Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2021
• 208 pagina's
• Uitgeverij: Atlas Contact

Flaptekst

Eerste zin

Klaar voor de sprong Om deze roman te kunnen schrijven is mij door de uitgever een aantal documenten ter hand gesteld met het verzoek een waarheidsgetrouw beeld te geven van gebeurtenissen die nog zullen plaatsvinden. De beschreven personen hebben – voor zover nog in leven en voor zover zij nog geboren moeten worden – ingestemd met de verandering van hun namen en woorden en samen met de auteur een sprong in de tijd gemaakt.

Samenvatting

Personages

Jákob Hemmelbahn

Jákob is in 2030 84 jaar oud. Hij is een Hongaarse vluchteling die in 1956 naar Nederland kwam. Natuurlijk een bewuste keuze van de schrijver om een vluchteling te kiezen. Hij heeft vijftig jaar een rustig beroep gehad, woonde in de Randstad, maar omdat zijn vrouw Agnes een keer werd gediscrimineerd, vertrokken ze naar het achterland. Daar leidt hij een rustig bestaan met veel interesse voor de natuur en 'water'. Na een hersenbloeding overlijdt zijn vrouw Agnes. Hemmelbahn krijgt op hoge leeftijd toch nog een (buitenlandse vriendin) die veel jonger is. Hij maakt mee dat het Koningshuis wordt afgedankt en dat er een arrogante president wordt gekozen. Die gaat hem met zijn redevoeringen en het verspreiden van leugens steeds meer tegenstaan en na de ramp (de orkaan en de overstroming) vindt hij dat hij verzet moet tonen bij de manier van optreden van de president. Dat doet hij door verhalen van vluchtelingen te noteren en hij wil daarvan een boek maken. Niet iedereen vindt dat trouwens even geslaagd, want hij wordt gezien als profiterende babyboomer en de vertegenwoordiger van een saaie elite. Het is de eenvoudige boer Kees die hem attent maakt op het gevaar van het maken van lijsten van slachtoffers en Jákob doet wat er voor de hand ligt. Maar zijn plan om de Nar te doden, gaat wel de mist in. Als hij weer thuiskomt van zijn mislukte missie, neemt hij zijn toevlucht tot de twee flesjes pentobarbital. Is Jákob nu een lafaard, een anti-held of toch nog een held? De lezer zal dat zelf moeten interpreteren, want het is zeker geen zwart-witsituatie.

Quotes

"Oktober was een wrede maand geweest. Een orkaan verraste Nederland. Jákob maakte de ontwrichting van nabij mee, hij hoorde de rivier buiten zijn oevers razen en zat dagen in het donker. Pas na het luwen van het ergste onweer zag hij de schade in zijn toch al verwaarloosde streek. Zijn terp bleef gespaard, maar nog geen kwartier rijden van zijn huis was een dijk doorgebroken en een heel dorp weggespoeld, een dorp dat iedereen De Kuil noemde en dat op geen enkele kaart stond." Bladzijde 19

"Vooral de verhalen over de lastpakken waren Jákob bijgebleven. Het waren zijn eerste lessen in mensenkennis. Misschien kon hij ze met zijn lezers delen. Tegenspoed als leerschool. Want wie kende zichzelf in het uur U?" Bladzijde 103

"In zijn blijvende zoektocht naar boeken over water als levensbron was hij na de dood van zijn vrouw op een verhandeling over pentobarbital gestuit, een vloeibaar narcoticum dat in de veeartsenij wordt gebruikt. Een water waar zelfs je bloed van ging stilstaan! Vier slokken en je voel voorgoed in slaap. Einde verdriet, gegarandeerd pijnloos. Een dijk van een middel." Bladzijde 65

"Zijn generatie kreeg het verwijt bandeloos en egoïstisch te zijn geweest. Niet alleen in bed, maar in het hele leven, als reiziger, stroomvreter, vervuiler. Schuldig aan een pandemiepaniek, die de jeugd het hardst had geraakt. Daar zat ie dan in de regen, boomer, elitair, vet gepensioneerd- uitgekotst en apart gezet." Bladzijde 124

"De grootste ijdeltuit trad naar voren. Hij zei zulke malle dingen- Mijn intellect is te groot voor de politiek, maar ik offer me op - dat Agnes en Jákob zich niet konden voorstellen dat zo'n nar ooit een meerderheid zou verwerven. Na het lachen zagen ze hem alleen maar hoger stijgen in de peilingen- nog voor de verkiezingen riep hij zichzelf uit tot redder van het vaderland: Schoonheid is mijn wapen." Bladzijde 38

Thematiek

Een natuurramp in toekomstig nederland

Jákob Hemmelbahn schrijft een boek over een natuurramp: na een orkaan treedt een rivier buiten zijn oevers en veel vluchtelingen hebben juist een huisje gebouwd in de uiterwaarden van de rivier. Nederland heeft geen koningshuis meer, omdat het te dicht bij het gewone volk kwam. Het land wordt geregeerd door een leugenachtige president die meteen alles ontkent wat over de overstroming in de media wordt geschreven. Jákob heeft zich altijd al geïnteresseerd getoond in het "water" en hij en zijn vrouw hebben jarenlang boeken over dat thema verzameld. Hij had zich al lang verbaasd over het feit dat in de uiterwaarden zwakke huisjes werden gebouwd. Nu zijn de vluchtelingen de dupe, maar Jákob houdt het niet voor onmogelijk dat over enkele jaren ook de gewone Nederlandse burger op de vlucht moet slaan voor het wassende water of een andere klimaatramp. Dan worden Nederlanders ook gewoon vluchtelingen op zoek naar veiligheid. Dat is toch wel de boodschap die de ex-Hongaar in zijn te schrijven boek Klifi aan de mensen duidelijk wil meegeven. Hij, de rustige bibliothecaris, komt in verzet tegen de arrogante president en wil de verhalen van de vluchtelingen publiceren. Mensen in zijn omgeving als boer Kees willen ook laten zien dat ze het er niet mee eens zijn, maar de president laat die demonstratie van de "kleine luyden" snel neerslaan. Even lijkt het erop alsof Jákob het wapen zal oppakken, maar uiteindelijk geeft hij het radicale idee toch op en drinkt hij zijn zorgvuldig bewaarde drankje op. Hij ontsnapt zo pijnloos aan een mogelijk latere natuurramp.

Motieven

Leugens en bedrog

President, de Nar, heeft er een handje van de feiten naar zijn eigen inzichten naar buiten te brengen. Hij bagatelliseert de overstroming, verzwijgt slachtoffers en maakt bovendien van de gelegenheid gebruik om een aantal vluchtelingen het land uit te zetten. Jákob beschrijft een mooi voorbeeld van deze houding in het verslag van de botsing tussen de kleine groep demonstranten en de hard optredende soldaten van de VaderlandseGarde.

Zelfmoord

Jákob heeft zich in het verleden verzekerd van een middel waarmee hij, als het nodig is, aan de ellende in de wereld te ontsnappen. Het zijn twee flesjes pentobarbital die hij heeft gekocht van een veearts. Vier slokken betekent een pijnloze dood. Aan het einde van de vertelling neemt Jákob de vier doeltreffende slokken.

Zelfverloochening

Hoe trouw kun je zijn of blijven aan je principes? Jakob heeft het er maar moeilijk mee. Hij gaat helpen met het inventariseren van de vluchtelingen. Als systematicus wil hij lijstjes maken met namen en karaktertrekken. Dat doet min of meer denken aan de lijsten die de Duitsers in de oorlog maakten bij de Jodenvervolging. Op een zeker moment komt er iemand van de overheid zijn lijsten controleren. Boer Kees heeft het door en waarschuwt Jakob ervoor niet te veel informatie te zetten in zijn laptop. Jakob gaat daarna informatie verwijderen. Later als hij het boek over de vluchtelingen afheeft, geeft zijn innerlijke censor Poema hem het advies toch passages te veranderen. De president moet wat zachter aangepakt. Wanneer Jákob dat doet, heeft hij er eigenlijk al meteen spijt van. Hij vindt het toch een teken van verraad. Hij is bovendien geen held. Met een pistool op zak naar de president, houdt hij er al snel mee op en werpt het pistool in het water. Zijn vlucht in de zelfmoord, is eigenlijk ook een teken van zwakheid. Een passend citaat uit het boek op blz. 152: "Hoe had het zover kunnen komen? Wat een waardeloze held was ie, een verraderlijke lijstjesman. Een heuler. Hij moest en zou dat boek schrijven."

De dood

Er zijn mensen in de roman die te maken krijgen met de dood. De vrouw van Jákob, Agnes, krijgt een hersenbloeding en sterft. De tweelingbroer van Kees, wordt op twaalfjarige leeftijd door de bliksem getroffen. Er komen veel vluchtelingen bij de overstroming om. Van Jákobs nieuwe vriendin Talétha wordt niets meer vernomen. Het is meer dan waarschijnlijk dat ze verdronken is. Rapper Kano wordt tijdens de demonstratie neergeschoten. En Jákob neemt een giftig middel in.

Alcoholgebruik

Jákob is een stevige drinker. Hij heeft een grote voorliefde voor een speciale Schotse whisky. (LAPHROAIG)

Discriminatie

De slachtoffers van de overstroming moeten vrijwel allemaal onder de buitenlandse vluchtelingen worden gezocht. Zij werden in goedkope, maar zwakke huizen gezet in de uiterwaarden van de rivier. Maar zij zijn als eerste getroffen als de rivier buiten zijn oevers treedt. Alleen 'de witte man op zijn terp' heeft er feitelijk niet zo veel last van. De president van Nederland wil van de gelegenheid gebruikmaken om een aantal vluchtelingen meteen over de grens te zetten. En met mensen die zich daartegen verzetten, heeft de president ook niet zoveel moeite om ze stevig aan te pakken.

Schuldgevoel

Hemmelbahn voelt zich diverse keren schuldig. Van de vluchtelingen krijgt hij het verwijt dat hij een babyboomer is die altijd heeft geprofiteerd ten koste van de jongere generaties. Hij voelt zich ook schuldig als hij coöperatief wil zijn bij de registratie van de vluchtelingen . Er komt een controleur van de overheid en boer Kees heeft het op de loer liggende gevaar wel in de smiezen. 's Nachts verwijdert Jákob informatie over de mensen op de lijst. Als de roman van Jákob af is, heeft hij ferme taal over de president uitgeslagen, maar zijn innerlijke censor Poema vindt dat het wel wat minder kan. Jákob verzacht zijn zinnen over de president, maar hij heeft er eigenlijk op hetzelfde moment al spijt van.

Motto

Er zijn drie motto's opgenomen.Het eerste is een gedeelte van een songtekst van Jim Morrison (The Doors) dat ook in de basistekst is opgenomen.( blz. 151) De bekende song van de popgroep The Doors heeft de titel "When the music is over." 

"What have they done tot the earth?
What have they done tot our fair sister?
Ravaged en plundered and ripped her and bit her."

(samengevat: wat heeft de mens de aarde verpest) 

Het tweede motto is van Anne Applebaum (over meningen en feiten, een link naar fakenews)
"People have always had different opinions
Now they have different facts"

Het derde motto is een gedeeltte van het gedicht De Overkant van de dichter des Vaderlands Anne Vegter. Dit laatste deel gaat over de vluchtelingenproblematiek.

[....]
Er zouden tientallen boten klaarliggen om Nederlanders naar de overkant te brengen. 
We zijn met duizenden.
Onze boten bezwijken bijna onder het gewicht van de mensen.
Er glijden lichamen over de randen van de boten.
Er keren boten terug.
Met levenden en doden.
Waar is de overkant?
Er is geen overkant.
We drijven verder.
We spoelen over de hele wereld aan.
Niemand zit op vluchtelingen te wachten.
Gelukszoekers.
Zo worden we genoemd. "

Titelverklaring

Op blz. 21 wordt de titel verklaard: "Misschien moest hij om te beginnen de titel veranderen: Klifi. Geen mens begreep dat het de afkorting voor Klimaat Fictie was. Bovendien schrok het woord "klimaat" veel lezers af." 

Structuur & perspectief

Er is een kort voorwoord ("Klaar voor de sprong") en een korte epiloog ("Karwei geklaard"). Het lijken auctoriaal vertelde stukjes van één alinea. 
Daarna wordt het verhaal van Jákob Hemmelbahn opgeschreven in zeven hoofdstukken, die bijna chronologisch worden verteld. Maar in deel 1 en 2 is Jákob nog bezig aan de verwerking van zijn boek met zijn inwendige censor Poema, die hem influistert dat hij sommige zinnen anders moet formuleren. Af en toe licht Jákob iets uit zijn verleden toe (Hongaarse opstand). Maar de overstroming en de gevolgen daarvan worden in deel 3 tot en met 6 verteld. In hoofdstuk 7 komt het tragische einde dat verteltechnisch gezien gesitueerd moet worden na deel 2.

Jákob is een personale verteller in de o.v.t . In het voorwoord speelt de verteller met de tijd. "De beschreven personen hebben – voor zover nog in leven en voor zover zij nog geboren moeten worden –ingestemd met de verandering van hun namen en woorden en samen met de auteur een sprong in de tijd gemaakt."

Tot zover het gewone, maar er is meer: KliFi is een vreemd boek. Het verhaal is eigenlijk een experiment experiment. De letters zijn zo groot afgedruikt, dat het in een Grote-Letter-Boek zou kunnen staan (dat leest wel lekker trouwens) Ook worden er een paar verschillende lettertypen gebruikt. De citatern die uit de mond van de rare president NAR komen zijn alle in vet rode hoofdletters weergegeven. ‘DE MEDIA GENIETEN DE VRIJHEID ONZE VADERLANDSEGARDE TE MOGEN GEHOORZAMEN (grapje van de president).’ (blz. 45) 
Daarnaast gebruikt de innerlijke censor Poema, scharen, zwartgemaakte tekstblokken en doorgestreepte zinnen om te late zien dat hij zich nadrukkelijk met de tekst bezig heeft gehouden. Dat is toch allemaal vrij modern.

Decor

Het verhaal speelt in de toekomst, maar het jaartal is gemakkelijk te herleiden. Op blz. 41 staat dat de Hongaarse vluchteling Jákob in november 1956 in Nederland arriveerde en dat was op tienjarige leeftijd. Hij is dus geboren in 1946. Op blz. 12 staat dat hij 84 jaar is. Het verhaalheden is dan in 2030. In het najaar van dat jaar komt er een grote overstroming in Nederland die door de president wordt genegeerd. Die gebeurtenis wordt verteld vanaf hoofdstuk 3 tot 6. In dat hoofdstuk is het boek "Klifi" van Jákob klaar en volgt nog een tragisch einde in deel 7.

Waar speelt het verhaal zich af? Op blz. 35 staat: "Dus op naar het barre achterland. Ze huurden een huis op een hoge terp - een stuwing uit de ijstijd, met uitzicht op een rivier en een vallei." Het is ook een gebied met volgebouwde uiterwaarden met huisjes voor vluchtelingen. Bij het woord 'terp' denk je in Nederland het eerst aan Friesland. Zeker is wel dat het verhaal zich in Noord-Oost Nederland afspeelt. In de fictie van het verhaal heet het gebied 'de Kuil'. 

Stijl

De stijl van Adriaan van Dis in deze roman is puntgaaf: heldere taal, korte zinnen, beeldrijke passages, humor, sarcasme en cynisme in één. En soms vilein.
Vergelijk de onderstaande 'heerlijke' zin: (blz. 124): "Veel van zijn idealen waren boekenidealen. Hij had het leven meer gelezen dan geleefd. Hoezeer Agnes en hij ook van elkaar hielden, ze verkenden het genot meer bij Wolkers en Henry Miller dan tussen hun benen. Geil van zinnen. En nu waren jonge ensen steeds preutser geworden en vergeelden de losse zeden uit zijn studentenjaren in gedateerde romans en gedichten."

(blz. 122) "En nu poetste hij zijn tanden aan de wastafel, waar de patholoog-anatoom zijn scalpels afspoelde, gereedschap waarmee hij zich ooit in de vingers had gesneden - hij miste drie topjes aan zijn rechterhand."

(blz. 189): "Kan je schrijven? Voor in ons boek, Kees. Al is het maar één zin. Kees kraste,. Woorden werden het niet. Ze spraken met hun handen, aaiden elkaar. Jákob het eelt van een boer, Kees het verhaal van een pennenlikker. "Ik zal als een broer voor je zorgen", zei Jákob. Kees' ogen vloekten. 

(blz. 179): "Een hond rende mee. Een spastische scholier op een driewieler liet zich kilometers meetrekken. Hij had altijd al op de televisie gewild. Zonder rugzakje. Kano hees hem aan boord."

Oneliner op blz. 186: "Een herfstregen spoelde het asfalt schoon. De natuur was de leugen goedgezind."
(blz. 202): De toekomst van zijn Klifi lag in het verleden.

Wat de drukletters betreft: grote letters, verschillende vormen van lettertypes, typografische elementen (scharen), vette rode hoofdletters bij de teksten van de president. 

Slotzin

Karwei geklaard. Mooie dood. Toch had ik - schrijver dezes: de gek - liever ingegrepen en Jákob Hemmelbahn betere benen gegeven om hem terug in de tijd te laten springen, potent, als kwieke zeventiger, onwetend van een poema. Misschien kunnen we het noodlot samen nog een knietje geven, al trappelen de presidenten wel in de coulissen. Zijn verhaal is opgetekend- een schot in de lucht.

Bijzonderheden

Jákob is 84 jaar. Is die leeftijd toevallig gekozen of maakt hij een externe verwijzing naar de roman 1984 van George Orwell, dat een sombere toekomst voorspelt?

Beoordeling

Klifi is voor Adriaan van Dis een experimentele roman: de structuur is nieuw, de verteller is ambigue en de gekozen lettertypes en de uitwerking daarvan verrassend. Wat de inhoud betreft heeft hij voor een vertrouwd thema gekozen: aandacht voor de natuur. 
Klifi is een roman over laf of lef. Goed te verteren vanwege de ironische, soms zelfs cynische ondertoon. Van Dis noemt de roman zelf een boze vertelling en die typering is misschien wel terecht. Het is toch een andersoortige roman dan we van Van Dis gewend zijn. Vlot geschreven, leuk om te lezen, prima van stijl, maar het lijkt toch wel een 'tussendoortje.' Dwe roman is ook wel actueel, omdat je in de arrogante en leugenachtige president toch leiders als Donald Trump en Therry Baudet zou kunnen herkennen. Daar rekent hij dus genadeloos mee af.
Nogmaals, een vlot lezende roman in GROOT-LETTERTYPE, waardoor je de roman snel kunt lezen. Ook voor middelbare scholieren een prima keuze voor huin literatuurlijst.

Recensies

"Er spreekt wel een steeds pregnanter gevoel uit de roman: wanhoop over de onmachtige woede van de schrijver. Waarmee ik zowel Hemmelbahn als Van Dis bedoel – de twee lopen slinks door elkaar, tot op fragmentniveau, hier in de fraaie vrije indirecte rede: ‘Hij moest en zou dat boek schrijven! Om het goed te maken. Een vuist in woorden. Hij zou slinks te werk gaan. Hij zag het voor zich. De omslag, de titel, zijn naam. IJdele voornemens en visioenen op de rand van zijn bed. Hij liet zich achterovervallen en viel snurkend in slaap. Diep in hem gromde een man van de daad.’ Wereldverbeteraar Hemmelbahn drinkt een slok en gaat op stok – en in die laatste zin lijkt Van Dis hem in zijn hemd te zetten." https://www.nrc.nl/nieuws...e-a4032377

"Tot op zekere hoogte passen die vaart en speelsheid bij KliFi: het is geen dystopische roman van het grimmige soort. De combinatie van zware thema’s en een lichte toon is bij vlagen vermakelijk, en Van Dis’ even toegankelijke als sierlijke zinnen zitten, als altijd, vol achteloos rake formuleringen. Maar als geheel is KliFi te weinig doordacht om – ook met een knipoog – iets raaks te zeggen over onze wereld, of over de Nederlandse republiek van 2030." https://www.parool.nl/kun...gle.com%2F

"........moest hij op zoek naar een nieuwe vorm? Een fragmentarisch verhaal, onderbroken door verhalen van anderen, onderbroken door een nieuwe politieke werkelijkheid, onderbroken door het klimaat dat zich tegen de mensheid keert. Het doet een beetje denken aan de Verfremdungseffekten in de toneelstukken van Bertolt Brecht. Je moet als toeschouwer alert blijven, niet wegdromen bij het verhaaltje. [....] Het valt te prijzen dat Van Dis het experiment aandurft. Of de boodschap nu aankomt, blijft ongewis. Laten we het hopen. Hemmelbahn blijft ondanks alles, net als Van Dis vermoed ik, vertrouwen op de kracht van de literatuur: ‘En toch geloof ik in de noodzaak van het overbodige.’" https://www.tzum.info/202...dis-klifi/

Bronnen

Promotiefilmpje over Klifi door de schrijver zelf.

https://www.youtube.com/w...WGvpZPnIGs