Feitelijke gegevens

• 5e druk, 2016
• 480 pagina's
• Uitgeverij: Das Mag Uitgevers

Flaptekst

Eerste zin

De uitnodiging kwam drie weken geleden en was overdreven gefrankeerd. Het gewicht van de zegels die op hun beurt weer extra port moesten gekost hebben, stemde me in eerste instantie hoopvol: er zijn nog steeds dingen die elkaar mogelijk maken.

Samenvatting

Personages

Eva de Wolf

Eva is geboren in 1988, ze is wat fors en daarom draagt ze altijd lange mouwen. Eva is thuis de redder. Ze maakt zich zorgen om haar ouders en zusje en probeert te doen wat goed is om hen te helpen. ‘Vanuit mijn hoogslaper registreerde ik alle geluiden, durfde niet te stoppen uit schrik dat ik werkelijk een centrale functie had en dat dan alles in het honderd zou lopen.’ (p. 58) Haar vader werkt bij een bank, wil liever een ander leven, drinkt en laat haar een strop zien. Zij vraagt zich af wat ze tegen hem moet zeggen om te voorkomen dat hij zich ophangt. Haar moeder verstopt drank in het kippenhok en de kelder. Tijdens een quiz georganiseerd door de kerk drinkt ze zoveel dat ze onderuit gaat, overgeeft en door vader met een kruiwagen naar huis gebracht moet worden. Eva is bevriend met Laurens en Pim: de enige twee leeftijdsgenootjes in het dorp. Met zijn drieën vormen ze op de school een bijzetklasje en omdat ze door de andere kinderen ‘de drie parasieten’ genoemd worden, noemen ze zichzelf ‘de drie musketiers’. Omdat Eva steeds optrekt met Laurens en Pim, voetbalt en geen meisjeskleren draagt, wordt ze niet aanvaard door de andere meisjes op school. Vanaf de puberteit, als Laurens en Pim zich voor meisjes en seks gaan interesseren, vormen zij een front en hangt Eva er een beetje bij. Toch blijft Eva met hen omgaan omdat er niemand anders is. Ze zou graag zien dat Laurens en Pim haar ook als een leuk meisje zien, maar dat doen ze niet. In 2005 gaat Eva in Brussel architectuur studeren. Ze woont eerst in een studentenhuis met andere meisjes, maar zij krijgen andere vrienden en gaan in de weekenden naar huis. Uiteindelijk verhuist Eva en ze stopt met haar studie. Nu geeft ze les op een school. Ze ziet haar familie niet meer. Tot voor kort vierde ze nog wel Kerst met Jolan en Tesje maar dat wil Tesje niet meer. Ze praten wel eens via WhatsApp maar vrij oppervlakkig.

Jolan de Wolf

Jolan is geboren in 1985, hij is Eva’s oudste broer en onderdeel van een tweeling van wie het meisje tijdens de bevalling is overleden. Jolan houdt van dieren en de natuur. Hij voelt zich waarschijnlijk schuldig over zijn uit huis gaan in 2003, dat hij Eva achterliet, of misschien weet hij zelfs wel wat er die zomer gebeurd is, want hij stuurt Eva regelmatig geld. Hij is nu onderzoeker (sprinkhanen) in Leuven.

Tes de Wolf

Ze is geboren in 1991, is vernoemd naar het eerder overleden tweelingzusje van Jolan en is een fragiel meisje. Ze slaapt en eet slecht, haar haar groeit slecht en ze heeft last van een obsessieve compulsieve stoornis, zo moet ze alles zestien keer kauwen, mag ze de keuken niet in als ze niet eerst allerlei handelingen met de deurklink van de keukendeur uitvoert en ze mag niet langs de oude, afgesloten computer lopen zonder er iets op te typen. Jolan en Eva gaan uiteindelijk met Tesje naar het ziekenhuis, waarna ze wordt opgenomen en uit huis geplaatst wordt. Ze woont bij een pleeggezin, waar ze een zelfmoordpoging gedaan heeft. Ze heeft haar haren geverfd, haar naam veranderd en volgt een opleiding tot patissier.

Pim

Pim is een vriend van Eva, Eva vindt hem net iets leuker dan Laurens, zijn ouders hebben een boerderij. Hij heeft een oudere broer Jan die in de winter van 2001 zelfmoord pleegt door in de beerput te springen. Jan werd veel gepest, heeft Eva een keer naar de kant geduwd tijdens het zwemmen en heeft tegen Eva gezegd dat ze knap geworden is. Pim is de leider van het vriendengroepje, hij neemt het initiatief en gaat verder dan Eva en Laurens samen zouden doen.

Laurens

Laurens is een vriend van Eva, hij delft vaak het onderspit ten opzichte van Pim. Zijn ouders hebben een slagerij. Als Pim na groep 8 naar een andere school gaat, fietsen Eva en Laurens samen naar school maar al snel wordt duidelijk dat hun vriendschap niet veel voorstelt. Ze doen dat alleen vanwege de gezamenlijke vriendschap met Pim en op een gegeven moment laat Eva hem staan. Later gaat hij aan de universiteit in Leuven studeren maar als zijn vader sterft, neemt hij de slagerij over.

Elisa

Elisa komt in groep 5 nieuw in de klas. Ze is er maar een paar maanden en gaat daarna naar groep 6. Ze woont bij haar oma en heeft een paard. Omdat de meisjes in groep 5 Elisa niet moeten, trekt ze naar Eva toe, hoewel ze twee jaar ouder is. Voor het eerst heeft Eva een vriendin en ze gaat elke middagpauze bij haar oma eten en daarna rijdt Elisa paard. Eva en Elisa blijven vier maanden vriendinnen, totdat Elisa naar groep 6 wordt overgeplaatst en ze daar vriendinnen krijgt. Dan is Eva weer op Laurens en Pim aangewezen. Eva gaat dan alleen naar haar paard toe en voert hem snoep. Op een avond ligt het paard dood in de wei en Eva denkt dat dit haar schuld is.

Quotes

"Bij het fietsen doorkruis ik soms warme, soms koude stromen lucht. Mocht ik me niet tussen huizen maar in een zwembad bevinden, zou ik anderen ervan verdenken net in het water te hebben gepiest." Bladzijde 65

"Telkens als ik Tesje thuis alleen achterlaat heb ik spijt geen grondiger afscheid van haar te hebben genomen, omdat ze bij thuiskomst plots verdwenen zou kunnen zijn. Haar stekelharen, het zichtbare vermageren, het vele wassen. Ze is zichzelf traag aan het uitwissen. Zoals een vlekje op het aanrecht: inweken, wegkrabben." Bladzijde 176

"Indien er twintig jaar geleden een dertigjarige versie van mezelf plots zou opduiken en zou zeggen 'ik weet wat er gaat gebeuren, maak dat je hier wegkomt', dan zou ik geen centimeter bewogen hebben. Dan zouden Tesje en ik gewoon zijn blijven zitten, niet omdat we gelukkig waren, maar omdat dingen eerst moeten gebeuren voordat je er spijt van kan krijgen, en ook omdat het zakje pickles nog niet leeg was." Bladzijde 314

Thematiek

Coming of age

In dit boek staat het opgroeien van Eva centraal: hoe zij van een jong meisje een volwassen vrouw wordt, hoe haar verleden haar heden beïnvloedt en hoe zij een geheim uit haar jeugd bij zich draagt dat haar nu ongelukkig maakt. 'Want meer dan een plotboek is Het smelt een psychologische coming-of-age-roman. Meer dan om het heden draait het om het samenspel met het verleden, om de vorming van de mens Eva, die Spit induikt tot in de diepte van haar haarvaten.' (Thomas de Veen op www.nrc.nl)

Motieven

Verkrachting/seksualiteit

Laurens en Pim zijn erg met meisjes en seks bezig, meer dan Eva. Ze lezen seksblaadjes, bekijken sekstapes, oefenen met beffen en aftrekken en verzinnen een spel om meisjes naakt te kunnen zien. Dat spelt loopt uit de hand en Eva wordt daar het slachtoffer van: Pim randt Eva aan met een gaatjesmaker en Laurens houdt haar in bedwang. Eva zou graag willen dat Laurens en Pim haar ook zagen als een meisje dat je leuk kan vinden. Daarom draagt ze bijvoorbeeld twee bh's en als Elisa haar vertelt dat ze geen maagd meer is, probeert ze zichzelf ook te ontmaagden.

Familie

In het boek spelen drie gezinnen een rol: het gezin van Eva, Laurens en Pim. In het gezin van Eva is duidelijkst het meeste aan de hand: haar ouders zijn ongelukkig, drinken te veel en de kinderen lijden daaronder. Tesje het duidelijkst want zij krijgt dwangmatige klachten maar Eva heeft het gevoel dat ze iedereen moet redden en Jolan is ook meer buiten dan binnen. Ook in het gezin van Pim gebeurt een drama: zijn broer wordt gepest en pleegt zelfmoord en zijn moeder gaat dan tijdelijk ergens anders wonen. De koeien worden verwaarloosd en ook Pim wordt een beetje aan zijn lot overgelaten. in deze tijd ontwikkelt hij zijn obsessie met seks. Laurens' gezin lijkt het 'normaalst' en Laurens' moeder lijkt als enige met Eva en haar thuissituatie mee te voelen maar als het erop aankomt, is zij natuurlijk Laurens' moeder: zij beschermt hem hoewel ze waarschijnlijk wel vermoedt wat er gebeurd is.

Dood

Een steeds terugkerend motief in het boek is de strop, verwijzend naar de dood. Als Eva nog jong is, toont haar vader haar een strop die hij in de schuur heeft opgehangen. Haar vader loopt elke dag naar huis met zijn fiets aan de hand, zodat hij later thuis is. Ook over haar moeder maakt zij zich zorgen: regelmatig moeten alle scherpe voorwerpen in huis verstopt worden om te voorkomen dat zij zichzelf iets aandoet. Tesje wist zichzelf uit: ze eet en slaapt slecht. Laurens' ouders hebben een eigen slagerij waar ze regelmatig door de beenhouwerij met scherpe messen, bakjes darmen en opgehangen karkassen dwaalt. De oudere broer van Pim pleegt zelfmoord. En natuurlijk zijn daar ook de oplossing van het raadsel en Eva's wraak.

Tekening

Als ze jong zijn, tekenen Eva en Tesje beiden het huis. Eva's tekening is veel beter gelukt dan die van Tesje en haar vader wil eigenlijk alleen die van Eva ophangen. Uiteindelijk hangen beide tekeningen jarenlang in de keuken. Als Eva op de dag van de wraak het ouderlijk huis weer bezoekt, neemt ze haar tekening mee omdat de mislukte tekening van Tesje veel beter weergeeft hoe het huis en hun gezinsleven eruit zagen. Eva en Tesje hebben ook gewisseld van lot: eerst leed Tesje veel onder haar drinkende ouders en de onveiligheid die dat veroorzaakte. Ze werd opgenomen en kwam in een pleeggezin terecht. Toen Tesje en Jolan uit huis waren en Eva alleen achterbleef en net haar twee beste vrienden verloren had, ging het steeds slechter met haar.

Opdracht

Voor Tilde, Jornt & Saar

Titelverklaring

Letterlijk slaat de titel op het ijsblok dat smelt. Je leert dit ijsblok kennen als de oplossing van het raadsel dat Eva aan de meisjes vertelt die door Laurens en Pim uitgenodigd worden voor een soort vleeskeuring. De meisjes mogen vragen stellen om het raadsel op te lossen en bij iedere foute vraag moeten ze een kledingstuk uittrekken. Als ze het raadsel oplossen, winnen ze eerst tweehonderd euro en als Eva die weggeeft, mogen ze Laurens en Pim alles laten doen wat ze willen. Maar natuurlijk winnen ze nooit.

In het raadsel hangt een dode man aan een strop in een verder lege kamer met onder hem een plas water. De vraag is: wat is er gebeurd? Hij blijkt zelfmoord te hebben gepleegd door zijn nek in de strop te steken en op een blok ijs te gaan staan. Als het blok ijs is weggesmolten, hangt hij zichzelf op. Eva pleegt aan het einde van het verhaal op deze manier zelfmoord in het melkhuisje op Pims erf.

Figuurlijk slaat de titel op Eva's wraakgevoelens: die smelten niet. Na wat er gebeurt in 2002 verwacht ze excuses van Laurens en Pim maar die blijven uit. Tesje wordt opgenomen, Jolan gaat het huis uit en van haar ouders heeft ze sowieso niets te verwachten. In 2014 is het gezin volledig uiteen gevallen, Eva is eenzaam en na Pims uitnodiging voor de herdenking van Jans dertigste verjaardag en de inhuldiging van de melkrobot besluit ze haar wraakgevoelens om te zetten in daden. 

 

Structuur & perspectief

Het boek is verdeeld in drie soorten hoofdstukken: de ene hoofdstukken hebben tijden als titels en spelen in het heden, wanneer Eva met het blok ijs terug naar Bovenmeer rijdt. De andere hoofdstukken hebben data als titels en spelen in de zomer dat alles uit de hand loopt. De laatste soort hoofdstukken hebben gewone titels en vertellen in het algemeen over Eva's jeugd in Bovenmeer. Deze hoofdstukken staan niet in chronologische volgorde.

In alle hoofdstukken is een ik-verteller aan het woord: de hoofdpersoon Eva de Wolf. In de hoofdstukken met gewone titels vertelt ze in de verleden tijd en kijkt ze dus terug op haar jeugd, haar ouders en de vriendschap met Laurens en Pim. In de andere hoofdstukken vertelt ze in de tegenwoordige tijd.

Decor

Het verhaal speelt zich vooral af in het Belgische dorp Bovenmeer. Eva groeit hier op en in de hoofdstukken met tijden als titel rijdt ze er vanuit Brussel naar terug en verblijft ze er ongeveer een dag.

Het dorp lijkt vrij idyllisch. Er is een bos ('het bos van het bos'), een plas om te zwemmen, er zijn velden met koeien (van Pims vader) en van alles is er maar een: een slager (van Laurens' ouders), een kruidenier, een bakker. Er zijn wel twee cafés. Iedereen kent elkaar en weet waarschijnlijk ook wel wat zich bij Eva thuis afspeelt, maar niemand praat daar met haar over. Misschien bespreken de dorspbewoners haar thuissituatie wel achter haar rug: Laurens moeder laat haar af en toe merken met haar mee te leven en zij is de spil van alle roddels in het dorp. 'Om noemenswaardig te worden moet je in dit dorp iets noemenswaardig over een ander vertellen.' (p. 106) Het dorp is ook vrij ouderwets: als een juf van Eva's basisschool lesbisch blijkt te zijn, wordt er flink over geroddeld en uiteindelijk wordt ze ontslagen.

Omdat er in Eva's geboortejaar maar twee andere kinderen in het dorp geboren zijn, vormen ze op de dorpsschool een bijzetklasje: het ene jaar zitten ze met zijn drieën bij een lagere en het andere jaar bij een hogere klas. Hierdoor zijn ze op elkaar aangewezen. Na de basisschool moeten ze het dorp uit om naar school te kunnen: Pim gaat naar een beroepsschool in de buurt, Eva en Laurens gaan naar een middelbare school waarvoor ze twaalf kilometer moeten fietsen.

Eva, Laurens en Pim worden in 1988 geboren. De zomer die uit de hand loopt, is in 2002 (dat kun je zien aan de hoofdstuktitels). Eva gaat twaalf jaar later terug naar Bovenmeer, dus dan is het 2014.

Stijl

Wie eerdere verslagen van mij gelezen heeft, weet dat ik de stijl van een boek altijd lastig te benoemen vind, dus hierbij enkele anderen aan het woord over Spits stijl:

'Dat het trage verhaal geen moment verveelt, komt ook doordat Spit ontzettend goed schrijft. Haar zinnen staan vol vlamismen die haar een eigen idioom geven en het verhaal ten goede komen, omdat ze je zo onherroepelijk in die afgebakende ruimte van het Vlaamse dorp zuigen. Haar hoofdstukken zijn miniatuurtjes die bijna op zichzelf staan, met eigen spanningsbogen en zeggingskracht. Daar betaalt zich de kunde uit van de korteverhalenschrijfster die eerder indruk maakte bij wedstrijden en in literaire tijdschriften (het is te hopen dat een van Spits volgende boeken een verhalenbundel is). Weergaloos is het hoofdstuk waarin Spit schrijft over een grap met een pingpongbal in een koeienaars: Spit is trouwens geregeld geestig, maar eerder uit op een holle lach dan op een mop.' (Thomas de Veen op www.nrc.nl)

' Ook de stijl van Spit heeft wel wat van die van Jan Wolkers. Ze schrijft onmiskenbaar Vlaams, met veel vreemde formuleringen en woorden als ‘plooien’ en ‘schellen’ waar ze meer naar het noorden ‘vouwen’ en ‘plakjes’ zouden zeggen, maar na een paar hoofdstukken merk je daar niets meer van, en dan zie je dat ze eenzelfde, vitale directheid heeft als Wolkers, met een mooi gevoel voor ritme en afwisseling. In Het smelt presenteert Spit aan de lopende band sterke, dorpse beelden in fraaie, vaak vrij korte zinnen.' (Reinjan Mulder op www.tzum.info)

Slotzin

Het zal niet langer belangrijk zijn of ik nu om elf of om twaalf uur de deur van het ouderlijk huis achter me heb dichtgetrokken, hoe laat ik op dit blok ben gaan staan, hoe lang ik hier gewacht heb, welke kleren ik droeg, hoe ik de mest over het vlees verspreidde, waarom ik de tekening van het huis op zak had, hoeveel geduld ik precies moet hebben gehad, of ik gevonden had willen worden. Het zal enkel nog van betekenis zijn dat ik hier gestaan heb op deze eerste barre dag in een verder milde winter.

Beoordeling

Dit boek is mij door zo veel mensen aangeraden en ik zag zoveel recensies voorbij komen, dat mijn verwachtingen waarschijnlijk iets te hooggespannen waren. Het verhaal wordt (expres) traag verteld en ik kwam er maar langzaam in. Ik vond ook geen motivatie om het uit te lezen omdat ik al vermoedde dat het einde niet heel vrolijk was. Het verhaal heeft wel veel indruk op me gemaakt, vooral vanwege de stijl. Spit maakt van bijna elke zin iets bijzonders door beeldspraak of stijlfiguren te gebruiken of door de betekenis waarover je kan blijven nadenken. Dat kan dus ook een reden zijn dat ik het boek zo langzaam gelezen heb: vaak las ik een zin of alinea nog eens over.

De stijl is dus bijzonder - ook vanwege het Vlaams - en de opbouw wat ingewikkeld, maar daar wen je snel aan. Ik vind dit boek vanwege het onderwerp en einde echter geschikt voor de gevorderde lezer: als je van mooie, melancholische boeken over dood en wraak houdt, dan is dit zeker een aanrader.

Recensies

"Plot en thema’s van Het smelt zijn niet per se vernieuwend, maar de invulling die Spit eraan geeft, met haar eigen stem, maakt het tot een oorspronkelijk en indrukwekkend debuut, zonder twijfel een van de beste, rijpste en trefzekerste in tijden." https://www.nrc.nl/nieuws...0-a1115990

"Het knappe van Het smelt is dat je heel lang bijna niet ziet wat er fout begint te gaan met de drie musketiers, zodat het des te meer schrikken is wanneer het tot je doordringt wat er aan de hand is." http://www.tzum.info/2016...het-smelt/