Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2012
• 219 pagina's
• Uitgeverij: Em. Quierido's Uitgeverij BV

Flaptekst

Eerste zin

'Zonde van die stomme kop,' zei Godfried de Groot terwijl hij het meisje nakeek dat ons net koffie had gebracht.

Samenvatting

Henk Materman heeft van zijn uitgever de opdracht gekregen om een memoires over zichzelf te schrijven. Onmiddellijk gaat Henk aan de slag als hij dit te horen krijgt. Hij begint met het omschrijven van zijn jeugdherinneringen. Henk groeit op in Amsterdam en Haarlem en woont altijd bij zijn ouders. Ondanks het feit dat hij opgroeit bij zijn ouders en veel bij zijn ouders te vinden is, heeft hij veel meer met zijn grootvader. De grootvader van Henk is eigenlijk een groot voorbeeld voor hem.

In Haarlem en Amsterdam groeit Henk op. Hij gaat daar naar school, heeft daar vrienden en volgt daar ook pianoles. Wat hij met zijn verdere leven wil weet hij niet helemaal. Na de middelbare school gaat hij naar de HBS en wat hij daarna met zijn leven doet is niet duidelijk.

Omdat Henk Materman al aardig op leeftijd is en waarschijnlijk niet lang meer te leven heeft, is hij maar begonnen met een memoires schrijven. Na een tijdje loopt hij echter vast en weet hij niet meer wat hij verder kan schrijven. Hij vindt het verschrikkelijk om zijn herinneringen op papier te zetten terwijl het hem niet duidelijk is waarom hij het nou zo verschrikkelijk vindt. Omdat hij toch verder moet met schrijven, besluit hij om er even tussenuit te gaan. Hij vertrekt naar een strand in Nederland waar hij een paar dagen zal verblijven om verder te schrijven. Tussen het schrijven door kan hij dan af en toe een strandwandeling maken om zijn gedachten op orde te krijgen.

Via via ontmoet Henk Materman uiteindelijk de componist Jacob Doorman. Jacob Doorman heeft een psychische stoornis waardoor hij het liefste zoveel mogelijk contact met anderen vermijdt. Hij woont bij zijn zus in een blokhot in de tuin. Één ding vindt Jacob in zijn hele leven helemaal geweldig en dat is muziek. Elke dag is hij weer bezig met muziek maken en componeren. Omdat Jacob Doorman de beroemde schrijver Henk Materman zo graag eens wil zien, besluit Henk om eens bij hem langs te gaan. De situatie voor Jacob is wel veranderd doordat hij een beroerte heeft gehad. Hierdoor kan hij woorden niet meer uitleggen. Hij weet bijvoorbeeld wel dat een mes een mes is en waar het voor gebruikt wordt, maar hij kan niet aan anderen uitleggen waar het voor gebruikt wordt.

Ook voor het maken van muziek heeft dit zijn nadelen. Jacob kan bijvoorbeeld helemaal geen noten meer lezen. Als de noten door zijn zus benoemd worden kan hij het wel spelen, maar Jacob is van mening dat  niet de manier van muziek spelen is. Gelukkig heeft hij vroeger zoveel geoefend dat hij bijna alle liedjes uit zijn hoofd weet en hij daardoor zonder noten toch muziek kan spelen. Hij speelt de nummers namelijk gewoon uit zijn hoofd.

Door met Jacob te praten komt Henk erachter dat Jacob op een hele aparte manier tegen herinneringen aankijkt. Jacob vindt bijvoorbeeld dat je herinneringen moeten laten zoals ze zijn en dat je er verder niks mee moet doen. Je moet ze bijvoorbeeld niet opschrijven, omdat het gevoel van de herinneringen dan heel anders wordt.

Na dit gesprek met Jacob komt Henk erachter dat hij eigenlijk helemaal geen memoires wil schrijven. Hij vindt het zonde om al zijn herinneringen op te schrijven en hij begrijpt nu waarom hij na zijn jeugd vastliep.

Henk besluit dan ook om onmiddellijk zijn uitgever een mail te sturen. In de mail zet hij dat zijn laatste boek geen memoires, maar een normale roman wordt. Het eerste deel van de roman lijkt op een memoires, maar hoe verder het verhaal vordert, hoe minder het op een memoires gaat lijken.

Personages

Godfried de Groot

Godfried de groot is een man die bij een uitgever werkt. Godfried heeft veel contact met de schrijver Henk Materman en vertelt meneer Materman namens de uitgever wat er van hem verwacht wordt. Godfried wil in dit verhaal bijvoorbeeld dat Henk Materman een memoires over zichzelf gaat schrijven. De uitgever vindt dat de man al erg oud is, waardoor het tijd is om het laatste boek over zichzelf uit te geven: het memoires.

Henk Materman

Henk Materman is de schrijver in dit verhaal. Henk is getrouwd met zijn vrouw Clara Materman met wie hij samen woont. Samen hebben ze ook twee kinderen. Hij is al best oud en heeft van zijn uitgever de opdracht gekregen om een memoires te schrijven. Henk vindt het verschrikkelijk dat hij al zo oud is dat hij aan zijn memoires moet beginnen. Hij weet dan ook niet wat hij in zijn memoires moet schrijven. Om rust in zijn hoofd te krijgen, besluit hij om naar het strand te gaat.

Clara Materman

Clara Materman is de vrouw van Henk Materman. Clara komt over als een hele lieve en zorgzame vrouw. In de tijd dat Henk Materman aan zijn memoires moet beginnen, zit zij in het buitenland bij haar dochter. Henk en Clara hebben alleen maar via de email contact.

Jacob Doorman

Jacob Doorman is de broer van Thera. Hij is anders dan anderen en heeft vroeger nooit vrienden gehad. Jacob is het liefste die helemaal alleen is met weinig mensen om zich heen. Later heeft hij ook nog eens een beroerte gekregen waardoor hij last heeft van het benoemen van woorden. Daarnaast is hij een beroemd componist en houdt hij ontzettend veel van muziek. Hij woont in een blokhut in de tuin van Thera waar hij heel veel met muziek bezig is. Door zijn beroerte kan hij ook zijn muzieknoten niet meer goed lezen en is het voor hem moeilijk om muziek van papier te spelen. Daardoor kent hij bijna alle nummers uit zijn hoofd.

Thera

Thera is een vrouw die Henk Materman op het strand ontmoet heeft. Tijdens de strandwandeling van Henk was Thera haar hond aan het uitlaten. Doordat Thera Henk onmiddellijk herkende, kwamen ze in gesprek. Thera is weduwe. Haar man is jaren geleden overleden en ze praat liever niet over de dood van haar man. Thera is een ontzettende lieve en gastvrije vrouw die iedereen binnen laat. Daarnaast heeft ze de zorg van haar broer Jacob op zich genomen.

Quotes

"Herinneringen gaan dood zo gauw je ze op papier zet. Alleen, heel soms, als je nergens aan denkt en op niets bedacht bent, ontsnapt ter el eens een die je een ogenblik helder voor ogen staat om daarna weer te verdwijnen." Bladzijde 206

"Herinneringen houden zich schuil. Laat ze daar. Zo gauw je ze ophaalt, gaan zij net als vissen op het droge dood. Een goede schrijver gaat zichzelf te buiten. Hij overschrijft de grenzen van zijn eigen ik. Schrijven betekent, net als componeren, jezelf vergeten, je eigen ik achter je laten. Je van jezelf verlossen. Alleen in het onpersoonlijke ligt onze redding." Bladzijde 199

Thematiek

Dementie/ geheugenverlies

Het hele verhaal draait om herinneringen. De schrijver van dit verhaal, Bernlef, heeft altijd een fascinatie voor herinneringen en het brein gehad. Hij heeft zich helemaal verdiept in alles wat met herinneringen te maken heeft en heeft geprobeerd dit in dit verhaal weer te geven. Zoals ik net al zei draait het hele verhaal om herinneringen. De hoofdpersonage van dit verhaal, Henk Materman, moet een memoires schrijven. In dit memoires moeten natuurlijk allerlei herinneringen van zijn eigen leven komen. Henk vindt zelf dat herinneringen veranderen als je het opschrijft. De ervaring wordt bij het opschrijven anders, waardoor de werkelijke herinnering helemaal vervormd wordt. Daarnaast vergeet je alle herinneringen als je er niet mee bezig bent en kan je er later in je leven niet meer op komen. Dit is precies wat er bij Henk continu gebeurt: hij weet nog maar erg weinig herinneringen van zijn eigen leven waardoor hij elke keer vastloopt in zijn eigen memoires. Het enige wat hij nog weet te vertellen zijn zijn eigen jeugdherinneringen. Via via leert hij een componist kennen die door een beroerte allerlei herinneringen kwijt is geraakt. Deze componist vertelt Henk dat herinneringen zich altijd schuil houden en dat je dat moet accepteren. Daarnaast worden volgens de componist herinneringen helemaal veranderd zodra je ze wel ophaalt. Dit is voor Henk een bevestiging: je moet herinneringen helemaal niet ophalen en ze gewoon laten zoals ze zijn. Aan het einde van het verhaal komt Henk Materman hier pas achter. Uiteindelijk is het boek dan ook geen memoires geworden omdat Henk Materman helemaal geen herinneringen meer wil vertellen in het verhaal.

Motieven

Jeugdherinneringen

Henk Materman schrijft uitvoerig zijn jeugdherinneringen op. Zo is hij opgegroeid in Haarlem en Amsterdam en hield hij ontzettend veel van zijn grootvader. Deze jeugd weerspiegelt met J.Bernlef, de auteur, zijn eigen jeugd.

Schrijversleven

Dit verhaal laat het leven van een schrijver heel goed zien.

Muziek

Muziek is een belangrijk aspect in dit verhaal. Henk Materman heeft zijn hele leven piano gespeeld. Hij heeft altijd lessen gevolgd waardoor hij steeds beter wordt. Aan de pianolessen heeft hij zowel negatieve als positieve herinneringen gehouden en in het verhaal komen de pianolessen nog regelmatig voor. Daarnaast houdt de componist Jacob Doorman ook van muziek. Doordat Henk met hem gaat praten komt hij erachter hoe Jacob, dankzij zijn muziek, over herinneringen denkt. De manier waarop Jacob over herinneringen denkt, helpt Henk weer met het verder schrijven van zijn verhaal.

Motto

A little autobiography and a lot of imagination are best. Raymond Carver

Het motto van het boek beschrijft precies de opbouw van dit verhaal: het is een autobiografie waar er verschillende dingen bij verzonnen zijn.

Opdracht

Voor Eva.

Eva is de vrouw van J. Bernlef.

Trivia

De auteur van dit boek, Bernlef, heeft de publicatie van dit boek nooit mee kunnen maken. Hij is namelijk op 29 oktober 2012 overleden.

De namen van de schrijver van dit verhaal, Bernlef, en de hoofdpersonage van het verhaal Henk Materman lijken heel erg op elkaar. Bernlef is namelijk een pseudoniem van Henk Marsman.

Titelverklaring

De titel 'Onbewaakt ogenblik' is heel lastig te omschrijven. De schrijver Bernlef heeft een fascinatie voor alles wat met het brein te maken heeft. Hij is voornamelijk gefascineerd door het fenomeen van de herinnering. Bernlef heeft dan ook besloten om dit boek over herinneringen te schrijven.

De hoofdpersoon van dit boek, Henk Materman, moet een memoires schrijven. Hij is al erg oud en heeft naar verwachting niet heel erg lang meer te leven. Omdat vele herinneringen ineens verdwenen zijn en hij daardoor vastloopt met het schrijven van zijn memoires, komt hij erachter dat heel veel herinneringen maar tijdig zijn. Heel veel herinneringen heb je maar een ogenblik. Soms schrijf je ze op papier waarna de hele herinneren weg zijn. Af en toe, in een stilte, denk je aan bepaalde herinneringen. Die herinneringen duren vaak niet lang en zijn na een ogenblik weer verdwenen.

Henk Materman vindt het verschrikkelijk dat hij nog maar zo weinig herinneringen aan zijn eigen leven heeft. Sommige dingen weet hij nog goed, maar het merendeel is hij allemaal vergeten. Hij vindt als het ware dat zijn herinneringen onbewaakt zijn omdat hij er niet veel aan gedaan heeft om de herinneringen te kunnen herinneren. Als hij meer aandacht aan zijn herinneringen had gegeven en zijn herinneringen als het ware 'bewaakt' had, was hij ze niet zo snel vergeten. En dan waren de ogenblikken van de herinneringen bewaakt geweest. Nu is dit niet het geval en is het een onbewaakt ogenblik.

Structuur & perspectief

Voor het verhaal is een ik-persoon gebruikt. Alles wordt vanuit één persoon, de ik-verteller, geschreven. In dit verhaal wordt alles door de ogen van Henk Materman verteld. Je leest de gedachtes en de handelingen van Henk, maar van de andere personen niet.

Het verhaal begint met een opening-in-de-handeling: het verhaal zelf begint terwijl de handelingen al zijn begonnen. Je krijgt dus niet eerst een uitleg van de personages, maar je zit gelijk in het verhaal.
Het verhaal heeft een open einde. Je weet niet hoe het verhaal eindigt. Zo weet je bijvoorbeeld niet of de uitgeverij het boek daadwerkelijk zal publiceren. Daarnaast weet je ook niet of dit ook echt het laatste boek is dat Henk Materman geschreven heeft.

Het verhaal is opgedeeld in delen die te herkennen zijn met een Romeins cijfer.

Decor

Het verhaal speelt zich voornamelijk af in Haarlem en Amsterdam. Hier is Henk Materman opgegroeid en heeft hij zijn hele jeugd doorgebracht. Waar hij samen met zijn vrouw woont is niet helemaal duidelijk. Daarnaast vertrekt Henk naar Bergen aan Zee om daar zijn gedachten op orde te kunnen krijgen.

Er is in dit verhaal wel gebruikt van een belangenruimte. Een belangenruimte is een ruimte waarin de gevoelens van de personages overeen komen met de gebruikte ruimte. In dit verhaal loopt de hoofdpersonage, de schrijver Henk Materman, vast met het schrijven van zijn memoires. Omdat hij helemaal vast loopt besluit hij om er even tussenuit te gaan en naar een vreemde omgeving te vertrekken. Uiteindelijk komt hij aan op een strand dat bijna helemaal verlaten is. Als hij buiten een wandeling maakt is hij bijna de enige die op het strand loopt. Daarnaast zijn er in het hotel, dat vlakbij het strand ligt, ook bijna geen gasten te vinden. Het strand en de eenzaamheid die dit strand met zich meebrengt, is de belangenruimte. Een strand is een plek waar je rust kan vinden, waar bijna niemand anders is en waar je je gedachten op een rijtje kan zetten. Dit is precies wat Henk Materman wil bereiken. Zijn hoofd is een rotzooi en hij weet niet wat hij met al zijn gedachten en ideeën over het schrijven van zijn nieuwe boek aan moet. Daarom besluit hij om naar het strand te gaan. Het strand weerspiegelt dus de gevoelens van Henk Materman.

Het verhaal is in deze tijd geschreven. De hoofdpersoon Henk Materman heeft bijvoorbeeld een laptop waar hij veel op werkt. Daarnaast mailt hij regelmatig met zijn vrouw.
De verteltijd van dit verhaal is vrij lang. Aan het begin wordt het leven, voornamelijk de jeugd, van Henk Materman uitvoerig beschreven. De tijd waarin Henk Materman bezig is met het schrijven van zijn boek, is maar een paar dagen. Dit zijn de dagen waarop hij vlakbij het strand zit.

Stijl

De schrijfstijl van Bernlef in dit verhaal is niet heel kort te omschrijven. Aan het begin van het verhaal lijkt het alsof het boek een memoires van het leven van Henk Materman is. Henk Materman is een kopie van Bernlef zelf, waardoor je de indruk krijgt dat het verhaal eigenlijk een memoires van Bernlef zelf is. Later in het verhaal krijg je pas de indruk dat het verhaal helemaal geen memoires is. Henk Materman wil helemaal niks met een memoires te maken hebben. Aan het begin schrijft hij nog wel over zijn jeugdherinneringen, maar later stopt hij met het schrijven van zijn herinneringen en wordt het verhaal gewoon zoals een normale roman. Dit is eigenlijk een soort spanning in het verhaal. Je verwacht iets, maar op een gegeven moment wordt het tegenovergestelde bewezen.

Daarnaast heeft het verhaal echt een hele belangrijke relatie tussen de gebeurtenissen en de gevoelens. De gevoelens en de gebeurtenissen zijn heel uitvoerig beschreven en hebben continu een verband met elkaar. Dit is iets wat weinig schrijvers hebben en wat ik tot nu toe alleen maar bij de schrijver Bernlef tegen ben gekomen.

Ook zijn er delen van gedichten in het verhaal verwerkt. Deze gedichten komen uit gedichtenbundels van Bernlef zelf.

Toch is de schrijfstijl van Bernlef helemaal niet ingewikkeld en voor iedereen te begrijpen. Bernlef gebruikt geen moeilijke woorden en ontzettend veel details waardoor je vastloopt in het verhaal. Het tegenovergestelde juist: het verhaal leest lekker vlot en lekker weg.

Slotzin

En buiten valt de sneeuw, dwarrelt neer in vlokken die door de wind in wilde warreling in worden geblazen.

Beoordeling

Ik heb al veel vaker boeken van Bernlef gelezen en altijd was ik verrast door zijn manier van schrijven. Zijn manier van schrijven spreekt mij heel erg aan, waardoor ik continu met mijn aandacht in het verhaal blijft.
Daarnaast spreken de gebeurtenissen in het verhaal me ook altijd aan, waardoor ik met veel plezier de boeken van Bernlef lees. Nu Bernlef zijn laatste boek heeft uitgebracht en helaas door zijn overleden de publicatie niet heeft mee kunnen maken, was ik benieuwd naar zijn laatste boek. Vol goede verwachtingen begon ik aan het verhaal en deze verwachtingen zijn vervolgens ook waar gemaakt.

Dit verhaal is een prachtig verhaal! Ook is de opbouw van het verhaal heel mooi. Aan het begin van het verhaal lijkt het verhaal nog een memoires, maar later kom je erachter dat het helemaal geen memoires is. Het is mooi hoe Bernlef over herinneringen weet te schrijven. Het boek heeft me aan het denken gezet. Zijn herinneringen wel echt zoals wij denken? Raken wij herinneringen niet heel snel kwijt? Ik ben zelf na gaan denken en ik ben erachter gekomen dat ik heel veel herinneringen kwijt ben. Alleen dingen die écht indruk op me gemaakt hebben weet ik nog en dat is precies wat Bernlef met dit verhaal wil bereiken. Zoals hij zelf ook al zegt aan het einde van het verhaal.

Recensies

"En waar de lezer mogelijk zijn teleurstelling wegslikt, omdat er geen degelijke autobiografie op tafel ligt, komt hij al snel tot de ontdekking dat Onbewaakt ogenblik eigenlijk iets veel mooiers onthult: de sleutel tot het fenomenale schrijverschap dat Bernlef ons vijftig jaar lang heeft geserveerd. Een toegift op een prachtige erfenis." http://www.8weekly.nl/art...meeuw.html

"De afzonderlijke delen van de roman zijn niet slecht. De Haarlemse jeugdherinneringen zijn aardig en de beschouwing over Modiano bij vlagen interessant. De belevenissen van Materman aan het strand van Egmond kabbelen weliswaar wat voort maar Bernlef schrijft op een toon die al snel sympathie opwekt." http://www.literairnederl...k-bernlef/

"De schrijver protesteert: \'Ik ben geen melkkoe.\' Een juist besluit, want zo bloeit er een roman vol reflectie op het schrijverschap: een persoonlijke en filosofische proeve om met woorden tegen de vergankelijkheid te strijden. En soms komt het vervlogene inderdaad bovendrijven." http://www.volkskrant.nl/...nblik.html

"Die fout heeft Bernlef niet willen maken door zijn ongetwijfeld interessante memoires via Materman te voltooien. De verbeelding is altijd superieur aan de werkelijkheid. Dat is de boodschap die hij zijn lezers heeft willen nalaten." http://maartendessing.blo...-boek.html

Bronnen

J. Bernlef

http://nl.wikipedia.org/w...J._Bernlef