Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2022
• 246 pagina's
• Uitgeverij: Blossom Books

Flaptekst

Eerste zin

Rafael ontmoette Noa voor het eerst op een chaotisch huisfeestje dat hij anders vast en zeker vergeten zou zijn.

Samenvatting

Personages

Rafael

Rafael is 25 jaar en net afgestudeerd. Hij heeft fotografie gestudeerd maar heeft nog geen zin om zich te committeren aan een bepaalde baan of richting. Hij doet verschillende makkelijke klusjes en kan daarvan net rondkomen. Hij stuurt een keer werk naar een galerie maar als hij afgewezen wordt, geeft hij meteen op hoewel hij best een succesvolle kunstfotograaf zou willen worden. Later fotografeert hij vooral in opdracht voor bekende bladen en tijdschriften. Ook wat betreft de liefde heeft geen behoefte om zich vast te leggen en hij heeft een 'luchtig, ongebonden seksleven', misschien uit bindingsangst of misschien omdat hij nog niet klaar is rondkijken. Wat wel een vast gegeven in zijn leven is, is het contact met zijn moeder en opa. Zijn vader is overleden toen hij nog jong was en hij heeft dat verdriet nog geen plek kunnen geven, later gaat hij daarvoor in therapie. Om die reden hecht hij veel waarde aan het contact met zijn moeder en opa. Rafael is voor het dynamische en vrije leven van Hoorn naar Amsterdam verhuisd en ook vanwege zijn open relatie met Noa, kijkt hij een beetje neer op zijn oude vrienden die al vast zinnen aan een baan en vrouw. Toch blijkt hij zelf die vrijheid ook niet helemaal aan te kunnen. Ik weet niet of hij wat dat betreft een ontwikkeling doormaakt of inziet wat Noa voor hem betekende. Aan het einde van het boek woont hij nog in Amsterdam, heeft hij een vaste relatie en een goede baan maar hij laat zich meteen weer door Noa meeslepen. (Ik realiseer me dat dit deels een herhaling is van het thema, maar dat is niet heel vreemd als het thema identiteit is.)

Quotes

"'Luister Raf, ik wil niets liever dan samen met je zijn, maar ik ben nog niet klaar om te stoppen met mijn avontuurtjes. Die wil ik mezelf nog gunnen. Zeker nu ik eindelijk meer mag van de dokter.'" Bladzijde 61

"De jongemannen dronken pils terwijl ze zich beklaagden over hun levens. Ze zeurden over problemen die hij alleen kende uit slechte films en goedkope boeken. Vermoeiende collega's en zeurende vriendinnen die die geen blowjobs meer gaven. Ooit had hij samen met deze mannen colablikjes omgeschoten met een vertrapte bal. Hij besefte dat zijn eigen leven nog bijna net zo vloeibaar was als tien jaar geleden." Bladzijde 81

"Maar ik denk niet dat de wereld behoefte heeft aan een nog een geschoold, jong Amsterdams meisje dat "Smash the patriarchy" roept voor de likes terwijl de vrouwen in Zuid-Amerika bij bosjes worden vermoord." Bladzijde 118

"'Zijn we niet allemaal op zoek naar iet wat intiemer is?' zei Noa. 'Iets wat lijkt op dit ... je weet wel, naakt zijn met elkaar ... zo door het weiland rennen, gewoon om te kijken wie het snelste is. Geen schaamte, alleen maar zorgeloos plezier.'" Bladzijde 159

"'Iedereen verwacht continuiteit, een begin, midden en einde. Maar dat kan ik niet. Daar weiger ik aan mee te doen', zei Noa tussen het snikken door. 'Daarom werkte het uiteindelijk niet tussen ons. Jij deed alleen maar alsof je iets vrijers najoeg.'" Bladzijde 243

Thematiek

Identiteit

Ik heb lang nagedacht over wat ik nu het belangrijkste vind in dit boek maar met behulp van het motto kom ik dan toch op identiteitsvorming. Rafael weet namelijk heel goed wat hij niet wil maar minder goed wat hij wel wil. Het lijkt alsof hij zijn eigenschappen heeft uitgekozen op basis van zijn allergieën: geen onderdeel uitmaken van de ratracemaatschappij, niet voor een gesettled leven gaan, niet voor het geld. ''We kopen troep die we niet nodig hebben, met geld dat we niet hebben, om indruk te maken op mensen die we niet mogen', fluisterde de klopgeest zo nu en dan, met de stem van Brad Pitt.' (p. 10) Op een beetje een arrogante manier zet hij zich af tegen oude vrienden die in Hoorn zijn blijven wonen en wel voor 'huisje, boompje, beestje' gegaan zijn. Zijn relatie met de vrije Noa en vooral haar ideeen over vrije liefde passen daar perfect bij, want ook daarmee kan hij zich afzetten tegen de gangbare normen en waarden. Of hij echt gelooft in dat soort liefde of er echt geschikt voor is, durft hij niet met zichzelf te bespreken. Hij laat zich leiden door wat op zijn pad komt, niet door daadwerkelijke keuzes, zoals hij ook meteen weer voor Noa gaat als hij haar na acht jaar weer ziet. 'Voor Rafael voelde het alsof het lot hem voor een grote fout had behoed. Marzia was prefect, maar vooral op papier. In principe kon hij geen reden verzinnen waarom hij haar ooit zou verlaten. Toch had er al jaren iets geknaagd en soms had Rafael de neiging gevoeld om een bom onder hun relatie te leggen en de explosie vanaf een afstand te bekijken. Maar hij wist ook dat hij te zwak was om daadwerkelijk iets destructiefs te doen.' (p. 217)

Motieven

Sociale media

Tegenover het zoeken naar je identiteit, naar wie je echt bent, staat de identiteit die je helemaal zelf kunt vormgeven op sociale media. Rafael heeft een periode gekend waarin hij hier helemaal in verzonk en heeft toen resoluut al zijn profielen verwijderd. Als hij terugkomt uit India en zich slecht voelt, maakt hij weer een datingprofiel aan maar meteen voelt hij zich weer een merk en na het eerste gesprek dat hij voert, delete hij alles weer. Onderdeel van het verzet tegen deze geconstrueerde identiteit die zo sterk kan zijn, dat je er daadwerkelijk in gaat geloven, is Rafaels voorkeur voor analoge fotografie. Analoge fotografie is in tegenstelling tot digitale onvoorspelbaar: het lot bepaalt hoe je foto eruit komt te zien in plaats van dat je honderden foto's schiet en de beste eruit kiest. Digitale fotografie is gemakkelijker en daardoor oppervlakkiger volgens Rafael, hij wil echt kijken en wat hij fotografeert weergeven zoals het op dat moment echt is, zonder filters.

Maatschappelijk geëngageerd

Er komen best wat actuele maatschappelijke thema's in dit boek voorbij. Zo is Rafael lomp als hij Noa vraagt waar ze vandaan komt omdat ze een getinte huid heeft. Noa antwoordt dan ook dat ze uit Nederland komt en Rafael verontschuldigt zich. Zowel Noa als Rafael eet vooral vegetarisch, alleen als ze uit eten gaan maken ze een uitzondering. Denken dat seks gaat zoals in een pornofilm komt aan de orde en Noa is een feminist en zou graag off-grid leven. Rafael zoent vanwege de open relatie ook met een jongen en Noa heeft regelmatig seks met haar beste vriendin.

Bedrog

Ik heb ervoor gekozen om liefde, dat natuurlijk ook een motief is, tegelijkertijd met het motief bedrog te bespreken. Noa bedriegt Rafael namelijk min of meer, omdat ze hem wijsmaakt dat ze een zwak hart heeft. Ze zou eigenlijk al dood moeten zijn en is net gezond verklaard. Noa heeft het wel degelijk aan haar hart gehad maar is op haar twaalfde al uit het ziekenhuis ontslagen. Ze vindt eerlijkheid heel belangrijk maar vertelt dit verhaal bewust omdat ze snapt dat Rafael dit nodig heeft om bij haar te blijven. Een gewone relatie met een gewoon meisje vindt hij te saai en hij zou snel op haar uitgekeken zijn. Maar iemand die leeft alsof elke dag haar laatste kan zijn en er om die reden ook revolutionaire ideeen over het leven en de liefde op nahoudt, valt wel in de smaak. Rafael vindt haar bijzonder en wil haar beschermen, wie weet zelfs tegen zichzelf. Zelf bedriegt Rafael Noa eigenlijk ook, alleen Noa heeft dat vanaf het begin door. Noa wil namelijk een open relatie en Rafael zegt dat ook te willen, maar eigenlijk gunt hij Noa niet de vrijheid die hij zichzelf wel gunt. Hij wil wel - 'Of ik in staat ben om de maatschappelijke conventies van die bezitterigheid waar je het net over had te overstijgen en je belangeloos lief te hebben.' (p. 63) - maar hij is helemaal niet zo open en gul in de liefde. Hij gaat in Noa's ideeen mee omdat hij haar niet kwijt wil.

Ouder-kindrelatie

Noa heeft toen ze ging studeren al het contact met haar rijke ouders verbroken. Al die tijd hadden ze intens voor haar gezorgd en over haar in de zorgen gezeten en toen Noa weer gezond was, begon ze ze steeds meer als cipiers te zien. Ze belt ze wel af en toe maar wil minimaal een jaar niet langs gaan. Rafael begrijpt hier niet zo veel van, want hij heeft op jonge leeftijd zijn vader verloren en zou er veel voor over hebben om hem nu nog te kunnen zien. Hij ergert zich zelfs een beetje aan de manier waarop Noa over haar ouders praat en met ze omgaat, hij vindt dat ze ze te veel voor lief neemt. Uiteindelijk heeft Noa daar inderdaad spijt van en Rafael gaat in therapie om het verlies van zijn vader te verwerken. Misschien zou je kunnen zeggen dat Noa deels vanwege haar beschermende ouders zo'n behoefte heeft aan vrijheid en vrije liefde en dat Rafael juist vanwege zijn verlies meer op zoek is naar iemand die hem bij de hand neemt en leidt.

Motto

'It's a very difficult era in which to be a person, just a real, actual person, instead of a collection of personality traits selected from an endless Automat of characters.'

• Amy Dunne in Gone Girl door Gillian Flynn

Gone Girl is geschreven in 2012 en was zo populair dat het in 2014 is verfilmd. Het boek gaat over een man die wordt beschuldigd van de verdwijning van zijn vrouw, Amy Dunne. Amy heeft haar verdwijning echter in scene gezet om wraak te nemen op haar man. Haar ouders schreven een door haar geinspireerde kinderboekenserie Amazing Amy. Ik denk dat het voor Amy dus om die reden erg lastig is om uit te maken wie ze is: welke eigenschap is van haarzelf en welke eigenschap is van de Amy in het boek? Dat geldt in algemenere zin echter ook voor de huidige maatschappij, omdat iedereen een personage van zichzelf kan maken op sociale media. Rafael heeft geen sociale media meer maar heeft nog steeds moeite om zichzelf te zijn of te durven zijn.

 

Motto bij deel II:

This is not the sound of an new man

Or crispy realization

It's the sound of the unlocking and the lift away

• Bon Iver, RE: Stacks

Bon Iver is een Amerikaanse indiefolkband. In dit liedje wordt de liefde vergeleken met gokken, waarmee je alles kunt winnen en verliezen. In dit laatste couplet gaat het denk ik over een onbeantwoorde liefde: zij heeft hem afgewezen en hij moet zonder haar verder.

Opdracht

Er is geen opdracht aanwezig.

Titelverklaring

'Portret van de zomer' slaat op de zomer waarin Rafael en Noa elkaar ontmoeten en iets krijgen, een zomer die ze verlengen door in de winter naar India te gaan (dat staat letterlijk in het tweede deel en doet in mijn ogen een beetje gekunsteld aan). Ik denk dat 'portret' ook slaat op Rafaels beroep, namelijk fotograaf: hij probeert het leven te vangen in analoge foto's en probeert dat ook met Noa.

Structuur & perspectief

Het verhaal is verdeeld in twee delen: in het eerste deel ontmoeten Rafael en Noa elkaar en krijgen ze iets, het tweede deel speelt acht jaar later, acht jaar na het einde van hun relatie. Binnen die delen is er sprake van 28 genummerde hoofdstukken. Het verhaal wordt chronologisch verteld door Rafael als personale verteller.

Decor

Het verhaal speelt in het heden, dus in het tijdperk van sociale media. Rafael koopt een krant en daarin gaat het over Trump en het Fyre Festival (2017). Door zijn relatie met Noa reflecteert Rafael regelmatig op de huidige normen en waarden, dus de tijd maakt deel uit van de thematiek. Verder speelt het verhaal in Amsterdam, waar Rafael heen verhuisd is voor zijn studie en waarvan hij veel houdt. Waar Noa meer naar de natuur neigt en zich op haar plek voelt in het oerwoud in India, mist Rafael in India juist Amsterdam. Wonen in Amsterdam maakt ook deel uit van zijn identiteit als de hippe en burgelijke normen en waarden afwijzende fotograaf.

Stijl

Havermans gebruikt redelijk wat beeldspraak in zijn verhaal en de ene keer vind ik die wat geslaagder dan de andere keer. Voorbeeld van een verfrissende metafoor en vergelijking: 'In de trein keek hij hoe Noa naar buiten tuurde, tussen het omslaan van de pagina's door. De positie van haar ogen ververste zich op een robotachtige manier om het voorbijrollende landschap te registreren.' (p. 108) Voorbeeld van een in mijn ogen niet zo geslaagde opeenstapeling van bijvoeglijke naamwoorden: 'Ze hield van de magische wereld van Midden-Aarde en vond een zekere troost in de wetenschap dat Tolkien zijn epische fantasieen in zijn stoffige schrijfkamertje had omgetoverd tot een meeslepend epos.' (p. 47) Ik vond het boek vooral lekker weglezen vanwege de prettige schrijfstijl maar ergerde me soms wel aan het feit dat Rafael of Noa in mijn ogen te vaak 'tegensputtert' of zijn/haar 'woorden inslikt', soms twee keer in dezelfde alinea.

Slotzin

'Misschien gaat zelfs de zomer op den duur vervelen', zei Noa. Rafael vond dat ze er zowel verdrietig als gelukkig uitzag - op hetzelfde moment.

Beoordeling

Ik vond 'Portret van de zomer' vooral lekker weglezen, maar wat op de achterflap juist wordt geprezen - de 'messcherpe maatschappelijke observaties' en 'realistische dialogen' - vond ik juist het mindere aspect van het boek. Rafael en Noa bespreken veel met elkaar en ik vind hun dialogen juist te gekunsteld en onrealistisch. Bijna iedere keer als Noa haar mond opentrekt, komt er namelijk iets intelligents en origineels uit. Misschien is dit boek wat minder aan mij of mijn leeftijdsgroep besteed. Op de website van de uitgever wordt Havermans vergeleken met Sally Rooney en ik herinner me dat haar debuut me ook tegenviel terwijl het heel goed ontvangen was. Ik raad het aan omdat het een leuk en interessant boek over de liefde is en waarin je je dan wat mij betreft wat meer of minder - afhankelijk van je interesses - van de inhoud van de dialogen moet aantrekken.