Feitelijke gegevens
- 1e druk, 2008
- 202 pagina's
- Uitgeverij: Atheneum-Polak & Van Gennep
Flaptekst
Een vader die alleen aan geld denkt, een recalcitrante dochter die een bommoeder wordt, een met tegenzin homoseksuele zoon: het lijkt wel een parodie op de drie-eenheid.
Boeken hebben zo hun eigen lotgevallen. Toen Mystiek lichaam verscheen, liet Frans Kellendonk op het achterplat zetten dat het een roman was 'over de economie van de liefde'. Toen het boek er goed en wel was, ontstond er tumult doordat de homohaat en het antisemitisme van enkele personages aan de auteur werden toegeschreven. Nu, lang na de dood van de schrijver, blijft het boek de vraag oproepen hoe de vacante plaats van een algemene kerk in onze maatschappij moet worden ingevuld. En dan hebben we het nog niet eens over de superieure literaire kwaliteiten van de roman, die ervoor hebben gezorgd dat al die kwesties überhaupt een rol zijn gaan spelen.
Eerste zin
Eén oog op een kier probeerde A.W. Gijselhart aan het licht te raden hoe laat het was.Samenvatting
I Valse lente
Weduwnaar A.W. Gijselhart is vader van twee kinderen, een dochter en een zoon. Zelf woont hij in een enorm huis waarvan de poort altijd op slot zit, de Doornenhof. Op een paasdag wordt hij wakker geschreeuwd door iemand bij de poort. Het is zijn dochter, Magda. Al noemt hij haar Prul. Toch doet hij nog even zijn ogen dicht en slaapt dan fijn met het idee dat zij terug thuis is gekomen. Gijselhart heeft in het huis een kamer aan haar opgedragen, het Prulmuseum. De kamer ligt vol met voorwerpen die met haar te maken hebben en volgens Gijselhart te maken gaan hebben.
Gijselhart verwacht elke dag dat Prul terug naar huis komt, zodat ze nooit onverwachts bezoek is. Het is niet de eerste keer dat Magda terugkeert naar de Doornenhof. Ze heeft al vaker alleen gewoond, maar kwam telkens terug. Deze keer heeft ze echter geen blijftas meegenomen, dus het is maar de vraag voor hoe lang ze nu bij haar vader blijft. Magda heeft een haat-liefdeverhouding met Gijselhart. Hij is namelijk nooit echt een vader voor haar geweest. Ze zijn totaal verschillend. Gijselhart is gefocust op geld, dat is het enige dat hem bezig houdt. Hij wil alleen maar meer en dat lukt vaak ook, al gaat dat wel ten koste van anderen. Magda daarentegen geeft niets om dat geld, misschien wel juist omdat haar vader er zo obsessief mee bezig is.
Magda en Gijselhart gaan samen uiteten in het dorp. Eenmaal aangekomen blijkt dat Gijselhart vooraf had bedacht dat hij de eigenaar wel kon porren voor een gratis diner als de man in ruil een acculader kreeg. Dat blijkt te werken en Gijselhart wil alles eruit halen. Prul moet de duurste gerechten nemen en meedrinken met de wijn. Tijdens het diner vertelt Magda dat zij vijfendertigduizend gulden heeft geleend aan ene Bruno Pechman. Haar vader snapt daar niets van en het ze maakt hiermee volgens hem maar weer eens duidelijk dat ze niets waar is.
II De moederkerk
Leendert, de broer van Magda en de zoon van Gijselhart, Broer genoemd, woont in Amerika. Hij is kunstkenner en dacht slim te zijn door opties op kunstwerken te in- en verkopen, dat blijkt niet winstgevend te zijn. Hij ontvangt de brief van Magda en is daar niet over te spreken. Er staat namelijk in dat zij een aantal jaar geleden zwanger was en dat nu weer is. Het eerste kindje is nooit ter wereld gekomen en daar heeft ze het erg moeilijk mee gehad. Nu is ze dus weer zwanger en ze wil de baby graag grootbrengen.
Broer heeft een verhouding met iemand die hij de rijpere jongen noemt. Deze jongen ligt in het ziekenhuis met hiv, de kans is groot dat Broer dit zelf ook heeft. Wanneer hij in het appartement van de jongen komt is hij verbaasd. De kamer staat vol gejatte spullen. De rijpere jongen heeft Broer lymfekliervocht laten drinken, om te bewijzen dat Broer geloofde in zijn beter worden. Broer besefte te laat dat dit grootste gevolgen kan hebben. Hij kan niet naar binnen gaan in het ziekenhuis en stort in elkaar. Hij bidt tot zijn zus en bedenkt dat hij toch terug zal gaan naar de Doornenhof.
Door de brief moet Broer denken aan een voorval een aantal jaar geleden. Magda en Broer gingen beiden naar een bruiloft. Ze werden daar gevraagd om, samen met de rijpere jongen, de huwelijksnacht van het bruidspaar bij te wonen. Magda eiste daarin de aandacht op, maar Broer en de rijpere jongen kusten ook.
III De geschiedenis
Magda is bevallen van het kind, Victor. Het zijn nu gouden tijden voor Gijselhart en de Doornenhof. Hij voelt dat hij nooit alleen was geweest en ook nooit alleen zou zijn. Hij is zeer gelukkig tot Broer terugkeert. Broer krijgt een klein donker kamertje om in te slapen. Zijn rijpere jongen is overleden en Broer voelt dat het er voor hem ook aan zit te komen. Hij is veel bezig met de dood en op welke manier hij zou willen gaan.
Om daaraan te ontsnappen fietst, zwemt, zont en loopt hij. Op een middag ontmoet hij tijdens het zwemmen een jongen. Ze hebben seks en achteraf voelt Broer zich schuldig, omdat hij de jongen misschien besmet heeft. Hij kan de dood doorgeven.
Magda vertelt Gijselhart en Broer dat de vader van haar kind, Bruno Pechman, langs zal komen. De twee verzetten zich fel en Gijselhart haalt zelfs een buks om hem te bedreigen, want kogels heeft hij niet. Pechman en Prul verhuizen hun spullen van de kamer van Prul naar het Prulmuseum en wonen daar. Pechman komt de kamer bijna niet uit, omdat hij bang is voor Broer en omdat Magda dat in stand houdt. Gijselhart gaat met hem in gesprek en ze sluiten vrede. Pechman is de eerste die over Gijselhart zegt dat het een verstandige man is.
Victor leeft op nu hij zijn vader vaker uit de kamer ziet komen en voor Gijselhart is het de enige hoop op vertrek van Broer. Omdat die zo een hekel aan hem heeft. Later vertrekken Magda, Leendert en Victor uit de Doornenhof en daarmee blijven Gijselhart en Broer achter. Ze kunnen niet met elkaar, maar Broer ziet dat Gijselhart ziek is en ook niet meer lang zal leven.
Personages
A.W. Gijselhart
Zessenzestigjarige man en alles in zijn leven draait om geld. Weduwnaar en vader van Leendert en Magda, grootvader van Victor.
Magda Gijselhart
Drieëndertigjarige dochter van A.W. Gijselhart en zus van Leendert. Ze is moeder van Victor en woont nu terug bij haar vader. Ze vertrekt later met haar liefde Bruno Pechman naar Zwitserland. Ze is dwars en tegendraads.
Leendert Gijselhart
Iets oudere broer van Magda en zoon van A.W. Gijselhart. Hij is een homoseksuele kunstcriticus in Amerika, maar komt terug als zijn grote liefde overlijdt.
Bruno Pechman
Vriend van Magda en vader van Victor. Werkt in Zwitserland in de financiële wereld en keert daar ook naar terug.
Quotes
"Voor wie hem zijn gierigheid verweet had hij een mystiek antwoord klaar: 'Geld is het bloed van het sociale lichaam, het brengt het voedsel naar de hongerende leden. Bloed is liefde, geld is liefde. Ik ben een groot minnaar.'" Bladzijde 20
"Hij bad tot zijn zuster, zijn gebed was een brief. Haar profetische woorden waren vervuld. Eenzaam zullen ze sterven, jawel! Ze had het gruwelijkste gelijk van de wereld gekregen. Hij moest eraan geloven. Zijn liefde moest verkwanseld worden voor het pondje vlees in haar buik, in een lafhartig mea culpa." Bladzijde 124
Thematiek
Familie(drama)De banden tussen familieleden en de gevolgen van gebeurtenissen tussen hen spelen een grote rol. Het hele boek draait hierom. De verhalen die eruit voorkomen vormen de rest van het boek, maar alle motieven zijn onder deze kapstok te hangen.
Haat/liefdeDe banden tussen geliefdes bestaan uit haat en liefde tegelijk, net als de liefde en haat voor hun lichaam.
Motieven
Homoseksualiteit
Het belangrijkste motief voor Leendert. Hij worstelt met alles wat hierbij komt kijken. Van aids en dus de dood tot de liefde en het leven.
Liefde; problemen
Het belangrijkste motief voor Magda. Ze voelt geen liefde voor een vaderfiguur, maar wel voor Gijselhart. Ze zit in een ingewikkelde relatie met Pechman en kan moeilijk alleen zijn. Haar zelfvertrouwen (en daarmee zelfliefde) lijkt het ene moment groots en het andere moment niet te bestaan.
Ziekte en dood
Aids speelt een grote rol voor Leendert. Hij is constant in strijd met de dood en het feit dat hij dit door kan geven.
Opdracht
Voor M.A.W.
Titelverklaring
De titel van dit boek dekt in ieder opzicht de lading. Het lijkt alsof het lichaam en de kijk daarop kan weergeven wat er met iemand gebeurt en is gebeurd. Vanuit het perspectief van A.W. Gijselhart:
'Voor wie hem zijn gierigheid verweet had hij een mystiek antwoord klaar: 'Geld is het bloed van het sociale lichaam, het brengt voedsel naar de hongerende leden. Bloed is liefde, geld is liefde. Ik ben een groot minnaar.'' (p. 20)
Magda/Prul is de persoon met een mystiek lichaam. Zij brengt met haar lichaam nieuw leven, van vlees en bloed. Haar baby, Victor, wordt heel lichamelijk beschreven. Hij wordt vaak haar vlees genoemd en zijn lichaam werkt niet altijd even goed, totdat zijn vader veel in zijn leven komt.
Leendert/Broer heeft een moeilijke relatie met het lichaam. Hij geeft zich letterlijk en figuurlijk niet graag bloot, terwijl Magda daar minder moeite mee heeft. Zijn rijpere jongen is lichamelijk zwak en overlijd aan aids. Leendert voelt daardoor dat de dood ook in zijn lichaam schuil gaat. Met zijn lichaam kan hij de dood ook doorgeven aan anderen, terwijl Magda het leven geeft.
Structuur & perspectief
Structuur
Mystiek lichaam bestaat uit drie delen met ieder een aantal hoofdstukken.
I Valse lente (Magda komt terug bij Gijselhart)
De zonnevogel
De kameel
Prima olie
Doos
Het museum van de toekomst
Nog een doos
II De moederkerk (Broer zit in Amerika)
À la baisse
Het sprookje
Epithalamium
De idioten
Envoi
III De geschiedenis (Victor wordt geboren, Broer komt terug en Pechman arriveert)
De wederkomst
Vade retro
Enfant Perdu
De witte jood
Bruids- en grafwerk
Perspectief
Alwetende verteller, de verteller brengt het verhaal in de derde persoon en kan in het hoofd kijken van alle (hoofd)personages. Je weet als lezer soms meer dan een personage, omdat je daarvoor kon meelezen met de gedachten van een ander personage. Zo zie je verhoudingen tevoorschijn komen en snap je sommige handelingen beter. In de hoofdstukken verspringt het perspectief soms van het ene naar het andere personage.
Hieronder staat een voorbeeld van hoe je als lezer in het hoofd van de rijpere jongen kunt kijken:
'De medische ziekte sloeg een tweespalt in de jongen. Hij verhield zich tot zijn lichaam alsof hij het delen moest met een Siamese tweelingjongen die ziek was.' (p. 118)
Hieronde staat een voorbeeld van hoe het perspectief kan verspringen binnen een hoofdstuk:
'Ze meende dat ze nu genoeg agressie over zichzelf had afgeroepen om alvast de beledigde partij te kunnen zijn en tilde Victor uit de stoel. Ze laadde hem op haar arm. Ze vertrok.' (p. 165)
'Het vooruitzicht van de buks bracht Broer in een vervaarlijke opwinding.' (p. 167)
Decor
Het decor van Mystiek lichaam bevat meerdere onderdelen.
De plek waar het grootste gedeelte van het verhaal zich afspeelt is de Doornenhof. Dat is het grote huis met tuin en poort van A.W. Gijselhart. Niet voor niets lijkt het huis deze naam te dragen. Een hof van doornen, vol slechte herinneringen en toxische relaties, waarin de personages met elkaar samenleven.
Magda en Gijselhart zitten een groot deel van het eerste deel van het boek in restaurant de Hooge Schans. Hier kun je meerdere betekenissen aan verbinden, maar het lijkt logisch om het te zien als het punt waar Magda in diepe springt en het leven van beiden een andere wending neemt. Zij blijkt zwanger en de ware aard van haar vader wordt nog eens verduidelijkt.
Elk personage komt uiteindelijk terecht op deze plek en heeft daar een trauma opgelopen of gaat dat daar doen. Toch kruipt bloed waar het niet gaan kan en wil de familie bij elkaar zijn, ook al lijken ze ieder te weten dat ze er niet beter van worden. Pechman zorgt er later voor dat hij er met Magda en Victor vandoor kan gaan, naar Zürich, Zwitserland. Zwitserland was natuurlijk in beide wereldoorlogen neutraal. Het lijkt dan ook symbolisch dat juist 'de witte jood', Bruno, daarheen wil. Daar kan hij veilig zijn leven opbouwen.
Leendert woont in Amerika, zijn droom achterna. Hij wilde succesvol kunstcriticus worden en zich losmaken van zijn verleden. Hier kun je makkelijk een link leggen met the American Dream. Alles kan, zo lang je maar in jezelf gelooft. Wanneer hij geen vertrouwen meer heeft in zichzelf en zijn eigen lichaam komt hij terug.
De tijd in Mystiek lichaam
Het verhaal begint op een paasdag. Christus staat met Pasen op uit de dood, iets dat Magda en Gijselhart die dag beiden symbolisch doen. Magda staat ineens voor de deur alsof ze nooit is weggeweest en Gijselhart leeft weer op.
In deel I strijken maar een aantal dagen voorbij. Magda woont weer bij haar vader en ze gaan samen uiteten.
In deel II zie je als lezer iets grotere sprongen in de tijd. Leendert ontvangt een brief, waarna zijn gedachten naar vijf jaar geleden gaan. Daar ontmoette hij de rijpere jongen, die inmiddels in het ziekenhuis ligt.
In deel III is Victor geboren, maar nog wel klein. Na ongeveer een jaar staat Leendert ineens op de stoep. Zijn jongen is overleden en nu is hij terug in de Doornenhof.
Het verhaal heeft zich afgespeeld in een tijd voordat het internet groot werd. Magda en Leendert sturen elkaar namelijk brieven en geen e-mails. Het antisemitisme duidt op een periode na de tweede wereldoorlog. Ook het feit dat de liefde van Leendert hiv heeft opgelopen duidt op een periode, namelijk de jaren 80. De ziekte wordt pas na lange tijd van ziek zijn gediagnostiseerd. Dat geeft aan dat het onderzoek ernaar nog in de kinderschoenen staat. De eerste druk van dit boek was in 1986 en dus zeer relevant voor zijn tijd.
Stijl
De stijl van Kellendonk is alles behalve stoffig. Je weet als lezer dat er achter iedere zin nog vier manieren schuil gaan om hem te lezen. Hij gebruikt veel symboliek, motieven en terugkerende thema's. Zijn zinnen voelen soms onaf, maar daardoor alsof het personage nauw geobserveerd wordt en hij als schrijver meebeweegt.
Terugkerende thema's zijn familie(drama), homoseksualiteit, aids en anitsemitisme. Dat familiedrama bestaat uit meerdere onderdelen. De banden tussen vader en dochter, vader en zoon en broer en zus worden uitgediept. Doordat je de gedachten en beweegredenen van ieder personage leest, begin je te snappen hoe het brein van iemand werkt. Dit zorgt ervoor dat je nog meer sympathie opwekt voor degenen die de consequenties van die acties ondervinden.
Veel van de dialogen zijn uitgeschreven. Dit helpt om de verhoudingen tussen personages in kaart te brengen. Als lezer zie je hoe iemand zich gedraagt tegenover iemand anders en hoe diegene met woorden zichzelf hoger of lager plaatst. In tegenstelling tot sommige recenies vind ik het derde deel juist erg sterk. Hierin zit genoeg symboliek om in te vullen waarom Magda vertrekt en Leendert blijft. Het verval van Gijselhart komt hier tot een climax en brengt het boek naar een hogere status.
De namen die voor iemand worden gebruikt, zijn tekenend. Prul wordt vaak in de context van de gedachten van Gijselhart gebruikkt en Magda juist als ze voor zichzelf kiest. Kellendonk heeft hier duidelijk veel en goed over nagedacht en kan zo op de juist momenten laten zien wie er denkt of doet. De namen zijn daarnaast ook een deel van de symboliek, net als plaatsen, gebaren en gebeurtenissen.
Slotzin
Tot mijn vlees bruidswit is zal ik je werk doen, in de zekerheid dat ik door jou zal worden opgeheven en over de drempel gedragen, onsterfelijke dood.Beoordeling
Mystiek lichaam is een aanrader als je het interessant vindt om te lezen hoe excentrieke familieleden met elkaar omgaan. Zoals op de achterflap vermeld staat, lijkt dit boek een parodie op de heilige drie-eenheid. De vader, de zoon en de heilige geest. Vader fungeert niet als vader, maar voelt zichzelf heel wat. Hij geeft eigenlijk niets om te gevoelens van een ander maar wil zijn geld en familie bij zich houden. De zoon zit in de knoop met zichzelf en denkt veel na over de dood. Zijn worsteling hiermee wordt versterkt door zijn zus Magda. Zij zou in dit geval de heilige geest spelen en in de ogen van haar vader en broer voelt ze zich ook zo. Toch zie je als lezer dat Magda dat zelf anders ziet.
Als lezer van deze roman heb ik behoefte aan nog twee romans. Eén over het leven van Leendert, zijn innerlijke strijd, met zijn ziel en zijn lichaam is enorm interessant. Hoe ga je om met het feit dat je iemand de dood kan injagen door hem liefde te geven? De andere roman moet draaien om het leven van Bruno Pechman. Het voelt soms als willekeur dat juist hij in het leven van de Gijseharten terecht is gekomen. Misschien is hij wat ze nodig hadden om los te komen van hun stijfheid en bekrompenheid, maar misschien zien vader en zoon het goed dat hij Magda misbruikt. Het is een vraag die me bezig houdt.
Recensies
"Als het waar is dat iedere homo de homoseksualiteit opnieuw moet uitvinden, wat Kellendonk naar mijn idee terecht beweert, dan lijkt me dat eerder winst dan verlies." https://www.tzum.info/201...k-lichaam/
Bij wie kan jij terecht met vragen over jouw lichaam en seksualiteit?
REACTIES
1 seconde geleden