Feitelijke gegevens

• 25e druk, 1979
• 252 pagina's
• Uitgeverij: Lemniscaat b.v. Rotterdam

Flaptekst

Eerste zin

Arnold had het niet beter kunnen zeggen. Met de rug tegen de schoolmuur zag hij de drie fors gebouwde jongens op zich af komen.

Samenvatting

Personages

Arnold

Arnold is een jonge jongen van 14 jaar. Hij begint aan de oorlog met de volledige overtuiging dat de NSB de beste partij is waar je bij kunt horen. Hoe meer hij ziet van de wereld om zich heen, hoe meer hij aan die overtuiging begint te twijfelen. Hij wordt wat ouder en gaat de dingen in een ander daglicht zien. Hij merkt dat er niet maar één kant is van de NSB en dat hij soms erg naïef is geweest. Arnold is niet een jongen die uit komt voor wat hij vind, maar wel acties uitvoert die dit laten blijken. Zo vertelt hij bijvoorbeeld niet dat Marloes de bonnen heeft en vind hij het erg vervelend als Freek Wiersema, die hem uit het water getrokken heeft, meegenomen wordt door de Duitsers. Hij heeft dus wel het lef om acties te ondernemen die niet goed gevonden worden door bijvoorbeeld zijn ouders, maar durft daar nog niet voor uit te komen.

Meneer Westervoort

Meneer Westervoort, de vader van Arnold, is een man vol overtuiging. Hij kan niet geloven dat de mensen niet inzien dat de NSB het beste wil voor volk en vaderland. Hij is volledig opgegaan in het NSB leven. Zijn vrouw vraagt zich soms nog wel af waarom hij bepaalde mensen aangeeft, maar daar heeft hij totaal geen boodschap aan. Hij ziet ze echt als gespuis dat weggevoerd moet worden.

Mevrouw Westervoort

Mevrouw Westervoort, de moeder van Arnold, is een rustige lieve vrouw. Ze verzorgd haar gezin zo goed als ze kan. Soms stelt ze haar man vragen over wat hij doet, omdat ze het er niet altijd mee eens lijkt te zijn, maar ze volgt hem wel in de keuzes die hij maakt. Hoewel ze het er soms niet mee eens is, durft ze er niet echt tegen in te gaan.

Rita

Rita, de zus van Arnold, is een jong meisje die zich niet zo bezig lijkt te houden met de oorlog. Ze lijkt soms om te gaan met, volgens haar vader, verkeerde jongens en denkt niet te veel na over wie er NSB-er is of wie er bij het verzet zit. Naar mate de oorlog vordert gaat ze wel meer met NSB-ers om. Haar eigen mening over de oorlog en de beweging komt niet naar voren in het boek.

Piet Bergman

Piet Bergman is een klasgenoot van Arnold. Zijn vader zit ook bij de beweging en zelf wil hij bij de SS. In tegenstelling tot Arnold is hij niet bang voor de mensen die hem pesten en gebruikt hij zijn macht om iedereen die hem dwars zit te laten oppakken. Door zijn zekere houding zijn zijn klasgenoten onder de indruk van hem. Als Piet ook echt bij de SS gaat komt er niet veel later bericht dat hij gesneuveld is in de strijd.

Marloes

Marloes is een meisje dat strijd voor gerechtigheid. Ze kan zich niet voorstellen dat Arnold niet ziet dat de NSB juist slecht is. Ze is in eerste instantie erg gemeen tegen hem. Als ze merkt dat hij dingen van haar weet en die niet verraden heeft is ze wat milder, maar ze durft hem niet te vertrouwen. Marloes is een moedig meisje, want ze durft zomaar met stapels bonkaarten in haar door het dorp te fietsen om te zorgen dat onderduikers ook eten krijgen.

Martin Jonkers

Martin is een jongen die ook bij het verzet zit. Hij is alleen zo tegen de Duitsers dat hij ze ook wat wil aandoen. Daarom zou hij niets liever willen dan Arnold samen met zijn vriend Karel vermoorden. Martin probeert het goede te doen maar gaat ver in zijn manieren om dat te doen.

Jeroen

Jeroen is een vrolijke en laconieke man. Hij weet wat hem te wachten staat als hij in het ziekenhuis ligt en toch is hij nog vrolijk. Daarnaast is hij erg volwassen en kan hij Arnold, ondanks hun grote verschillen, goed begrijpen. Ze kunnen goed met elkaar praten. Jeroens interesse en begrip voor de ander wordt beloont; Arnold brengt hem het pistool van zijn vader zodat hij kan ontsnappen.

Quotes

"Arnold voelde het bloed uit zijn gezicht trekken. De twee waren in elk geval een jaar ouder dan zij. En dat kon je wel zien ook. Hij zette zich schrap om er bliksemsnel vandoor te kunnen gaan." Bladzijde 104

"Kon hij maar iets doen. Iemand waarschuwen. Maar hij was machteloos. En weerloos. Hij stond tegenover de man aan de andere kant van het vertrek. Hij zou zijn pink nog niet eens kunnen bewegen zonder dat hij het zag, laat staan de aandacht trekken. Maar hij kon toch ook niet werkeloos toezien hoe het kantoor werd beroofd." Bladzijde 179

Thematiek

Wo ii: algemeen

Het belangrijkste thema van dit boek is de Tweede Wereldoorlog. De spanningen en partijen die recht tegenover elkaar staan brengen de gebeurtenissen in dit boek tot stand. Arnold staat namelijk in het midden tussen de twee partijen; de NSB en het verzet. De oorlog brengt hem op een punt waarbij hij zoekende is naar de manier om te overleven en ondertussen het goede te doen. Daarom is de Tweede Wereldoorlog het thema van dit boek.

Motieven

Verliefdheid

Marloes wordt eigenlijk gered door Arnolds verliefdheid. Hij is verliefd op Marloes en dat is wel een van de redenen waarom hij haar niet aangeeft na het ontdekken van verschillende overtredingen. Ook aan het einde van het boek wil Arnold niet met de trein mee, kan het hem allemaal niets meer schelen omdat hij Marloes al een maand niet gezien heeft en hij wil weten hoe het met haar gaat.

Indruk willen maken

Het maken van indruk is ook een belangrijk motief. Vooral voor de vader van Arnold is het belangrijk een goede naam te maken bij de partij. Daarom is hij extra actief als het gaat om mensen aangeven en nieuwe afspraken van de partij direct doorvoeren. Arnold weet niet zo goed wat hij hiervan moet vinden maar als zijn vader hem beschuldigd van het 'niet genoeg inzetten' voor de partij, wil ook Arnold indruk maken. Hij draagt bijvoorbeeld zijn pak van de Jeugdstorm verschillende dagen naar school om indruk te maken op zijn vader.

Pesten op school

Doordat Arnold lid is van de NSB wordt hij veel gepest op school. Dit heeft tot resultaat dat hij de leerlingen uit zijn klas steeds meer gaat haten. Hij wordt daardoor ongevoeliger voor het feit dat er iemand verdwijnt uit zijn klas. Hoewel het hem nog steeds niet lekker zit, geeft hij er minder om dan als ze hem niet gepest zouden hebben.

Trivia

In 1980 ontving Evert Hartman voor dit boek de Europese Jeugdboekenprijs voor actuele literatuur.

Titelverklaring

Arnolds vader zit bij de NSB. Arnold zelf daardoor automatisch ook. Hij leeft in een omgeving waar het ideaal van de NSB gepredikt wordt. Toch merkt Arnold aan allerlei dingen dat er iets niet helemaal klopt met de NSB en de overheersing van Duitsland. Hij maakt daarom andere keuzes die zijn vader zou maken. Hierdoor kan hij op school niet vertellen wat er thuis gebeurt, en kan hij thuis niet vertellen wat er op school gebeurt. Beide partijen zouden hem afstoten om wat hij gedaan heeft. Daarom heet dit boek 'oorlog zonder vrienden'. Door de tweestrijd in Arnold en de acties die daaruit voortvloeien kan Arnold tegen niemand echt eerlijk zijn en heeft hij geen vrienden.

Structuur & perspectief

Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van de alwetende verteller. In dit verhaal leer je Arnold het beste kennen, omdat hij de hoofdpersoon van het verhaal is. Zijn gedachten worden dus het meest uitgebreid beschreven. 

Het verhaal is verdeeld over 28 hoofdstukken. Deze hoofdstukken hebben geen naam. De hoofdstukken geven aan waar een gebeurtenis begint en eindigt. Soms staat er bovenaan een hoofdstuk een datum, bijvoorbeeld: Donderdag, 30 april 1942. Zo is het goed te volgen wanneer iets is gebeurt. Dit is niet bij elk hoofdstuk zo, soms zijn er meerdere gebeurtenissen en dus ook hoofdstukken binnen één dag.

Decor

Het verhaal speelt zich af in Nederland ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. 

Arnold woont met zijn gezin in een dorp waar het meeste op loopafstand is. Hij kan lopend naar zijn school en gaat vaak ook een stukje wandelen, waarbij hij al snel buiten het dorp zelf is. 

De NSB is een partij die in 1931 is opgericht door Anton Mussert, de leider van de beweging. Met de jaren werden de idealen steeds meer anti-joods. De leden van de NSB hadden veel te zeggen omdat ze de hulp en bescherming kregen van Duitsland. In dit verhaal gelooft de vader van Arnold oprecht dat hij het beste doet voor zijn volk en vaderland. Hij kan dan ook niet begrijpen waarom andere mensen dat niet inzien. Dit, terwijl de leden van het verzet in die tijd weer niet kunnen inzien waarom iemand een NSB-er wil zijn. Deze twee partijen stonden ten tijde van de Tweede Wereldoorlog recht tegenover elkaar en zagen elkaar als uitschot. Arnold zat er precies tussenin.

Stijl

De schrijver in dit boek vertelt het verhaal met veel detail en erg beschrijvend. Deze details helpen de lezer zich een voorstelling te maken van de omgeving. Soms lees je korte zinnen met details achter elkaar die de omgeving beschrijven. Zoals in het volgende stukje:

Met een half oor luisterde Arnold naar de opsomming van volken die erop uit waren Israël te verdelgen. Hij staarde het raam uit dat uitzicht bood op een klein plantsoen. Een vrouw liet een hond uit. Op de weg erachter knetterde een autobus met gasgenerator voorbij. 

Het boek leest makkelijk weg. Er worden niet veel erg moeilijke woorden in gebruikt waardoor het boek snel te begrijpen is. Daarom is de schrijfstijl passend voor kinderen van 12 tot 15 jaar.

Slotzin

Het duurde een eeuwigheid tot hij de trein hoorde wegrijden.

Beoordeling

Dit boek was voor mij erg vernieuwend. Ik heb al meerdere boeken gelezen over de Tweede Wereldoorlog maar dit was het eerste boek dat het verhaal vertelde vanuit dit perspectief; vanuit de beleving van een NSB-er. Het biedt daardoor nieuwe inzichten. Wat als je vader NSB-er is en je écht oprecht gelooft dat wat jij doet het goede is? Het is een bijzonder verhaal dat nieuwe inzichten geeft over hoe de oorlog was voor verschillende partijen en hoe ze dat beleeft zouden kunnen hebben.

Recensies

"Oorlog zonder vrienden is een van de klassiekers als het gaat om jeugdboeken die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog afspelen." http://www.mpobooks.nl/re...ienden.htm

"Het boek is een echte aanrader voor middelbareschoolleerlingen. Oorlog zonder vrienden is spannend en heeft een, in mijn ogen, zeer verrassend einde. Iets dat speciaal is, vooral bij jeugdliteratuur." http://sufamale.wordpress...-vrienden/