Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2017
• 253 pagina's
• Uitgeverij: Podium

Flaptekst

Eerste zin

Op de top van de heuvel kwam het landweggetje uit op een vijfsprong. Ik aarzelde even omdat ik iets boosaardigs zag in die overvloed aan mogelijkheden, een vooropgezet plan om me in verwarring te brengen.

Samenvatting

Personages

Sabine

Hoofdpersoon, 45 jaar, heeft zichzelf de laatste tijd behoorlijk laten verslonzen, doffe, grijze uitgroei in haar haar, pafferige huid van de vele middernachtelijke flessen wijn, loopt al weken vanwege de kou in hetzelfde vest, door haar man Vincent verlaten voor een veel jongere vrouw en daardoor volgens haarzelf van haar verleden en toekomst beroofd, in haar vertrouwen beschadigd en ze heeft ook wel medelijden met zichzelf. Ze had al langer het idee dat er iets speelde en dat er iets mis was, maar volgens Vincent maakte ze zich zorgen om niets. Later moest ze alles niet zo persoonlijk opvatten. Ze is daar zo boos over dat ze al de nodige haatsms’jes naar Vincent verstuurd heeft. Sabine vindt dat ze veel te veel wil: ‘Ik ben een vrouw die geen maat kan houden, die geen grenzen kent. Ik ben met gemak het ergste wat iemand kan overkomen.’ (p. 25) Als ze te hard van stapel loopt, wordt ze irrationeel maar wat dat betreft is ze zichzelf een beetje kwijt want haar zogenaamd irrationele speculaties over Vincent waren juist waar geweest. Sabine is ook een pleaser (koopt bijvoorbeeld sigaretten om de pomphouder te helpen) en volgens zichzelf geen liefde waard. Bij de Gilissen kan ze bewijzen dat ze wel liefde waard is; Vincent had haar niet meer nodig maar zij hebben haar wel nodig en dat geeft haar een goed gevoel. Ze wil dan ook dat Ennis haar dankbaar is voor wat ze doet en dat is hij ook wel maar hij heeft verder geen gevoelens voor haar.

Madeleine

Rond de twintig jaar oud, scherp gesneden en bleek gezicht, ogen die diep in hun kassen liggen en aan elkaar gegroeide wenkbrauwen, steil, donker haar, ze heeft iets wilds maar vanwege haar matte teint ook iets ingetogens, ze is frêle maar met handen die van aanpakken weten, ze is volgens Sabine koppig en ongenaakbaar en houdt het huishouden op Oldenburg draaiende.

Livia

Twaalf of dertien jaar oud, zelfde diepliggende ogen als Madeleine en zelfde steile, donkere haar, spits, hoekig, grote neus, onbevangen blik, kletskous maar vertraagde bewegingen vanwege kalmeringspillen. Ze roept vertedering op maar blijkt uiteindelijk verantwoordelijk voor iemands dood.

Adelheid (maman)

Ze ziet er prehistorisch oud uit (96 jaar oud), vaste stem, volgens Stine wint ze altijd alles en krijgt ze in alles haar zin. Anders spreekt ze een vervloeking uit. Ze was met succes omhoog getrouwd en had de laatste en enige nazaat van de familie Gilissen weten te strikken. Daarna wilde ze niets meer met haar eigen familie te maken hebben. Sinds ze Adelheid Gilissen was, was ze meedogenloos: afspraken hadden voor haar geen waarde, excuses hoorde je haar niet maken, andermans gevoelens lieten haar koud. Wanneer je een rekening bij haar te vorderen had voor geleverde goederen of diensten, moest je niet gek opkijken als ze wegens vermeende wanprestaties met een juridische procedure dreigde. Ze had altijd gelijk, ook al had ze het niet. Met in mijn achterhoofd de angst van de zusje voor het binnenlaten van vreemden en dit verhaal van Stine, vond ik Adelheid ‘in het echt’ nogal meevallen. Ze doet inderdaad lelijk over Hinke en is wantrouwend tegenover Sabine, maar ze is ook liefdevol tegen haar kleinkinderen en als er mensen uit het dorp bij zijn, Irma, de verpleegkundige, misdraagt ze zich niet o.i.d.

Ennis

Hij is een gedrongen man met een onregelmatig gezicht dat uit willekeurige, niet bij elkaar horende elementen lijkt te zijn samengesteld, de som der delen had wel verrassend goed uitgepakt, permanente gekwelde trek rond zijn mond, donker zeerovershaar met grijze plukken, zoveel dat je je kon indenken dat zijn leven niet altijd over rozen was gegaan, enige kind van maman, toen Livia zes jaar oud was, overleed zijn vrouw. Ennis is stuurs, zwijgzaam en plichtsgetrouw. Hij had na de landbouwschool zijn vleugels kunnen uitslaan, maar heeft ervoor gekozen zijn hele leven op Oldenhage te blijven wonen. Hij is een doener en een realist, iemand die de boel bij elkaar probeert te houden en er niet bij het minste of geringste vandoor gaat, hij denkt na over verantwoordelijkheden die je jegens elkaar hebt. In Sabines ogen is hij hiermee dus het tegenovergestelde van Vincent, maar uiteindelijk verlaat hij haar ook.

Quotes

"Prachtig hoe alles altijd louter dóór lijkt te kunnen gaan, alleen voelt dat, wanneer je eigen bestaan met man en muis is vergaan, eerder als een mes tussen je ribben dan als iets wat troost kan bieden. " Bladzijde 49

"Bij mazzel denk je onwillekeurig dat je die eigenhandig hebt verdiend. Bij pech denk je dat nooit, want tegenslag is iets wat je overkomt en geluk iets wat je toekomt. " Bladzijde 67

"Als hij haar eenvoudigweg had uitgelegd dat het om stomme meetfouten ging, zou hij haar weliswaar de waarheid hebben verteld, maar haar een veel grotere waarheid hebben onthouden: dat je op niets in je leven vast kunt rekenen. " Bladzijde 159

"Je miserabele werkelijkheid wordt er weliswaar niet beter op als je hardop erkent, maar door haar te verwoorden wordt ze wel een stuk gewoner. Falen lijkt zo’n individuele stupiditeit, alleen, wie heeft er nooit gefaald? " Bladzijde 183

"De muren van Oldenhage hadden eeuwenlang alles doorstaan. Wat had ik dit huis graag willen hebben. Nu had het mij. " Bladzijde 232

Thematiek

Schuld (gevoel)

In Zuid-Limburg zijn de mensen katholiek. ‘Wegkijken, daar zijn katholieken van oudsher goed in. En maar luidkeels Gods bijstand voor die meisjes aanroepen, wat een hypocrisie, zeg. Dat biechten van die lui heeft me ook nooit gezind. Drie weesgegroetjes en je kunt met een schoongewassen ziel weer hartgrondig verdergaan met zondigen.’ (p. 46) Het katholieke motief van schuld en boete is het thema van dit verhaal. Livia is schuldig aan Alicia’s dood en moet daarvoor boeten: zij heeft huisarrest en leeft een geïsoleerd leven. Madeleine voelt zich schuldig dat ze het drama niet heeft kunnen voorkomen en boet mee. Ook de rest van het gezin gelooft in collectieve schuld. Dan komt Sabine langs als een reddende engel en de gezinsgeheimen lijken aan haar te worden opgebiecht. Zij lijkt de zonden te kunnen overnemen door zowel Alicia’s rol als Madeleines taken over te nemen. Madeleine komt echter terug: ‘Dingen krijgen pas waarde als ze een offer vragen. Soms heb je daar geen zin in, nee, maar dat komt dan doordat je was vergeten dat je alleen op die manier je geluk kunt verdienen.’ (p. 244) De zonden blijken niet zo groot dat de gezinsleden elkaar niet meer in de ogen kunnen kijken en niet meer met elkaar verder willen. Ook Sabine komt dan tot het inzicht dat iedereen altijd ergens schuldig aan is – en dus niet alleen haar ex Vincent – en dat je alleen maar gelukkig kan worden als je bereid bent bij voorbaat je schulden al bij voorbaat in te lossen. Ook zij blijkt boete te hebben gedaan voor de de jaloerse en wrokkige manier waarop ze Vincent behandeld heeft.

Motieven

Buitenstaander

Een buitenstaander en/of geïsoleerd zijn is een belangrijk motief: Sabine komt als een reddende engel het gezin Gilissen binnenvallen en is in dit gezin de buitenstaander. Ze mag helpen, zowel in huis als met het doorbreken van Livia’s isolement, maar hoort er niet bij en als puntje bij paaltje komt, blijkt ze geen geschikte vervanger van Alicia of Madeleine en ze wordt in de kelder opgesloten. Ze is als vrouw uit de stad ook een buitenstaander in het dorp. De Gilissens staan vanwege Livia’s daad ook buiten het dorp en de maatschappij, maar ook eerder al zullen ze vanwege Adelheids karakter en gedrag niet heel geliefd zijn geweest. Liva heeft huisarrest en mag nergens heen en het gezin organiseert zich daaromheen, maar iedereen kijkt ze ook met de nek aan en niemand wil zaken met hen doen. Livia komt nergens meer, ze mag niet naar school en heeft zelfs geen schoenen maar ook Madeleines wereld is heel klein, ze heeft zelfs geen rijbewijs. Ze voelt zich schuldig dat ze het drama niet heeft weten te komen en offert haar leven op voor Livia en het gezin. Ook Ennis heeft zich opgesloten op Oldenhage: hij had kunnen vertrekken met zijn eerste vrouw en met Alicia, maar heeft dat eerst vanwege zijn moeder en later ook vanwege Livia nooit gedaan. Zelfs Alicia was geïsoleerd: ze deed het weliswaar met alle mannen van het dorp, maar zodra die zich dat realiseerden, sloten de rijen zich tegen haar. En Vincent voelde zich opgesloten in zijn huwelijk met Sabine. Het lijkt er dus op dat Livia het gezin en zelfs Sabine gevangen houdt op Oldenhage maar de gezinsleden hebben ook hun eigen redenen om Livia in het ongewisse te laten en de waarheid niet op te rakelen. Misschien heeft maman haar bijvoorbeeld wel tot de daad aangezet. Misschien heeft Ennis haar wel zelf gedood of durven Ennis en Madeleine niet meer aan een leven buiten Oldenhage te beginnen. En Sabine vindt het heerlijk om in dit gezin een rol te hebben. De prijs van vrijheid is namelijk dat niemand je nodig lijkt te hebben. Het isolement lijkt dus gedwongen maar biedt ook voordleen: als eerst Madeleine en daarna Ennis en Livia van de boerderij verdwijnen, komen ze vrijwillig weer terug omdat ze nergens zo nodig zijn als daar. Ook Sabine gaat twee keer weg maar komt twee keer uit zichzelf weer terug. Het is de vraag of ze echt weg gaat als ze aan Ennis haar autosleutels terug vraagt.

Sprookje/gothic

De sfeer van een sprookje wordt opgeroepen. Het landschap is leeg en donker, de boerderij is verwaarloosd, de dorpelingen zijn op zichzelf. Er is een gevaarlijke hond en maman is een oude en boze vrouw, als een soort heks. Sabine slaapt in Alicia’s kamer en bed en kijkt in haar spiegel waardoor haar gezicht vervormt. ‘Er bestond vast wel een naargeestig sprookje waarin het niet goed met je afliep als je zoiets deed.’ (p. 55) Ze is van dezelfde leeftijd, is ook een vrouw alleen zonder familie en gaat ook klusjes doen en schoonmaken bij de Gillisens, als een soort Assepoester. Ennis was verliefd op Alicia of had in ieder geval een relatie met haar en Sabine lijkt soms ook gevoelens voor hem te hebben. Door de unheimische sfeer en de overeenkomsten tussen Sabine en Alicia verwacht je dat Sabine hetzelfde zal overkomen als Alicia. ‘Hier, binnen, leek een soort betovering te hangen, alsof alles stilstond, allang vaststond, ondanks de enerverende gebeurtenissen van de afgelopen dagen.’ (p. 111)

Vergeten versus onthouden

In het boek zijn er mensen die willen vergeten en het verleden willen laten rusten en mensen die willen onthouden en het verleden willen blijven oprakelen. Mensen die willen vergeten, zijn de Gilissen en mensen die willen onthouden, zijn Stine, Irma en Sabine. De Gilissen willen niet dat Livia oprakelt wat ze gedaan heeft. Ze willen haar geheugen niet stimuleren en haar kalm houden met kalmeringsmiddelen. ‘Vergeten is vergeten. Weg is weg, Lili.’ (p. 110) Dat ze hierdoor geïsoleerd leeft, nemen ze op de koop toe en het dorp lijkt ook in te stemmen met deze geïsoleerde positie. Irma wil juist dat er met Livia gesproken wordt over wat ze gedaan heeft, zodat ze dat kan verwerken en verder kan. Haar oma Stine was vroeger ook heel goed in dingen (terug)vinden maar haar vader zei dat je sommige dingen juist moet kunnen vergeten. ‘Maar ook dan verdwenen die dingen niet. Van alles bleef íéts over, een schaduw, een zijdelingse blik, een vroom getuite mond, een schuldige kamer die in het behang taferelen had opgeslagen die nooit hadden mogen plaatsvinden.’ (p. 63) Sabine is ook van de onthouden-kant: zij snapt niet dat Livia’s geheim begraven wordt en dat bijvoorbeeld Madeleine daar zelfs boete voor lijkt te doen. Ook vindt ze het moeilijk om te vergeten en vergeven wat haar ex Vincent gedaan heeft. Ze blijft op de boerderij zowel in het verleden van de Gilissen als in haar eigen verleden hangen en komt daar pas van los, als ze Vincent een eerste positief sms'je stuurt.

Trivia

Onlangs vertelde Dorrestein in de Volkskrant ongeneeslijk ziek te zijn. Mogelijk is dit haar laatste roman, het slot van een groot oeuvre. Het slechte nieuws kwam toen de auteur nog slechts één hoofdstuk te schrijven had. (Bekkering 2017)

Titelverklaring

Ennis noemt Sabine een reddende engel voor de eigenaren van de panden die een B&B willen beginnen. Ze wordt op Oldenhage ook als reddende engel beschouwd: ‘Die Sabine, die net zo onverwacht uit de blauwe hemel was getuimeld als Alicia destijds, met wie het hele drama was begonnen.’ (p. 125) Sabine is wel lief maar geen reddende engel: zij overtuigt die eigenaren ervan dat het verstandig is om van een deel van hun pand een B&B te maken en helpt ze daarmee, omdat ze daar zelf aan verdient. Ook op Oldenhage heeft ze haar eigen agenda. Later noemt Sabine Livia een reddende engel, omdat Madeleine Alicia gedood zou hebben en het gezin Livia daarvoor op heeft laten draaien, zodat Madeleine niet naar de gevangenis hoefde. Ook dat klopt niet: Livia heeft Alicia zelf van de trap geduwd en Madeleine is juist de reddende engel in huis omdat ze heel veel klusjes voor haar rekening neemt.

Figuurlijk gezien betekent de titel denk ik dat mensen kunnen denken dat ze reddende engelen zijn omdat ze allerlei goede dingen doen: Sabine omdat ze niet vreemdgaat zoals haar man en mensen uit de brand helpt met hun te grote en oude huizen, Madeleine omdat ze op Oldenhage blijft en voor het gezin zorgt. Op slechte momenten kun je dan nog medelijden met jezelf krijgen ook als andere mensen je niet zo zien. Uiteindelijk doe je dat soort dingen echter ook voor jezelf, omdat je je goed wil voelen, en doet iedereen een soort van boete voor een schuld die hij ooit begaan heeft of nog zal begaan, hoe klein ook. Sabine doet als klusjesvrouw op Oldenhage boete voor haar jaloerse gedrag tegen haar man en Madeleine doet boete omdat ze Alicia’s dood niet heeft kunnen voorkomen. Reddende engelen bestaan dus niet.

Structuur & perspectief

Het verhaal is verdeeld in delen die zijn vernoemd naar de dag waarop het verhaal zich afspeelt: van 7 tot en met 16 maart. Binnen die grote delen is het verhaal verder onderverdeeld in delen die zijn vernoemd naar de tijden waarop het verhaal zich afspeelt, vaak heel precies. Er zijn ook hoofdstukken die ‘Elders, diezelfde avond’ heten en die over een bijfiguur in het verhaal gaan maar vaak wel belangrijke informatie voor het plot geven.

Er is sprake van een meervoudige vertelsituatie. Aan de ene kant is er Sabine die in de ik-persoon over haar gebeurtenissen vertelt en aan de andere kant zijn er de bijfiguren in de hoofdstukken ‘Elders, diezelfde avond’ die als personale verteller informatie geven die zijzelf niet heeft. Op die manier ontstaat er een vrij betrouwbaar totaalbeeld van de gebeurtenissen.

Decor

Het verhaal speelt zich vooral af in Oldenhage, een monumentale vakwerkboerderij uit ongeveer 1800 in Zuid-Limburg. De boerderij is verwaarloosd, rommelig en vies, zowel binnen als buiten, en de omgeving is leeg: een heuvellandschap, een roofvogel, kraaien, grotten met vleermuizen in de buurt, kruisbeelden en kapelletjes langs de wegen, een bos. Als Sabine er arriveert, onweert het en ze moet aan de bokkenrijders denken, dus er wordt duidelijk een unheimische sfeer geschetst.

Het verhaal speelt zich af in het heden, er is sprake van internet en mobieltjes. Stine heeft een Communieplaatje uit 1928 in haar plakboek geplakt en zit nu als oude vrouw in een verzorgingstehuis dus het verhaal speelt zich in ieder geval af in de 21^e eeuw. Het is maart en koud. De vertelde tijd is tien dagen.

Stijl

'Reddende engel geeft een speelse twist aan het genre, en is een onverschrokken, nuchter adieu.' (Bekkering 2017)

Slotzin

Even leek het erop dat hij zijn hoofd briesend in zijn nek zou gooien, maar Livia trok aan zijn mouw. ‘O ja’, zei hij schaapachtig. Hij haalde zijn autosleutel uit zijn broekzak en legde die in mijn hand.

Beoordeling

‘Reddende engel’ werd aangekondigd als gothic novel waardoor ik het gedurende het lezen steeds vergeleek met ‘Buitenstaanders’ en eigenlijk niet zo spannend vond. Er wordt een hoop gesuggereerd, waardoor je doorleest, maar er wordt weinig waargemaakt en ik vind sommige dingen ook lastig te volgen: waarom zou Livia bijvoorbeeld het hondenhok open laten staan als ze haar geheugen wil onderzoeken? Toen ik echter loskwam van de vergelijking met het in mijn ogen dus spannendere ‘Buitenstaanders’, kreeg het boek waarde op zichzelf. Inderdaad, echt bedreigend wordt het nergens voor Sabine, maar eigenlijk is dat juist het trieste: zij wordt noch als plaatsvervanger van Alicia noch als plaatsvervanger van Madeleine serieus genomen en dat is eigenlijk alleen maar erger voor haar dan echt van de trap gegooid te worden. Daarnaast vind ik het thema erg mooi in een wereld waarin we zo graag zo zwart-wit willen denken over goed en slecht: iedereen is schuldig, er bestaan geen reddende engelen, en het leven is een kwestie van daarmee omgaan. Dat klinkt misschien wel wat zwaar voor de jongere lezer.

Recensies

"Juist dat is voor Dorrestein de grap. Drama blijft Sabine bespaard, maar ze wordt door niemand serieus genomen. Misschien is dat wel erger dan van de trap te worden geduwd." https://www.volkskrant.nl...~a4521675/

"Wat een spannend, beklemmend en gelaagd boek heeft Renate Dorrestein geschreven met Reddende Engel." https://www.allesoverboek...oman-2017/

Bronnen

Renate Dorrestein Reddende engel Recensie Roman 2017

https://www.allesoverboe...oman-2017/

Reddende engel is een onverschrokken, nuchter adieu

https://www.volkskrant.nl...~a4521675/