgenomen vanwege een naderende dementie. Iedere keer als Sacha haar moeder bezoekt, heeft ze moeite met het feit dat haar moeder haar niet meer herkent. Ze moet dan bijkomen door te praten met een dochter van een andere patiënte, een vriendin of de ober Oscar met wie ze al eens iets heeft gehad.

Gokverslaving

Luuk is een gokverslaafde en moet in het begin van het verhaal zijn criminele schuldeisers aflossen, maar het afgedragen geld is te weinig. Dat is het begin van een vicieuze cirkel, waarin ook zijn vader meedraait.

Alcoholproblemen

Sascha Riebeek heeft een alcoholprobleem dat ze voor haar man verborgen wil houden. Haar huwelijk is niet meer wat het had kunnen zijn. Haar zoon Luuk heeft een beter zicht op het alcoholprobleem dan zijn vader. Whisky is de favoriete drank van Sascha, maar witte en rode wijn gaat er ook wel in.

Lichamelijke beperking

Na het opzettelijk veroorzaakte auto-ongeluk is Sascha aan één oog blind, het andere oog herstelt zich gelukkig op den duur wel..

Drugswereld

Luuk gebruikt af en toe zelf drugs, maar hij handelt er ook in. Menno komt ook in de wereld terecht omdat criminelen willen dat hij drugs voor hen gaat vervoeren met zijn transportbedrijf. Hij stemt ermee in om zijn bedrijf te redden.

Huwelijkssleur

Het huwelijk tussen Sascha en Menno is niet meer wat het is geweest. Er is een verkoeling opgetreden. Menno is al een keer vreemd geweest, maar dat heeft Sascha hem vergeven. Zelfs krijgt ze te weinig aandacht van haar man en ze koestert zich in de aandacht die ze krijgt van een manager van een Grand Café in Haarlem. Met deze Oscar heeft ze al eens gezoend, maar nu er een nieuwe crisis dreigt, is ze weer gevoelig voor zijn hernieuwde belangstelling. Dat zou fout kunnen gaan en dat gebeurt.

Chantage // afpersing

Menno wordt door criminelen gechanteerd.Het begint met een schuld die zoon Luuk heeft gekregen en hij moet steeds meer geld aan twee mannen betalen. Hij laat een via zijn advocaat ingehuurde crimineel die mannen tot zwijgen brengen, maar komt daardoor zelf weer in een precaire positie, waardoor hij nog meer financiële problemen krijgt.

Motto

Er is geen motto en geen opdracht

Titelverklaring

Het licht gaat even uit bij Sascha als ze van de weg gereden wordt en tegen een boom aan knalt. Haar linkeroog is ernstig beschadigd en zal geen  licht meer geven. Haar rechteroog kan nog herstellen. Bij het beschrijven van het ongeluk  wordt er een link gelegd naar de titel. Op blz. 122 staat : "De airbag knalt uit het stuur, klapt tegen haar gezicht en een onbeschrijflijke pijn neemt bezit van haar. Haar omgeving vervaagt, wordt weer helder en dan heel donker. Ze zakt weg.

Daarnaast zou je kunnen denken aan een iets symbolischer duiding van de titel. Het gaat allemaal best goed in een rustig gezinnetje met man en vrouw en puberzoon in een eindexamenklas.  Maar opeens wordt alles anders en ook een stuk donkerder: zoon in de problemen,. vader in de problemen en moeder  die al problemen had wordt van de weg gereden. Het ziet er ineens allemaal heel donker uit voor het gezin Riebeek.

Structuur & perspectief

De thriller is opgebouwd uit twee delen.
Deel I bestaat uit hoofdstuk 1-35 en het tweede deel van hoofdstuk 36-57.  Noch de delen noch de hoofdstukken hebben een titel. In het begin weeft de schrijfster een groot aantal verhaaldraden in haar thriller. Er zijn nogal wat problemen, waardoor er "never al dull moment" ontstaat. Misschien zijn het wel een paar verhaaldraden teveel. En na 100 pagina's  vraag je je af of de schrijfster zich uit dat web kan redden. Dat kan ze inderdaad en de oplossing van het raadsel is eigenlijk nog best verrassend.

Het perspectief wisselt voortdurend. Er zijn twee personale vertellers: Menno en zijn echtgenote Sascha. Dat gebeurt soms per hoofdstuk, maar ook wel eens binnen een hoofdstuk, aangegeven door een een witregel.  Het zijn beiden personale vertellers. Het voordeel hiervan is dat de lezer meer weet dan de personages en dan krijg je een Jan Klaassen-effect: de lezer zou het personage graag willen waarschuwen en behoeden voor verder onheil. De laatste hoofdstukken worden na de dood van Menno uiteraard alleen door Sascha verteld.

Decor

De stad waar het verhaal zich voor het grootste deel afspeelt, is Haarlem. Daarover doen de vertellers enkele keren een mededeling. Sascha luncht in het Grand Café op de Markt in Haarlem. Daarnaast hebben de Riebeeks een strandhuisje in Bloemendaal, waar vooral Sacha die in haar vrije tijd  graag schildert en verblijft. Ze heeft het huisje geërfd van haar vader. De apotheose voor Sascha vindt ook plaats op het strand en in de zee. Zij overleeft het op de plaats waar haar vader verdronk.

Het verhaal begint in september (Luuk moet al naar school- zijn eindexamenjaar) en ongeveer een half jaar later in april krijgt het verhaal zijn slot. Dan sterft de misdadiger in zee en wordt Sascha nog gered. De vertelde tijd is dus ongeveer een half jaar, maar je kunt uit de tekstgegevens niet opmaken in welk jaar dat is. Wel is uit tijdgegevens duidelijk dat het een modern en actueel verhaal is, dat zeker in de 21e eeuw speelt.

Stijl

Zoals het in een thriller betaamt, schrijft Simone van der Vlugt het verhaal in eenvoudige bewoordingen op. Er zijn vaak uitgebreide dialogen en moeilijke woorden kom je niet tegen. Ook d gebruikte metaforen zijn vaak niet al te lastige vergelijkingen.
(bijv. "Rouw is een donkere planeet waar je eenzaam en verlaten op ronddoolt." - blz. 252)

Toegegeven moet worden dat zo'n verhaal van haar  leest als een trein. Je wordt ook meteen in het diepe gegooid, omdat de schrijfster veel verhaaldraden vanaf het begin open zet: afpersing, druggebruik, alcoholisme, gokverslaving, een demente moeder, een verwaarloosd huwelijk en businessfraude. 

Slotzin

Sacha kan haar alleen maar aanstaren. Het is alsof ze een klap op haar hoofd heeft gekregen en haar hersenen moeite hebben om op gang te komen. Lydia glimlacht. "Ze vroeg of ik vooral wilde zeggen dat jullie elkaar beslist nog een keer tegen zullen komen."

Beoordeling

Ik heb een flink aantal thrillers van Simone van der Vlugt gelezen (en ook voor scholieren.com besproken). De eerste twee "De reünie " en "Schaduwzuster"buiten beschouwing gelaten, was ik meestal niet zo onder de indruk van wat er geboden werd.  Toch een beetje oestrogeenthrillers, vond ik meestal. (d.w.z.  niet zo spannend)
Deze thriller vind ik aanmerkelijk spannender: er gebeurt vanaf de eerste pagina veel, de verhaaldraden worden bijna allemaal afgewerkt en er is nog een onverwacht slot ook.
Daarom is "Toen het donker werd" als thriller best te "pruimen." 

Recensies

"Het zou mooi zijn geweest als Van der Vlugt een verdiepingsslag had gemaakt. De afpersing is duidelijk, maar hoe gaat dat dan met die vrachtbrieven, hoe spannend zijn de transporten? Hoe kan het, dat niemand - zelfs de pientere, ambitieuze Ruben niet - in de gaten had wat zich afspeelde? Verder dan een "- Gaat het wel goed met je? - Ja, niks aan de hand." komt het niet. Dat wordt voor zoete koek geslikt en is te gemakkelijk. " https://www.hebban.nl/rec...onker-werd

"Toch is Van der Vlugts verhaal vanaf het begin aantrekkelijk. Zorgvuldig bouwt Van der Vlugt vanaf de eerste bladzijde spanning op, om dit tot het einde te behouden. Telkens wanneer het verhaal dreigt te gaan kabbelen, voegt ze nieuwe spanningsverhogende elementen toe. Sommige reuze voorspelbaar, andere oprecht verrassend. Het goedgekozen wisselende perspectief tussen Menno en Sascha geeft Van der Vlugt daarbij de kans de lezer regelmatig van extra informatie te voorzien. Terwijl Sascha denkt dat Menno het gewoon druk heeft, weet de lezer beter. Terwijl Menno zich zorgen maakt om Sascha’s ene glas rosé, weet de lezer meer. Dit zorgt dan ook vrijwel direct voor een extra band tussen lezer en personages. Een soort ‘partner in crime’." http://www.tzum.info/2016...nker-werd/

"Op deze pagina tref je een veelvoud van lezersrecensies aan. Bedenk wel: het zijn bijna altijd positieve reacties van fans van de schrijfster. " https://www.hebban.nl/boe...-der-vlugt