Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2011
• 192 pagina's
• Uitgeverij: L.J. Veen

Flaptekst

Samenvatting

Thematiek

Fantasie en werkelijkheid

In 'Op zee' komen diverse thema’s aan bod. Allereerst is er het motief van fictie en werkelijkheid, één van de oermotieven van de literatuur. Wat is het verschil tussen de fantasie en de realiteit? Het is aan het einde duidelijk dat de solozeiler Donald zijn grote wens (zeilen met zijn dochtertje) in zijn fantasie beleeft. Hij heeft dan meteen de ingewortelde angst dat er iets met je kind tijdens zo’n reis kan gebeuren. Het overboord slaan tijdens slecht weer is er natuurlijk een voorbeeld van. Dat lijkt dus ook allemaal te gebeuren. Maar een grote desillusie (voor mij tenminste als lezer) wordt het wanneer het verhaal over het verloren gewaande kind slechts in de kop van Donald zit. Het meisje staat veilig en wel in Harlingen aan de hand van haar moeder te wachten op haar vader.

Motieven

Midlifecrisis

Een motief dat uitgewerkt wordt in de roman is dat van de midlifecrisis. Donald heeft het na 15 jaar wel gezien op het kantoor waar hij werkt. Andere mensen zijn hem voorbijgestreefd bij promoties en wanneer dat bovendien ook jongere mensen dan hij zijn, ziet hij het niet meer zitten. Hij vertelt tegen zijn vrouw dat hij een sabbatical heeft gekregen (maar we weten niet of dat waar is, want Hagar heeft een ontslagbrief van kantoor gekregen) en gaat doen waar een man in zijn woeste dromen misschien wel naar verlangt: een tijdje weg van vrouw en kinderen om de accu weer op te laden.

Angst voor de dood

De angst dat er iets met je kinderen zal gebeuren, zit natuurlijk in de meeste ouders. Ouders hebben de taak kinderen te beschermen en hen niet onnodig in gevaar te brengen. Het is dus niet zo vreemd dat de moeder van Maria aanvankelijk tegen het meevaren van Maria met haar vader is. Daarna zou ze hebben toegegeven. Aan het einde van de roman blijkt echter dat ze helemaal niet heeft toegegeven. Maria is gewoon niet meegegaan op de zeilboot. Dat de angst er onbewust bij Donald inzit, blijkt uit de scènes waar hij Maria aan boord van de zeilboot kwijt is. Hij vreest dat ze overboord geslagen is, denkt haar later weer in zee te zien liggen, merkt daarna weer dat ze toch weer aan boord is. Kortom, het zijn alle bewijzen van de angst die een ouder heeft dat een aan hem toegewezen kind iets zal overkomen.

Motto

Het boek heeft twee motto’s.
Het eerste is de laatste zin uit het dagboek van de solozeiler David Crowhurst (1969)

"There is no reason for harmful….”

Het tweede motto is een zinsmede uit een interview met zijn zoon Simon Crowhurst:

He was the architect of his own downfall.
He tried to do something which went disastrously wrong. 

In deze twee motto’s zit het gevaar van het solo-zeilen opgesloten. 
Maar het is tevens een waarschuwing voor de lezer, want David Crowhurst ging door het lint tijdens zijn solo-zeilreis en stapte van boord, midden op zee.

Titelverklaring

'Op zee' is een toepasselijke titel voor de roman. Hij is niet moeilijk te verklaren. Het grootste deel van de hoofdstukken speelt zich namelijk af op de Noordzee, tussen het Deense plaatsje Thyborøn en het Waddeneiland Terschelling.

Structuur & perspectief

Het verhaal wordt verteld in 27 relatief korte hoofdstukken. De bladspiegel is heel groot en de uitgave is zelf vrij klein, waardoor er weinig woorden op een pagina staan. In het boek staan enkele illustraties van een studente die ook de cover ontworpen heeft. Dat wekt daardoor de indruk dat we met een jeugdboek te maken hebben.

De ik-verteller is de veertiger Donald die een solo-zeilreis maakt van ongeveer drie maanden. Hij neemt een sabbatical van enkele maanden op zijn werk en heeft het plan opgevat om het laatste deel van zijn reis samen met zijn 7 jaar oude dochtertje Maria te maken. Het boek begint met een hoofdstuk waarin Donald al op zee is met Maria. In enkele hoofdstukken wordt de voorgeschiedenis terugverteld (de crisis op kantoor, het verzoek aan zijn vrouw of Maria mee mag, het ophalen van zijn dochtertje van het vliegveld). Hierdoor wordt de chronologische volgorde van de vertelling wel doorbroken. In deze hoofdstukken vertelt Donald in de o.t.t.

Maar vier hoofdstukken voor het einde (hoofdstuk 24) verandert ineens het perspectief: de ik-verteller Donald wordt ingeruild voor de personale vertelster Hagar die met haar dochtertje Maria in de haven van Harlingen op de terugkeer van haar man wacht. Ze vertelt in de o.t.t.
We zijn dus als lezer door de eerste verteller in de maling genomen. Maria is nooit aan boord geweest bij haar vader en er is dus sprake van een verhaal met het motief 'Fantasie en werkelijkheid'. Dat is op zich een beetje teleurstellend.

In de allerlaatste alinea is er dan nog een alwetende verteller die beschrijft dat Donald zijn vrouw en kind op de kade ziet staan.

Decor

Er verstrijken in totaal twee dagen waarop de zeiltocht van Denemarken naar Terschelling plaatsvindt. Er wordt niet verteld in welk jaar de reis zich afspeelt. Wel geeft Donald prijs dat het augustus is. Uit tekstgegevens (het gebruik van mobiele telefoons) blijkt wel dat we in de 21e eeuw zijn.

Het decor van de roman is de Noordzee tussen Denemarken en Terschelling. Twee dagen zeilt Donald met zijn oude zeilboot op de zee. Waarschijnlijk is hij door de lange periode van zeilen het zicht op de werkelijkheid kwijt geraakt. Hij fantaseert dat zijn dochter bij hem is op zee.

Het decor is daarom van meer belang voor de symbolische betekenis dan van de topografische omstandigheden. Van de zee en het klimaat dat op zee heerst (de komende storm) gaat dreiging uit. De lezer zal vermoeden dat er iets met de kleine Maria zal gebeuren. Ook Donald denkt dat ze overboord geslagen is en springt in de zee. Ten slotte arriveert hij in de veilige haven van Harlingen waar zijn vrouw Hagar en dochter Maria hem opwachten.
Eigenlijk is het helemaal niet van belang dat het decor de zee is: het gaat natuurlijk meer om de richting in zijn leven die Donald moet bezien.

Beoordeling

Nieuwsgierig gemaakt door de positieve recensies in De Volkskrant en het NRC (zie hieronder) wilde ik de debuutroman van Toine Heijmans lezen. Maar hoe aardig het verhaal van een in een midlifecrisis verkerende vader ook start, de omslag van het verhaal in hoofdstuk 24 (Maria is gewoon bij haar moeder gebleven) bracht me terug bij mijn desillusie van het lezen van boeken in mijn jeugd waarin een heel spannend verhaal niets anders bleek te zijn dan een droom. Dat wil vooral in jeugdboeken nog wel eens het geval zijn.

Die gedachte een aan jeugdboek werd bovendien versterkt door dat er in deze uitgave een aantal illustraties bij het verhaal zijn opgenomen. Dat zie je immers ook in boeken voor de jeugd. En dat overheerste toch ook bij het afsluiten van het boek. Juist door de manier waarop ik als lezer in de maling werd genomen (Maria is niet aan boord) kreeg ik van het boek een heel wat minder goede indruk. 

Voor een debutant schrijft Heijmans niet slecht: de taal is goed verzorgd, de meeste metaforen wel geslaagd.

Het boek is ook gemakkelijk te lezen voor scholieren van havo en vwo. Het is namelijk niet dik en de bladspiegel is ruim. Veel tijd neemt het leven van de roman derhalve niet in beslag.
De amusementswaarde van de roman is voor de doelgroep van scholieren: voldoende.
De literaire waarde voor de leeslijst: 2 punten.

Recensies

"Wat wonderschoon bij de kleine leefwereld van de hoofdpersoon past, is Heijmans eenvoudige stijl, waarmee hij niettemin het vertrouwde steeds net even laat kantelen." http://www.volkskrant.nl/...p-zee.html

"Als het Heijmans een beetje meezit, ziet u Op zee het binnenkort her en der uit tassen van strandgangers rollen. Ze zullen er een boottochtje voor afgelasten." http://nrcboeken.vorige.n...n-staat-is

"Je doet er verder niemand kwaad mee, maar het is een deprimerende gedachte dat dit soort slappigheid moet doorgaan voor een literaire roman." http://www.athenaeum.nl/b...ans-op-zee

"Literatuur voor volwassenen mensen is Op zee van Toine Heijmans niet geworden" http://www.twenteuitdekun...-weg-kwijt

"Op zee heeft geen fratsen nodig. Het is van zichzelf solide genoeg en zal een breed lezerspubliek overtuigen van zijn kwaliteit." http://recensieweb.nl/rec...zeiltocht/

Bronnen

Website van de uitgever

http://www.ljveen.nl/resu...20heijmans