Feitelijke gegevens
- 1e druk, 2021
- 270 pagina's
- Uitgeverij: Uitgeverij Mozaiek
Flaptekst
Niets ontgaat ons van Janke Reitsma is een overrompelend gezinsdrama dat zich afspeelt aan de waddenkust. Koen leidt samen met zijn ouders een geïsoleerd bestaan. Als zijn moeder zwanger raakt en met haar medicijnen stopt, keren haar psychische klachten terug. Aukje wordt geboren met een ernstige chromosoomafwijking, waardoor ze niet lang te leven heeft. Terwijl zijn vader op de achtergrond raakt, besluit Koen de zorg voor zijn zusje op zich te nemen. Een verantwoordelijkheid die zo ver voert dat hij besluit Aukje naar het wad te brengen, de plek die hij als het paradijs op aarde beschouwt en waarvan hij vindt dat ze die één keer moet zien.
Eerste zin
Ik sloot mijn moeder op in haar slaapkamer.Samenvatting
De moeder van Koen, de hoofdpersoon, is misselijk en blijkt zwanger te zijn. Hoewel dat mooi nieuws is, is Koen vooral bang dat zijn moeder weer gek wordt, waarin hij wordt bevestigd als ze al haar medicijnen weggooit. Koen besluit het heft in eigen handen te nemen en de pillen door het eten en drinken van zijn moeder te malen. Maar de medicijnen raken op en zijn moeder verandert, Koen en zijn vader zien dat met grote zorgen aan. Als ze op een middag thuiskomen, zit zijn moeder op het dak van het huis omdat ze de zee wil zien. Koen belt zijn tante Nel en als zijn moeder dat hoort, komt ze meteen van het dak af. Nel heeft toen Koens moeder zwanger van hem was en van een flat af wilde springen, Jeugdzorg ingeschakeld en toen moesten zijn ouders Koen afstaan.
Koen en zijn vader stellen orde op zaken: ze ruimen het huis op en maken een dagschema voor Koens moeder, waaraan ze zich moet houden. De eerste dag van het schema belt zijn moeder Koen echter tijdens de les omdat het brood op is en er niet op het schema staat dat ze boodschappen kan/moet doen. Na het telefoongesprek raakt hij in gesprek met een meisje dat hij al een paar keer in de bus gezien heeft: Hadewych. Ze komt uit Amsterdam en is verhuisd vanwege de alcoholproblemen van haar moeder. Ze wisselen ervaringen uit en een vriendschap is geboren.
Koens moeder wordt rustiger maar als de baby wordt geboren - Aukje heet ze -, blijkt ze een ernstige chromosoomafwijking te hebben en niet lang te leven te hebben. Ze moet een aantal maanden in het ziekenhuis blijven voordat ze mee naar huis mag. Als ze eenmaal thuis is, komt haar zorg grotendeels op Koen neer. Zijn moeder is weer depressief en komt haar bed niet uit. Zijn vader heeft Aukje al opgegeven en is steeds langer van huis weg. In het begin komt tante Nel iedere ochtend en avond langs maar als ze begint over ondersteuning door het Centrum voor jeugd en gezin, zet Koens vader haar weer de deur uit. Dan staat Koen er echt helemaal alleen voor, als hij niet voor Aukje zorgt dan ligt ze in een nat bed en krijgt ze geen eten.
Op een gegeven moment is al het eten in huis op en niemand doet boodschappen, Koen ook niet uit protest. Zijn vader vindt hem als hij zich 's nachts tegoed doet aan de laatste pepermuntjes in huis en een halve fles whiskey. Zijn vader koopt brood en pindakaas en maakt een afspraak voor Koens moeder bij haar psychiater. Koen begeleidt haar samen met Aukje maar hij krijgt zo genoeg van de situatie dat hij wegloopt. Hij komt bij een oude vrouw in Amersfoort terecht bij wie hij Hadewych belt, waarna haar stiefvader en zij hem komen ophalen.
Als hij weer thuis is maken ze afspraken om het weer samen te doen. Iedereen krijgt opnieuw hoop als Aukje lacht. Koens moeder heeft nieuwe medicijnen en wordt weer actiever. Koens vader zal weer meer thuis zijn. Koen noemt het 'de bloeitijd' en die naam wordt bevestigd als hij met Hadewych zoent. Op Koens verjaardagsfeest krijgt Aukje echter haar eerste epileptische aanval. Koens moeder is weer manisch aan het worden en deze verandering zorgt ervoor dat ze weer fanatiek gelooft en denkt dat de duivel in Aukje zit. Zijn vader slaapt weer in de winkel. Als Koen met Hadewych op bezoek gaat bij tante Nel, ontdekt hij dat hij daar de eerste drie jaar van zijn leven gewoond heeft. Hij herinnert zich het afscheid en is zowel boos dat ze hem heeft laten gaan, als dat ze hem van zijn ouders afgepakt en daarover gelogen heeft.
Na de manische periode gaat het weer bergafwaarts met Koens moeder en Koen besluit dat het tijd is voor zijn plan. Hij vertelt Hadewych dat hij naar het eiland gaat en stuurt zijn docent geschiedenis het hele verhaal per post. Zijn vader is er sowieso niet en hij sluit zijn moeder met een slaappil op in haar slaapkamer. Met een goed ingepakte rugtas en Aukje in de draagtas vertrekt hij naar het wad, vergezeld door zijn rotgans. Hij wil tijdens eb naar het eiland lopen dat hij altijd vanaf de kust ziet liggen. De tocht is lang en zwaarder dan hij dacht. Als hij even wil uitrusten, glijdt hij uit en valt hij bovenop Aukje. Koen voelt zich alleen en denkt aan teruggaan. Een tureluur geeft hem weer nieuwe energie en hij stapt verder over het slib, naar de drooggevallen zeebodem. Om bij het eiland te komen moet hij echter nog een heel diepe geul door. Hij stapt in een kuil, struikelt en is Aukje even kwijt, maar hij vindt haar weer en bereikt het eiland. Met Aukje gaat het beter als ze hebben geslapen en gegeten. Als ze een epileptische aanval krijgt, hoopt Koen dat ze vanzelf overlijdt. Hij laat haar nog de rest van het eiland en vooral de zeehonden en de vogels zien en geeft haar dan aan de zee.
Koen blijft op het eiland zitten en denkt aan haar, als hij zijn vader zijn naam hoort schreeuwen. Hij is met de politie meegevaren en stuurt die bij zijn zoon weg als hij snapt wat Koen gedaan heeft. Hij belooft Koen dat alles goed komt.
Personages
Koen Wolda
Koen (13 - 15 jaar) is een lieve en zachtaardige jongen. Hij is erg op zichzelf, maar dat is gezien zijn gezin en de plek waar hij woont niet zo gek. Toen hij een baby was is hij vanwege zijn moeders ziekte uit huis geplaatst en hij heeft tot en met zijn derde bij zijn tante gewoond, daarna kregen zijn ouders hem terug. Koen houdt van zijn ouders maar zijn moeder is alles behalve gewoon, waarschijnlijk is ze manisch depressief en dan moet Koen het eigenlijk alleen uitzoeken. Volgens zijn tante is hij verknipt omdat hij alleen maar in zijn hoofd zit en steeds naar het wad vlucht. Volgens Koens vader is hij zwaarmoedig en moet hij de dingen positiever zien. Als Aukje wordt geboren zorgt hij niet alleen voor zichzelf maar ook voor haar, die verantwoordelijkheid neemt hij met tegenzin maar hij kan niet anders. Hij heeft niemand om mee te praten, gelukkig ontmoet hij uiteindelijk Hadewych en bij haar lucht hij steeds meer zijn hart. Koen is een jongen die niet alleen zijn moeder in de gaten houdt, maar ook zichzelf: hij beziet zichzelf altijd met een controlerende en oordelende blik. Uiteindelijk voelt hij zich zo verraden door vooral zijn vader dat hij maar een oplossing ziet.
Quotes
"In de badkamer poetste ik voor de spiegel mijn tanden. Het leek opeens alsof die gewoonte niet paste bij deze dag. Hij hoorde bij regelmaat, bij routine, bij alles laten zoals het was." Bladzijde 8
"Aan de manier waarop de auto geparkeerd stond, kon ik zien dat de dokter iets had gezegd dat ik liever niet wilde horen." Bladzijde 21
"'We zijn een drie-eenheid', zei ik. 'De vader, de zoon en de heilige geest.' Dat was belachelijk en daarom schoot Lakenmeijer in de lach, maar toen ik niet meelachte, stopte hij." Bladzijde 34
"'Wij zijn een front', zei ik tegen de sterren. 'Wij zijn een front.' En toen nog een keer en nog een keer. Ik herhaalde het totdat ik erin geloofde." Bladzijde 57
"'Waarvan droom je?' 'Van het eiland', ze ik en ik schaamde me voor mijn kinderfantasieën. 'Maar daar ben je helemaal alleen. Zoe je niet ergens naartoe willen waar meer mensen zijn, waar je echt iets kunt bereiken?'" Bladzijde 117
"En terwijl we daar zo zaten, met Aukje dicht bij ons en de spreuken overal tegenaan geplakt en de klanken ervan in onze hoofden, wist ik wat het goede was en dat dat moest gebeuren. Ik wist wat ik zou doen." Bladzijde 247
Thematiek
Ouder-kindrelatieKoens moeder is waarschijnlijk manisch-depressief en Koens vader gelooft: hij heeft zijn eigen leefregels en gelooft dat het goed komt. Toen Koen geboren werd, kwam het echter niet goed en hij werd uit huis geplaatst. Toen hij na drie jaar terugkwam, vonden zijn ouders het moeilijk om een band met hem op te bouwen, ze hadden het gevoel dat Koen zich niet aan hen kon hechten. De problemen van zijn moeder zijn dan niet voorbij, maar zijn vader is wel stabieler en beter in staat om voor hem en zijn vrouw te zorgen. Door zijn optimisme redden ze het, maar Koen groeit wel op als een wat schuchtere jongen die weet dat zijn gezin ongewoon is. Als Aukje wordt geboren met een chromosoomafwijking, ziet niet alleen Koens moeder maar ook zijn vader het niet meer zitten. Zijn moeder ligt alleen maar in bed en zijn vader trekt zich terug in zijn winkel. Koen wordt aan zijn lot overgelaten en zijn wantrouwen bleek dus al die tijd terecht. Al die tijd is hij samen met zijn vader eigenlijk de ouder van zijn moeder geweest en nu wordt hij ook de ouder van Aukje. Ik denk dat hij Aukje aan de zee meegeeft om haar uit haar lijden te verlossen maar ook om zijn gezin te redden. Hij wil weer een vader op wie hij kan steunen en hij wil ook een moeder, vandaar dat hij zegt dat hij een tijdje bij zijn tante wil wonen. De lessen geschiedenis waarbij ze de geschiedenis van de familie moeten onderzoeken en opschrijven ondersteunen het motief. Koen heeft alleen zijn ouders, geen familie, en die is alles behalve gewoon. Hij heeft geleerd hierover te zwijgen, deze opdracht confronteert hem met het ongewone en de schaamte hiervoor.
Motieven
Isolement
Koen en zijn ouders zijn erg op zichzelf. Ze vormen een front tegen de buitenwereld. De plek waar ze wonen draagt daaraan bij: 'Om diezelfde reden woonden we niet in een dorp, maar ergens tussenin. Welke kant we ook op gingen, we bleven altijd buitenstaanders en dat was precies wat we wilden.' (p. 15) Ze wonen in een wit huis in een verder kaal landschap. Als Aukje wordt geboren, brokkelt het gevormde front steeds verder af. Zowel Koens vader als moeder laat het afweten en Koen wordt een buitenstaander binnen zijn eigen gezin: iemand die zich niet afkeert van het leven. Heel lang is de rotgans Koens enige en beste vriend, dus dat is een leidmotief bij het motief isolement.
Dood
Koen neemt regelmatig gewonde of zieke dieren mee naar huis, waarvoor hij dan zorgt en die het wel of niet redden. Dat ze het niet redden vindt hij jammer maar dat is ook de natuur, die geeft en neemt. Zijn vriendin Hadewych fotografeerde eerst architectuur en richt zich dan op dode dieren. Aukje is ook een geschenk en Koen zorgt zo goed als mogelijk voor haar. Als hem duidelijk wordt dat ze lijdt en geen toekomst heeft, geeft hij haar terug aan de zee, waarin ze verdrinkt.
Motto
Er is geen motto aanwezig.
Opdracht
Er is geen opdracht aanwezig.
Titelverklaring
Op pagina 36 staat: 'Het ontging ons natuurlijk niet, niets wat ma deed ontging ons, want haar leven was voortdurend een schommeling van kwaden die om voorrang vochten en ze kon alleen overwinnen als ze met geen van beide in zee ging. Wij wisten dat en moesten zorgen dat ze middelmatig bleef.' (p. 36)
Structuur & perspectief
Het verhaal is verdeeld in hoofdstukken met titels. In het heden gaat Koen met Aukje naar het eiland, die hoofdstukken heten 'De tocht' en zijn apart genummerd. De overige hoofdstukken spelen in het verleden, het verhaal wordt dus niet-chronologisch verteld. Het verhaal wordt verteld door Koen in de ik-persoon.
Decor
Het verhaal speelt zich af in en rondom een afgelegen huis aan de Wadden-kust, het hiermee gepaard gaande isolement en de aanwezigheid van de weidse wadden vormen motieven. Het dramatisch hoogtepunt speelt zich af op een eiland, het symbool van isolement. Verder speelt het in het heden.
Stijl
'Zo droevig als zijn situatie is, zo mooi zijn de beschrijvingen van het wad. Soms wordt er een metafoor van gemaakt.' (Lalagè 2022)
Slotzin
Ik kon het warme zand onder mijn voeten weer voelen, de zon brandde op mijn huid en ik tilde mijn armen op en legde ze op de rug van pa.Beoordeling
'Niets ontgaat ons' is een prachtig verhaal maar voor mij op dit moment te zwaar. Je kunt het vergelijken met 'Birk' van Jaap Robben, waar dezelfde soort eenzaamheid uit spreekt. Een aanrader als je tegen een stootje kan!
Recensies
"Het Nederlands Dagblad was enthousiast, Lidewijde Paris noemde het in Max Nieuwsweekend op NPO Radio 1 een roman van “weergaloze schoonheid” die “ongelooflijk spannend in elkaar zit”." https://www.deswollenaer....-om-het-ve
"Het afwisselen van een uitgerekte spannende gebeurtenis met terugblikken is een beproefd concept om spanning op te bouwen. Ik blader een paar keer vooruit aan het eind van een hoofdstuk, om alvast te weten hoe het verdergaat met Koen die met Aukje door de zee loopt." https://deleesclubvanalle...tgaat-ons/
REACTIES
1 seconde geleden