Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2018
• 234 pagina's
• Uitgeverij: Lebowksi

Flaptekst

Eerste zin

Na lang zoeken had ik in het dressoir van mijn moeder de juiste gegevens gevonden. Hemelsbreed nog geen zes kilometer bij ons vandaan woonde mijn vader in een psychiatrische instelling die De Hoop heette.

Samenvatting

In ‘Mijn vader is een vliegtuig’ gaat het over het ophalen van vergeten herinneringen, waardoor heden en verleden steeds meer door elkaar lopen. De samenvatting hieronder is in chronologische volgorde.

Eva de Vries is de hoofdpersoon van dit verhaal. Zij vertelt over haar ouders Joost de Vries en Willemien van de Wall. Haar vader groeide op in Limburg maar de enige keer dat ze ‘oma Venray’ bezoekt, is vlak voordat ze doodgaat. Haar moeder en zij zien dan hoe hij zijn moeder hartstochtelijk op haar mond kust en daarna bij haar in bed gaat liggen. Als ze met de ambulance is afgevoerd, vechten Joost en zijn broer om het Chinese eten en ook andere aanwijzingen in het boek wijzen erop dat er waarschijnlijk sprake is geweest van een incestueuze relatie tussen Joosts moeder, die ook Eva heet en ‘zijn prinsesje’ is, en Joost zelf.

Joost is een knappe man en wordt purser bij de KLM. Hij trouwt met Willemien en als ze nog in een flat wonen, krijgen ze Eva. Steeds als Joost thuiskomt van een vlucht, staat het huis op zijn kop. Willemien boent, poetst en bakt een taart, maar Joosts humeur is niet te peilen. Eva kan niet inschatten wanneer hij vrolijk of boos is en weet niet wat ze aan hem heeft, maar wat ze wel heel leuk vindt, is dat haar vader haar bij terugkomst optilt en door de lucht laat zweven als een vliegtuig, ook buiten de reling van de galerij. Op een dag wil Eva dat om haar vader te verrassen echter zelf doen en tuimelt naar beneden. Haar ouders besluiten naar een huis met een tuin te verhuizen.

Ze verhuizen naar Haarlem en de nieuwe buren, Greetje en Paul, zijn geen standaard stel. Tijdens een avondje ‘kaarten’ ziet Eva hoe haar vader met Greetje kust en vrijt en hoe haar moeder achter Paul aan naar het huis van de buren loopt. Haar vader heeft waarschijnlijk meer minnaressen want als hij het nieuwe katje ‘Carolientje’ doopt, ziet Eva haar moeder verkrampen en als ze later mee mag zweefvliegen, ontmoet ze een prachtige vrouw die Carolien heet. Ze ziet ook hoe Carolien en haar vader ruzie krijgen, waarna haar vader zich afreageert op een man en hem in elkaar slaat en trapt. Zijn humeur blijft onvoorspelbaar en op de dagen dat Eva uit school komt en het touwtje uit de brievenbus ziet hangen, haar moeders teken dat haar vader thuis is en dat ze rustig moet doen, is ze minder vrolijk.

Eva’s vader lijkt wel gek op Eva. Hij verzint koosnaampjes voor haar, neemt altijd cadeautjes mee van zijn reizen, haalt haar aan en als hij niet kan slapen, is het enige wat helpt naar zijn slapende dochter kijken en haar geur opsnuiven. Hij leert haar ook op een hardhandige manier om minder te huilen en als hij zich aan haar ergert tijdens het bakken van een taart, moet ze het rauwe eiwit opeten.

Maar dan komt Eva op een dag thuis en ziet Greetje en haar moeder verslagen aan de keukentafel zitten. Van het buurmeisje hoort ze dat het vliegtuig van haar vader een noodlanding moest maken, omdat hij een hartaanval kreeg. Als haar vader eindelijk belt, lijkt er niets ernstigs aan de hand, maar als hij thuiskomt, verschanst hij zich op zolder en komt er niet meer vandaan. Als Eva een keer vroeger thuis is dan normaal, hoort ze hem stommelen en als ze naar boven gaat, verandert zijn neuriën in schreeuwen en huilen. Ze wordt naar de buren gestuurd maar omdat ze niks mag zeggen en daar wordt uitgehoord, verstopt ze zich in de schuur. Haar vader komt uiteindelijk wel weer beneden, maar hij ziet er slecht uit, gedraagt zich vreemd en gaat niet meer naar zijn werk. Haar moeder hangt zware gordijnen op die niet meer open gaan.

Van de gebeurtenissen hierna weet ik niet precies in welke volgorde ze plaatsvinden. Eerst raakt Joost zoek. Eva’s moeder gaat met Eva zoeken maar kan hem nergens vinden. Dan wil hij met een stapel vlaaien weer naar binnen – hij praat Limburgs – maar Eva mag hem van haar moeder niet binnenlaten en hij breekt door het glas van de voordeur heen. Er komen andere sloten op het huis maar als Eva een keer uit school komt en op de wc zit, dwaalt haar vader door het huis ‘op zoek naar een balk waar hij zich aan kan verhangen’. Hij bouwt van meubels een soort altaar in de tuin en Eva en haar moeder verstoppen zich op haar kamer. Op een gegeven moment probeert hij Eva ’s nachts met een kussen te verstikken. Haar moeder redt haar en vlucht met haar naar haar ouders. Ze mogen echter niet blijven en Joost haalt hen weer op.

Uiteindelijk komt Joost op zijn veertigste in psychiatrische instelling De Hoop terecht. Willemien heeft hem uit de ouderlijke macht laten zetten en laat Eva haar beloven hem daar nooit op te zoeken. Dat doet ze als ze twaalf jaar oud is stiekem toch en als 33 jaar later haar moeder overlijdt en ze paniekaanvallen krijgt, besluit ze in het huis van haar moeder te gaan wonen – dat toch opgeruimd en leeggehaald moet worden – en haar vader op te zoeken om antwoorden te krijgen over haar verleden.

Eva is dan getrouwd met Peter, heeft een tweeling Bobby en Charlie (acht jaar oud) en een succesvol bedrijf dat commercials produceert. Door de dood van haar moeder krijgt ze echter nachtmerries, waardoor ze steeds minder slaapt en zich overdag ook steeds angstiger en vreemder gaat gedragen. Als ze tijdens het ‘Ode aan het leven’-feest voor haar moeder flauwvalt door een paniekaanval en met een ambulance naar het ziekenhuis wordt gebracht, verwacht haar man dat ze eindelijk in therapie zal gaan. Dat doet ze dus niet: ze verhuist naar het huis van haar moeder om in haar eentje alles op een rijtje te zetten.

Ze legt contact met haar vader in de psychiatrische instelling en wordt zijn voogd. Ze schrikt van de zwerver tegenover haar en gedurende haar eerste bezoeken geeft ze hem langzaamaan zijn oude uiterlijk terug, omdat ze hoopt dat hij zich zo weer herinnert wie hij was/is. Joost blijft haar echter niet herkennen als zijn dochter. Hij noemt haar zijn moeder en flirt met haar. Dan neemt ze hem mee naar hun oude flat en Willemiens woning, waar hij Greetje ontmoet, en raken de gebeurtenissen in een stroomversnelling. Het afdelingshoofd van de kliniek had haar al gewaarschuwd dat haar vader achteruitging maar na deze bezoekjes valt hij een medebewoner aan en hij moet overgeplaatst worden. Eva denkt dat haar zoektocht nu ten einde is maar dan hoort ze ‘zijn vriendin’ schreeuwen dat hij ’s nachts naar haar kijkt en probeert ze het afdelingshoofd ervan te overtuigen dat dat meisje gevaar loopt, terwijl ze zelf niet lijkt te weten waarom. ’s Nachts wordt ze gebeld dat haar vader in het ziekenhuis ligt. Als ze bij hem in de kamer komt, grijpt hij haar hand en legt die op zijn zwellende geslacht: ‘Kiek mama, veur dich … ik zal altíéd diene leeve jông zien.’ Bewakers proberen haar te ontzetten maar Joost laat niet los en breekt haar pols. Van het afdelingshoofd hoort ze dat hij die nacht zijn vriendin heeft proberen te verstikken en ze herinnert zich wat er gebeurd is. Die nacht sterft haar vader en Eva kan terug naar huis.

Personages

Eva de Vries

Eva is bijna 40 jaar oud, gezakt voor de mavo, volgens haar moeder zou het nooit wat met haar worden maar ze is gedreven en ambitieus, getrouwd, heeft twee kinderen en een eigen bedrijf dat commercials produceert. Eva houdt van haar werk, je zou haar een workaholic kunnen noemen (‘werken is mijn medicijn’) en vinkt graag punten van haar to-do-lijstjes af, dat geeft haar voldoening. Ze leeft op stress: waar anderen problemen zien, ziet zij oplossingen. Ze heeft het te druk met haar gezin en werk om echte vriendschappen te onderhouden. Ze houdt niet van lichamelijk contact, al helemaal niet met collega’s, en wijt dat aan haar moeder maar die ontkent dat: ‘Jij had niemand nodig, het liefst zat je alleen op je kamer. Jij hield niet van knuffelen en wilde nooit op schoot, zelfs al baby wurmde je je al los uit mijn armen.’ (p. 23) Eva is gewend problemen te kunnen oplossen door zichzelf uit te schakelen en hard te werken, maar in het geval van de dood van haar moeder en alles wat er daardoor met haar gebeurt, gaat die vlieger niet op. Ze heeft graag alles onder controle maar dat lukt nu niet. Toch weigert ze hulp en lost haar zaakjes liever alleen op.

Peter

Peter is de echtgenoot van Eva, een prater, zachtaardig, zorgt voor haar en de kinderen en door hem voelde ze zich niet meer alleen. Eva vindt Peter de liefste man van de wereld maar bedriegt hem wel met andere mannen. Peter maakt zich zorgen om haar en probeert haar hulp op te dringen maar laat haar ook vrij in haar keuze om het alleen uit te zoeken en weg te gaan. Ze kwetst hem dan wel ontzettend door door te laten schemeren dat ze niet alleen van hem is: ‘Ik ben de vijand niet, Eva. Dat ben je zelf!’ (p. 87) Vervolgens gaat hij door met zijn eigen leven, hij zegt niet op haar te wachten.

Quotes

"Ik schrik van zijn harde stem en stoot in een reflex tegen de tafel waardoor de beker met thee omvalt. Ik staar naar de driehoekjes in mijn schriftje die zich langzaam samenvoegen tot één grote vlek. Het driehoekje ‘Kinderen vertellen dat oma dood is’ verdwijnt in het zwarte gat. " Bladzijde 17

"Hij schenkt zijn glas bij en zegt: ‘Ik las laatst iets moois, ik weet niet meer van wie, maar diegene zei: als je moeder overlijdt, waait het dak van je huis. Herken je dat?’ " Bladzijde 69

"De cijfercode van het mechanische slot is het jaar waarin we leven. Even twijfel ik of ik de code moet afschermen, maar aan zijn ongeïnteresseerde houding leid ik af dat mijn vader geen enkele interesse heeft in de cijfers die hem zijn vrijheid kunnen geven. Zo werkt dat dus: als je geen interesse meer kunt opbrengen voor het jaar waarin je leeft, kom je niet meer buiten. " Bladzijde 125-126

"Iedereen doet dat met zijn mooiste knikkers: je houdt je vinger zo lang mogelijk op je mooitje, omdat je altijd bang bent het mooiste wat je hebt te verliezen. " Bladzijde 184

"En hier, in dit nieuwe grote huis, zittend op het poezenbankje, weet ik opeens: blijven vergt soms meer moed dan weggaan. Dat waar ik ook vandaan kom, dit is waar ik hoor te zijn. Ik mis ze, alle drie. " Bladzijde 203

Thematiek

Vader-dochterrelatie

Eva heeft in eerste instantie geen herinneringen aan haar vader. Hij verdween op zevenjarige leeftijd uit haar leven en daarna is ze hem vergeten. Peter vindt dat vreemd en op zijn aandringen vraagt ze haar moeder naar hem, maar die weet ook niets of wil niets meer weten. Later blijkt dit haar manier te zijn om haar dochter te beschermen. Peter en Eva gaan zelfs in therapie om dit jeugdtrauma te verwerken voordat ze zelf aan kinderen beginnen, maar Eva vindt dat eigenlijk onzin en die therapie is dan ook snel voorbij. Tegen haar kinderen zwijgt ze ook over haar vader totdat haar moeder overlijdt. Dan krijgt ze nachtmerries over een man die in de kamer aan haar bed staat te roken. Ze wil in de kast vluchten en als ze wakker wordt, wordt ze alleen rustig van de geur van haar slapende dochters. Later blijkt deze man haar vader te zijn die ook in haar kamer stond om tot rust te komen maar haar op een gegeven moment heeft geprobeerd te verstikken. Als ze hem opzoekt in de psychiatrische instelling herkent ze hem niet en ze wordt zijn voogd. Ze zegt dan dat de rollen zijn omgedraaid en dat ze nu zijn moeder geworden is, maar snapt dan nog niet dat haar vader haar ook als zijn moeder ziet (en dat in zijn gekte misschien ook al deed toen ze jonger was) en daarom (omdat hij een incestueuze relatie met zijn moeder had) met haar begint te flirten, tot het vlak voor zijn dood vastgrijpen van haar hand en die op zijn zwellende geslacht leggen aan toe. Hij zegt haar op een gegeven moment ook dat hij geen kinderen heeft omdat dat onnatuurlijk geweest zou zijn, dat zwangere vrouwen die werken, hoeren zijn en dat hij zijn vrouw vanaf haar zwangerschap nooit meer heeft aangeraakt. Eva begrijpt hier niets van maar waarschijnlijk gaan deze uitspraken over zijn eigen ouders. Eva wordt boos, denkt dat hij echt wel weet wie ze is en een spelletje speelt, maar uiteindelijk blijkt zijn gekte juist altijd geweest te zijn dat hij geen onderscheid meer zag tussen (de zieke relatie die hij met) zijn moeder had) en (de relatie met) zijn dochter.

Motieven

Moeder-dochterrelatie

Eva noemt haar moeder Willemien omdat ze haar niet echt als moeder ziet. Haar moeder heeft haar volgens haarzelf nooit een veilig gevoel gegeven, ze kent haar niet en schaamt zich zelfs voor haar. Een voorbeeld hiervan is haar dood (op 59-jarige leeftijd) tijdens een golfvakantie in Argentinië: Eva weet niet met wie ze daar was. Die verwijdering is begonnen toen Eva op zestienjarige leeftijd het huis uitging en Willemien meteen haar koffers pakte om een naar een ‘lover’ in Miami te reizen. Eva pakt haar dood in eerste instantie dan ook als een klus voor haar werk aan: rouwen kan altijd nog. Eva’s eigen relatie met haar dochters is ook problematisch (geweest). Het was niet vanzelfsprekend dat ze moeder zou worden, ze wilde onafhankelijk zijn en voor niemand verantwoordelijkheid dragen, maar voor Peter was het vaderschap vanzelfsprekend. Haar kinderen worden te vroeg geboren – Charlie komt snel op gewicht maar Bobby niet – en Eva geeft zichzelf hier de schuld van. Ze had niet willen stoppen met werken en alles leek altijd belangrijker dan rust nemen. Ze voelde zichzelf onhandig met de baby’s en diskwalificeerde zichzelf als moeder. Peter gleed echter vanzelf in zijn vaderrol en ze besloten dat zij bleef werken en hij voor de kinderen zorgde. Dat ging hem zo goed af dat Eva zichzelf ook steeds meer als een kind ging gedragen in zijn buurt. ‘Uiteindelijk was ik zo bang het wankele evenwicht thuis te verstoren dat als ik in de avond thuiskwam, ik in de auto bleef zitten om toe te kijken hoe hij de kinderen naar bed bracht. Pas als de gordijnen werden gesloten kwam ik binnen.’ (p. 39) Door haar zoektocht in haar verleden nadert ze haar moeder echter dichter dan ooit. Ze voelt zich zo tekortschieten t.o.v. haar dochters dat ze zich afvraagt of Willemien zich ook zo gevoeld heeft t.o.v. haar: ‘Zou dat de reden zijn geweest voor haar afstandelijkheid? Ik had het geluk een beschikbare vader te vinden die de taken van me over kon nemen, zodat ik me kon overgeven aan mijn werk. Maar zij?’ (p. 124) Als de herinnering aan de poging tot verstikking terugkomt, herinnert ze zich ook dat haar moeder haar redde en zich schuldig voelde. Ze zei haar toen dat ze het zou vergeten en dat ze ervoor zou zorgen dat ze er nooit meer aan hoefde te denken. Op die manier heeft haar moeder haar dus proberen te beschermen, zoals zij ook pogingen gedaan heeft haar eigen dochters te beschermen. Beiden zijn ze dus heus wel goede moeders.

Prinsesje

Als ‘oma Venray’ overlijdt staat haar huis vol dozen met porseleinen prinsesjes. Eva mag er van haar moeder eentje meenemen en krijgt er ook een van oma zelf. Haar oma zegt haar dat zij samen haar vaders prinsesjes zijn en ze draagt op dat moment een Spaanse prinsessenjurk: rood met witte stippen. Het porseleinen beeldje vindt ze later terug bij een van haar kinderen en als ze aan het einde van het boek terugkomt bij haar gezin, ziet ze hoe Bobby de Spaanse jurk past die ze in een vlaag van verstandsverbijstering voor Willemiens uitvaart gekocht had (en niet meer uitkreeg). Als er inderdaad sprake was van een incestueuze relatie tussen Joost en zijn moeder en hij noemt zijn dochter vervolgens ook ‘Eva’ en ‘prinsesje’ dan wil hij haar misschien verstikken om de woede om zijn moeder(s dood) op haar te bekoelen.

Gek zijn

Eva’s vader wordt opgenomen in een psychiatrische instelling maar haar moeder lijkt hem niet te geloven. Eva hoort haar moeder zeggen dat hij simuleert, medelijden probeert op te wekken en zo voor de ‘easy way out’ kiest. Dat doet later ook Greetje die zegt dat hij niet gek of dement is en dat zij wel weet wat hij is. Vervolgens gaat ze naakt voor hem staan, ook best gek. Toch gedraagt hij zich in de instelling echt ‘gek’: hij schreeuwt als hij haar ziet als twaalfjarige, draagt een luier, ziet eruit als een zwerver, is afwezig, maakt vreemde en lelijke opmerkingen. Ook met de gekte van de andere bewoners maak je kennis in deze gedeelten van het boek. Vanwege lichamelijke klachten is er gestopt met het toedienen van antipsychotica en in eerste instantie lijkt hij hier ‘normaler’ van te worden, maar door Eva’s bezoeken krijgt hij een terugval. Hij valt mensen aan, loopt ’s nachts door de gangen en er is sprake van seksueel ongeremd gedrag. Als dit alles gefaket is, speelt hij zijn rol wel heel goed. Vervolgens doet Eva ook gekke dingen: ze kruipt uit angst onder haar bureau, valt Peter aan en valt flauw na een paniekaanval. Impliciet laat ze aan de psycholoog in het ziekenhuis weten bang te zijn net zo gek te zijn als haar vader en kinderen van gekke ouders maken inderdaad meer kans zelf ook gek te zijn. Ook het afdelingshoofd raadt haar aan zelf in therapie te gaan.

Opdracht

Voor Maaik

Maaik is Beumers tweede echtgenoot, die ze achterin bedankt voor zijn optimisme. Peter in het boek zegt ook altijd dat het goedkomt.

Titelverklaring

Joost werkt als purser bij de KLM en vliegen is zijn grootste hobby. Eva laat zich op een gegeven moment ontvallen dat hij waarschijnlijk het liefst zelf een vliegtuig zou willen zijn. Joost tilt haar als klein kind boven zijn hoofd en laat haar dan zweven als een vliegtuig, ook buiten de reling van de galerij van de flat waar ze wonen. Als ze dat een keer zelf probeert om hem te verrassen als hij thuiskomt, valt ze naar beneden en ze verhuizen naar een huis op de grond. Later bezoekt Eva die flat met haar vader opnieuw en ze laat zich weer van de vierde verdieping naar beneden vallen. Haar vader raakt in paniek en als ze de auto ontgrendelt waarin ze hem had opgesloten, neemt hij haar huilend in zijn armen.

Structuur & perspectief

Het verhaal is verdeeld in een proloog en drie delen en binnen die delen weer in 73 genummerde hoofdstukken. In de proloog bezoekt Eva haar vader stiekem als ze twaalf jaar oud is. Het volgende deel heet ‘Willemien’ en gaat vooral over de dood van Eva’s moeder. In dit deel woont ze nog bij haar gezin er is er af en toe sprake van een flashback. Het volgende deel heet ‘Joost’ en hier zijn veel hoofdstukken een volledige flashback. Eva gaat dan ook in Willemiens huis wonen en zoekt weer contact met Joost, dus ze zet letterlijk een stap richting haar verleden. Het laatste deel heet ‘Eva’ en hierin krijgt Eva het antwoord dat ze zoekt en ze kan weer terug naar haar gezin.

Het verhaal wordt dus niet-chronologisch verteld.

Het vertelperspectief ligt bij Eva, zij vertelt in de ik-vorm, waardoor je een subjectief en onbetrouwbaar beeld van de gebeurtenissen krijgt. Dat is het duidelijkst m.b.t. het verstrijken van de tijd: Eva is door haar burn-out en angsten soms hele stukken tijd kwijt.

Decor

Eva is opgegroeid in Haarlem en gaat daar ook naartoe als ze in haar eentje de dood van haar moeder wil verwerken en antwoorden op haar vragen wil. Ze ruimt daar zowel het huis als haar hoofd leeg. Ondertussen verhuist haar gezin naar het Witte Huis: het droomhuis van Peter en haar dat waarschijnlijk in Amsterdam staat. Ze zijn samen in die straat begonnen op een piepklein zolderkamertje en keken toen al verlangend naar het bredere en mooiere deel van de straat waar dit huis stond. Als Eva klaar is met haar verleden kan ze in dit nieuwe huis aan de toekomst beginnen. Eva’s kantoor is gevestigd in een oude kerk aan een gracht.

Het verhaal speelt in het heden. Er is sprake van mobiele telefoons maar niet van sociale media en dergelijke. De vertelde tijd is onbestemd, ook doordat Eva regelmatig het verstrijken van de tijd anders ervaart dan anderen, maar ik denk dat er enkele maanden verstrijken.

Stijl

'Mijn vader is een vliegtuig' staat niet vol mooie zinnen. Het boek beschrijft heftige gebeurtenissen in een nuchtere stijl, soms gecombineerd met humor. Femke Halsema quote op de voorkant dat Beumer in dit boek kwetsbaarheid met humor mengt en dat het daardoor een oorspronkelijk en ontroerend boek geworden is. Met dat laatste ben ik het zeker eens.

Slotzin

Met mijn vrije hand steek ik de sleutel in het slot en verheug me op het geruzie van Bobby en Charlie over wie als eerste het gips mag beschilderen.

Beoordeling

Door de korte hoofdstukken lees je dit boek snel uit. Er lijkt binnen dit familiedrama zelfs sprake te zijn van een plot: de informatie is zo gerangschikt dat er voldoende open plekken ontstaan om door te willen lezen. Het verhaal wordt nergens dramatisch maar ontroert wel. Tijdens het lezen moest ik regelmatig denken aan 'De gelukkige huisvrouw' van Heleen van Royen: ook in dit boek is een vrouw bang net zo gek te worden als haar vader. In een recensie las ik dat Beumer dit boek verfilmd heeft omdat het verhaal zo dicht bij haarzelf lag.

Recensies

"Beumer maakt met Mijn vader is een vliegtuig op een eigentijdse, toegankelijke manier moeilijke onderwerpen bespreekbaar. Is het beter om te vergeten wanneer de prijs die je betaalt om te herinneren wel erg hoog is? In dit rustig opgebouwd, diepgaand verhaal worden verschillende antwoorden geboden, het is aan de lezer om tot een eindconclusie te komen." https://www.hebban.nl/spo...tte-beumer

"Snelle, scherp geschreven, visuele debuutroman van een vrouw die tot 2014 als succesvol regisseur werkte. " https://www.bol.com/nl/f/...081204669/