Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2015
• 254 pagina's
• Uitgeverij: Nieuw Amsterdam

Flaptekst

Eerste zin

Ik begrijp het niet, de neiging van mensen om op hun sterfbed geheimen op te biechten. Alsof al die jaren ervoor, de uren waarin Pepe en ik zwijgend op de bank in de tuin zaten, niet de moeite waard zijn geweest.

Samenvatting

Gezien de structuur van de roman heb ik (kees van der Pol) er als samensteller van dit boekverslag voor gekozen de samenvatting van de inhoud anders te presenteren dan de schrijfster in haar roman doet . Het zou wellicht anders een te brokkelige en daardoor onoverzichtelijke verslag  worden.  Kijk voor hoe het boek in elkaar steekt onder het kopje structuur". Mijn indeling wordt:
- verhaalheden van 2013 : Pepe's biecht en dood 
- het verhaal van Pepe
- het verhaal van Juanita

Het verhaalheden
In 2013 sterft Pepe aan de gevolgen van longkanker in een Nederlands ziekenhuis. Gedurende de laatste vier dagen biecht hij zijn geheimen op aan zijn vrouw Juanita. Die deelt ze dan mee aan de lezer. Door Pepe's verleden gaat ze ook terug naar haar eigen jeugd. Na de dood van Pepe wordt Juanita steeds lastig gevallen door een man die voor een spotprijs haar Toyota wil kopen: ze weigert steeds. Het autootje vertoont mankementen, maar ze wil het beslist niet kwijt, omdat het haar  doet deken aan Pepe en het middel is om naar Spanje terug te keren. In het laatste hoofdstuk gaat ze daarnaar op weg.

Het verhaal van Pepe
Pepe lijdt met zijn gezin (broer Manolos, zus Fina en moeder, want zijn vader heeft hen verlaten)  grote armoede en daardoor honger. Ze wonen in Madrid en vertrekken naar het noorden - Asturië-. Ondeweg moeten ze bedelend, werkend op het land en zich prostituerend (Pepe's moeder) 
geld en eten bij elkaar sprokkelen. Pepe die klein is, wordt onderweg vaak gepest (maar meestal gered door zijn sterke zus Fina). Hij wordt  ook een keer heel ernstig ziek maar hij geneest. Als kind heeft hij zich voorgesteld als de grote Spaanse heilige Santiago te willen worden , maar die opdracht valt niet mee. Hij heeft geen school gegaan, wordt soms een tijdje bij andere mensen  ondergebracht en zijn moeder bezoekt hem nauwelijks. Uiteindelijk mag hij naar een klooster waar hij, omdat hij toch wel slim is, bijles mag krijgen van een hem toegewezen broeder Esteban. Helaas betekent dat ook een lange periode van seksueel misbruik door dezelfde broeder. Die kan niet tegen de strenge eisen van het celibaat en bevredigt zijn lusten op de jongens in het internaat. Ook zijn vriendje Javier moet er namelijk aan geloven. Pepe wordt op een dag betrapt door de overste, en niet de broeder wordt gestraft maar het jongetje. Hij wordt afgetuigd en moet het klooster verlaten: hij wordt opgehaald door zijn boze moeder. Weer moet hij het harde leven in. Hij gaat o.a. naar zijn broer en schoonzus en helpt haar de honger te bestrijden door een varken te slachten. Zijn broer verdrinkt zijn ellende. Zijn zus Fina heeft zich intussen tot de vrouwenliefde bekeerd en het is duidelijk hoe de Spaanse bevolking in de jaren vijftig en zestig lijdt onder het schrikbewind van Franco. Pepe en zijn familie hebben het erg zwaar. Hij moet allerlei slecht betalende baantjes aanpakken.
In 1955 doet Pepe auditie voor het theatergezelschap van de  ouders van Juanita en hij mag blijven. Als sinds zijn jeugd houdt hij van eenvoudige gedichten (copla's) en die kwaliteit komt hem nu goed van pas. Als hij een flinke jongeman geworden is, gaat hij nog een keer terug naar het klooster en hij neemt wraak op de broeder die hem heeft misbruikt (dat is de kern van de biecht op zijn sterfbed) Hij snijdt zijn halsslagader door. Intussen heeft hij ook de gewone liefde en seks leren kennen. Hij en Juanita worden verliefd op elkaar. Ze krijgen een relatie en gaan later naar Nederland waar hij als gastarbeider bij de Hoogovens werkt. In 2013 krijgt hij longkanker en sterft hij. In de laatste vier dagen biecht hij zijn geheimen aan zijn grote liefde op. Zou alles werkelijk zo gebeurd zijn?

Het verhaal van Juanita
Juanita trekt met haar ouders, zus en tante Soledad door Asturië. Ze hebben het moeilijk na de verschrikkelijke Burgeroorlog en ze zijn zeker geen aanhangers van Franco. Toch kun je dat maar beter verzwijgen. Ze hebben het erg arm en trekken rond met een straattheatertje. Ze hebben nauwelijks te eten en vooral haar moeder doet er alles aan om het weinige geld dat ze krijgen zo effectief mogelijk in te zetten voor eten. Voor voedsel van de kinderen moet alles bij haar wijken. Juanita gaat ook niet naar school, net als Pepe, maar leert lezen van haar vader. Ze moet optreden en geld ophalen, maar soms wordt het door bruten gewoon gestolen, waardoor ze weer weinig te eten hebben. Ze maakt ook dingen mee die je kind niet wil laten meemaken: ze ziet hoe een aantal mannen van de maquis door de aanhangers van Franco is vermoord.  In haar fantasie beeldt ze zich een spiegelmeisje in met wie ze dialogen voert.

Later sluiten andere artiesten zich aan bij het gezelschap: zo is er de heel vriendelijke José die vrouw en kinderen heeft, maar het gezin ontvlucht is omdat hij homofiel is en in het gezelschap met zijn vriend David  rond scharrelt. Ze worden aardig beroemd en dat spekt hun inkomstenbron. Juanita heeft zich ontwikkeld tot een goede zangeres en dat valt de directeur van een conservatorium bij een voorstelling op. Die doet haar een aanbieding, maar ze mag van haar moeder het gezelschap niet verlaten. Tegen haar zin luistert ze naar haar moeder. Later gaat ze juist op aandringen van haar ouders als gastzangeres zingen bij een koor van de gehate Guardia Civil. Dat voelt voor Juanita als een verraad, maar ze doet het toch. Je kunt immers maar beter niet te erg opvallen.

Af en toe heeft ze nog slechte herinneringen aan de dode maquis die ze heeft versleept. Goed, hij was dan al wel dood beseft ze nu, maar toch.
Financieel gezien gaat het met de jaren steeds beter en haar moeder wil graag iets terug doen voor Juanita: ze wil een gouden ketting voor haar kopen. Juanita wil dat liever niet, maar ze krijgt hem toch. In het verhaalheden bekent  ze  dat ze die nooit gedragen heeft. Ze is eigenlijk een beetje bang, niet alleen voor haar moeder. Ook als ze ziet dat José een keer wordt afgetuigd omdat hij homo is, doet ze niets.
Dan komt in 1955 Pepe auditie doen in het gezelschap: hij wordt aangenomen: hij heeft echt een "debiele" dans voorgedaan. Die heeft hij ooit eens overgenomen van een achterlijke jongen Luis, die hij in zijn jeugd heeft gekend en met wie hij bevriend was. Ook heeft hij intussen de seksualiteit herontdekt, maar gelukkig is die vorm wat normaler dan die uit het klooster. Hij heeft wel wat met andere meisjes, voordat hij en Juanita verliefd worden. José verlaat het theatergezelschap en zowel de moeder als Juanita vindt dat een flink verlies.  Pepe en Juanita krijgen een relatie, hoewel Juanita hem eerst nog niet helemaal vertrouwt. Ook haar ouders zijn er nog niet meteen voor dat ze gaan trouwen. Pepe moet eerst zijn dienstplicht vervullen. In die twee jaar heeft hij bericht gekregen dat zijn oude vriend Luis dood is, maar hij kreeg geen vrij om hem te bezoeken. Na zijn diensttijd krijgt hij een vaste relatie met Juanita en hij trouwt met haar.

Het verhaal eindigt in Nederland in 2013 als Pepe aan longkanker sterft en Juanita verder moet. Ze besluit in haar Toyota af te reizen naar Spanje.

Personages

Pepe

Pepe is een jongen die in armoede opgroeit in een gezin zonder vader. Zijn moeder doet er alles aan om de kinderen te onderhouden (zelfs seks met mannen). Pepe is klein voor zijn leeftijd en wordt vaak gepest. Hij wordt geholpen door zijn op een jongen lijkende zus Fina.(later blijkt ze lesbisch te zijn) Hij wil graag een voorbeeld hebben in de persoon van de Spaanse heilige Santiago. In zijn verbeelding komt hij die ook tegen. Pepe houdt van gedichten (copla's) en schrijft ze zelf. Maar hij kan pas echt slim worden al hij in twee jaar kloosterleven wordt begeleid door een broeder. Helaas heeft die broeder ook seksuele behoeften en hij misbruikt de jongetjes. Ook Pepe moet eraan geloven en de slang (penis) van de man dulden. Hij wordt betrapt met de broeder en hij krijgt nota bene de schuld van dat gedoe, waardoor hij het klooster moet verlaten. Maar hij heeft wel geleerd van het leven. Het is een andere jongen die doortastender is geworden. Hij heeft baantjes en helpt zijn schoonzus in het huishouden, omdat zijn broer daarin faalt (en zuipt). Hij doet auditie bij het gezelschap van Juanita's ouders en wordt aangenomen. Hij heeft talent. Dicht in de buurt bij de mooie Juanita wordt hij verliefd op haar, maar ze vertrouwt hem nog niet helemaal. Hij gaat twee jaar naar militaire dienst en hij wordt daarmee ook meer man. Hij gaat nog een keer langs het klooster en snijdt de doodzieke Esteban de keel door. Dat is het geheim dat hij op zijn sterfbed aan zijn vrouw vertelt. Ze wonen dan al jaren in Nederland: Pepe werkt als gastarbeider bij Hoogovens.

Juanita

Ook Juanita groeit op in armoede. Ook zij heeft een vader die nogal eens weg is naar andere vrouwen, maar wel weer altijd terugkeert. Met zijn vrouw heeft hij een theatergezelschap dat rondreist. Ze hebben het erg moeilijk, maar de moeder van Juanita is een stevige tante die er altijd voor zorgt dat haar kinderen te eten krijgen. Ook Juanita heeft een trauma: ze komt een keer een aantal vermoorde mannen (maquis) tegen en sleept er een weg. Ze denkt later dat zij de man gedood heeft. Ook zij heeft een fantasie: een spiegelzusje met wie ze praat. Ze groeit op als een mooie meid met een nog mooiere stem, maar een carrière via het conservatorium gaat aan haar voorbij, omdat haar moeder dat niet wil hebben. Daarentegen moet ze van haar ouders wel gaan meezingen in een koor van de Guardia Civil, wat ze als een soort verraad beschouwt. De relatie met haar moeder is niet ideaal. Die wil haar afkopen met een gouden ketting. Daarna komt Pepe in het gezelschap en ze is jaloers als hij naar andere meisjes kijkt. maar eindelijk kiest hij voor haar, hoewel haar ouders het nog niet meteen zien zitten. Na zijn terugkeer uit militaire dienst worden ze een stel. Dan komt er een hele tijd niets, want ze emigreren naar Nederland, waar ze in 2013 met de geheimen van Pepe wordt opgezadeld. Als hij dood is, heeft ze het een tijd moeilijk zonder hem, maar ze besluit uiteindelijk in haar oude Toyota de terugreis naar Spanje te aanvaarden.

Quotes

"Sterven deed de oude pater sowieso, daar ging het niet om. Soms viel alles op zijn plaats. Het kind, de jongen, de man. De laatste strofe van een leven. Een haperend lampje onder de beeltenis van de Maagd. Een mes in een halsslagader. Toen sloot het vlies van de dood zich zuigend om het druipende lichaam." Bladzijde 210

"Teksten die broeder Esteban uitsprak als hij wilde dat Pepe de slang in zijn mond nam.En nu? Hij wilde niet meer de enige zijn die het gif had geproefd en het uit zijn haar moest wassen, hij dwong Javier stil te staan. Hij moest het weten! Als zijn vriend het aankon, was het voor Pepe ook vol te houden. "Een plasser". Hij wees naar zijn billen. "Heb jij..?"" Bladzijde 127

"Misschien moet ik klaarwakker blijven, schreeuwen in mijn kussen. Mijn man is dood, mijn lieve Pepe die geheimen voor me had, een daad op zijn geweten die geen mens zal begrijpen. Maar ik slaap als een uitgeputte os." Bladzijde 26

"Flikker op, zeggen ze hier in Nederland. Een ram voor je kop, als je niet oprot. Pepe ging niet dood aan de kanker die zijn longen opvrat, hij ging dood door twee verpleegkundigen die de slang van een slijmzuiger in zijn keel p;ropten en niet in de gaten hadden hoe hij langzaam stikte." Bladzijde 58

"Als zijn woorden werkelijk zandkorrels waren geweest, hadden ze de ziekenzaal in een mum van tijd gevuld, dokters en zusters de doorgang versperd, de bijnadoden in hun bedden misschien al het leven ontnomen voor hun ellendige woekerziekten dat zouden doen. We zouden tegelijk gestorven zijn. Pepe en ik, gestikt in de geheimen van een besmeurd verleden." Bladzijde 8

"“Voorbij het einde van het land de distels en de boze ogen daar is een stilte, lichtblauw, deinend, daar woon je, geen mens of meeuw zal ooit nog roepen dat je weg moet gaan.” {een copla van Pepe} " Bladzijde 111

Thematiek

Fantasie en werkelijkheid

Nauw verwant met het thema het 'geheim" is is in deze roman het thema van Dichtung und Wahrheit. Wat is waar en wat is gefantaseerd? De artiesten met wie Juanita optrekt, moeten steeds "liegen". Immers toneelspelen en verhalen vertellen is ook een vorm van liegen. Liegen schurkt hier dicht tegen fantasie aan. Juanita beeldt zich een spiegelzusje in tegen wie ze praat en die een afsplitsing is van haar zelf. Pas als ze volwassen is en zelfvertrouwen heeft, heeft ze het zusje niet nodig. Pepe daarentegen beeldt zich in dat hij net zo wil worden als de Spaanse heilige Santiago, maar hij merkt dat dit niet meevalt. Hij ziet in zijn fantasie en in zijn dromen vaak de figuur van Santiago naar hem kijken.

Geheim/ familiegeheim

Pepe geeft op zijn sterfbed opening van zaken wat betreft zijn jeugd. In het klooster is hij seksueel misbruikt door een broeder Esteban die hij anaal en oraal moet bevredigen. Ook zijn vriendje in het klooster- Javier- is slachtoffer. Het wordt erger als hij door de overste wordt betrapt - een heterdaadje-. Hij wordt afgetuigd en hij moet het klooster verlaten. Hij leerde juist erg veel in het klooster o.a. lezen en hij vond het heel erg om daar weg te gaan. Hij kreeg bovendien de schuld van het misbruik. Later neemt hij wraak door de zieke broeder de hals af te snijden, een onthulling die hij doet op zijn sterfbed. Omdat Juanita van de geheimen hoort, begint ze ook over haar eigen jeugd na te denken. Ook zij onthult de geheimen aan de lezer.

Motieven

Verkrachting/seksualiteit

Pepe wordt in de tijd dat hij in het klooster seksueel misbruikt door de vriendelijke broeder Esteban die hem bijles geeft. Het was echter niet de bedoeling dat hij bijles op seksgebied. Hij wordt van achteren genomen en moet de broeder ook oraal bevredigen. Hij hoort van zijn vriendje in het klooster -Javier- dat die hetzelfde lot beschoren is.

Homoseksualiteit

Er zijn in deze roman twee homoseksuele personages, wat nog niet goed geaccepteerd werd in de tijd van het verhaal. José is getrouwd , heeft een kind, maar heeft zijn gezin verlaten voor een mannelijke geliefde. Hij wordt een keer door potenrammers in elkaar geslagen: Juanita ziet dan maar doet niets. Daarnaast is de zus van Pepe die in zijn jeugd al opviel door jongensachtig gedrag later een lesbische relatie aangegaan, waarover nogal lacherig wordt gedaan.

Wraak

Pepe neemt in zijn l;atere leven wraak door de halsslagader van de al doodzieke Esteban door te snijden. Tenminste dat beweert hij. Maar het is een geheim en het kan zelfs zijn dat hij dit op zijn sterfbed nog verzonnen heeft, denkt Juanita

Religie

Pepe wil zich net zo gedragen als zijn grote held de Spaanse heilige Santiago. Dat is zijn grote voorbeeld. Maar hij beseft ook dat dit lang niet gemakkelijk is en dat hij vaak faalt. Hij wordt ook opgevoed en geschoold in een katholiek klooster.

Liefde

Pepe en Juanita koesteren een grote liefde voor elkaar die nochtans altijd geheimen heeft gekend. Pepe onthult ze vier dagen voor zijn dood aan zijn vrouw die sinds haar zestiende (ze is nu 74) met hem is opgetrokken.

Coming of age

Zowel Juanita als Pepe moet in het verhaal een ontwikkeling van kind naar volwassenen (met alle ellende die zich daarbij voordoet) doormaken. Ze groeien door de harde leerschool van het leven naar hun volwassenheid.

Armoede

Beide gezinnen, dat van Pepe en dat van Juanito, lijden in de eerste jaren na het einde van de Burgeroorlog en tijdens het dictatorschap van Franco grote armoede. Ze kunnen nauwelijks voedsel bemachtigen (zie hiervoor onder "honger".)

Moeder-dochterrelatie

De relatie tussen haar moeder en Juanita is niet zo goed. De m,oeder neemt vaak de beslissingen waarmee Juanita het niet eens is. Ze kan ze zangeres op een conservatorium worden, maar haar moeder staat het niet toe. Daarentegen moet ze in een koor gaan zingen dat sympathieën heeft voor Franco en dat vindt Juanita als een teken van verraad.Als haar moeder later omdat ze meer geld verdienen sieraden voor haar wil kopen, draagt ze de ketting haar hele leven niet als vorm van protest.

Honger

Zowel Juanita als Pepe kennen in hun jeugd grote armoede en honger. Pepe's moeder is bereid er zelfs "haar benen voor te spreiden", wat wil zeggen dat ze zich prostitueert om aan geld en voedsel te komen. Ook het gezin van Juanita heeft net na de oorlog van Franco het arm en vrijwel geen eten. Haar moeder probeert alles in het werk te stellen om aan eten te komen. Zo treden ze als artiesten op in ruil voor onderdak en voedsel.

Vatersuchmotief

Pepe heeft geen vader: deze heeft het gezin verlaten. Hij gaat steeds op zoek naar zijn vader en vaderfiguren. Als hij later van zijn zus hoort dat zijn vader nog leeft (met andere vrouwen) en zij hem wil meenemen naar zijn vader, weigert hij echter. Die vader wil hij niet leren kennen.

Motto

"Je moet een mens zijn geheimen gunnen" ( Marita Keilson -Lauritz)
Deze spreuk is een toepasselijk motto voor een roman waarin de twee hoofdpersonages elkaar hun geheimen toevertrouwen. Pepe doet dat pas vier dagen voor zijn dood. 

Trivia

In het echte leven waren Pepe en Juanita, de hoofdpersonen in mijn nieuwe roman En nooit was iets gelogen, de ouders van mijn vriendinnetje Elly. Spaanse gastarbeiders die bij de Hoogovens werkten. Ik kwam graag bij hen over de vloer. Daar was het leven zoveel lichter dan bij ons thuis. Ik voelde me aangetrokken tot de opgewektheid, de muziek en de dans. Geboeid luisterde ik naar de verhalen die ze vertelden over het reizend theatergezelschap waarvan ze in Spanje deel uitmaakten ten tijde van de dictatuur van Franco. Voor een meisje als ik, afkomstig uit een zwaar religieus gezin in Beverwijk, waren hun avontuurlijkheid en levenslust een verademing. En natuurlijk probeerde ik me het Spaanse dansen eigen te maken, vergeefs moet ik bekennen. Eind jaren negentig besloten Pepe en Juanita terug te gaan naar Spanje. Sindsdien hebben we contact gehouden. Toen een paar jaar geleden bleek dat Pepe ernstig ziek was, heb ik hen weer opgezocht. Pepe vertelde mij zijn levensverhaal, even tragisch als prikkelend, terwijl hij almaar zwakker werd. Dat verhaal – over een dromerig ventje uit de bergen van Asturias, dat jarenlang in een klooster verbleef en daarna in het theatergezelschap van Juanita ouders terechtkwam – werd de basis van mijn roman. Pepe overleed in het voorjaar van 2013. Na zijn dood heb ik samen met Juanita, mijn vriendin Elly en de dichter Jos Versteegen een reis gemaakt door de noordelijke provincies van Spanje. We zijn op zoek gegaan naar de restanten van de theatercultuur waaruit Pepe en Juanita voortkomen. We hebben oude artiesten en familieleden ontmoet, van wie sommigen voor het eerst over hun verleden spraken. Ze namen ons mee de bergen in, waar de massagraven nog steeds getuigen van het leed dat de bevolking is aangedaan door Franco en zijn regime. Er werd veel gezongen en er werd voorgedragen. En vanzelfsprekend kwam er eten op tafel, voedzaam en gezond eten, en cider natuurlijk, veel cider. Mijn boek is af – na drie jaar van luisteren, reizen en lezen. En nooit was iets gelogen is enerzijds tot in detail het verhaal van Pepe en Juanita en anderzijds is het volledige fictie. De gedichten van Jos Versteegen, deels origineel en deels een hertaling van oorspronkelijke liedteksten en coplas, maken het verhaal in mijn ogen af. In Nederland gingen ze misschien door voor eenvoudige gastarbeiders, maar deze mensen waren afkomstig uit een wereld van dichterlijkheid en een grote culturele rijkdom. Dat besef heb ik willen doorgeven met En nooit was iets gelogen.

Titelverklaring

De titel komt letterlijk in de tekst voor: op de laatste pagina (blz. 251) staat: "Hoe vertel  je over twee levens als je geboren wordt tussen verhalen, gevoed wordt en onderdak vindt door verhalen? We waren artiesten, luchtfietsers, We konden van een stal  een balzaal maken en nooit was iets gelogen."
Dat heeft te maken met een van de motieven waar het in de roman om draait: de verhouding tussen waarheid en fantasie.  Is alles werkelijk zo gebeurd als voorgesteld of verdraaien de personages de waarheid naar hun eigen inkleuring? Kinderlijke of dichterlijke verbeelding?
Zo maakt de jonge Pepe al coplas:  gedichten waarin de waarheid ook in een bepaald perspectief staat. En liegen de theatermensen van Juanita ook een deel van de waarheid?  Juanita heeft het ook steeds over een zusje in de spiegel tegen wie ze praat omdat ze haar in verbeelding voor zich ziet.

Er zijn al eerder in de roman verwijzingen naar het motief van het "liegen" / "fantasie" te lezen:
- (blz. 39) "Ergens toen is het liegen begonnen, nog tegen mezelf, dat wel."
- (blz. 66) Maar ik redde mijn familie, dat dacht ik tenminste. En liegen was doodgemakkelijk."
- (blz. 104) "Het liegen, of hoe je het ook wilt noemen, is gebleven."
- (blz. 161) "Hij was nooit geschikt om een held te worden, een heilige als Santiago. Alles was onzin geweest, een kinderlijk verzinsel." 

Structuur & perspectief

De roman wordt verdeeld in 50 kleine hoofdstukjes.  Ze hebben bijna allemaal dezelfde structuur. Het hoofdstuk begint steeds in het heden (2013) voor, tijdens en na het overlijden van Pepe waarover Juanita bericht. In de laatste dagen van zijn leven biecht Pepe aan Juanita zijn geheimen van zijn jeugd  op.
Die worden dan steeds in de rest van het hoofdstuk aan de lezer meegedeeld.  Dat lijkt dan te worden verteld in de personale vertelvorm (hij-vorm) waarbij we door de ogen kijken van Pepe. (het is als het ware zijn biecht: let wel een rozenkrans telt ook 50 kralen - vgl. aantal  hoofdstukken)

Maar Juanita herinnert zich door de verhalen van Pepe ook de verhalen van haar eigen jeugd en die vertelt ze aan de lezer in de ik-vorm. In het verhaalheden doet ze dat in de o.t.t en de passages over haar jeugd vertelt ze in de o.v.t.
Zo ontstaat er toch een meervoudig perspectief: dat via Pepe en dat via Juanita.

Decor

Het verhaalheden is 2013 (hoofdstuk 50) en het verleden begint zich af te spelen na de Burgeroorlog in Spanje ( die eindigde in 1939). In 1955 ontmoeten Pepe en Juanita elkaar voor het eerst en dat is zestien jaar na de Burgeroorlog. (Dat wordt niet expliciet gezegd en de Nederlandse lezer zal gemakkelijk kunnen denken dat de WO II wordt bedoeld, maar dat is niet het geval.) Juanita is op dat moment ook zestien jaar, wat betekent dat ze in het jaar van de Burgeroorlog is geboren. Ze is met Pepe als gastarbeider naar Nederland gekomen en ze moet in 2013 dus 74 jaar zijn.
Het verhaalverleden spitst  zich op de jeugd van beide kinderen tot ongeveer 1958. Daarna is er alleen sprake van het verhaalheden in 2013. Over de periode van het gastarbeiderschap in Nederland wordt nauwelijks iets verteld.

Het decor is ook niet zo lastig te bepalen. In het verhaalheden wonen Pepe en Juanita in Nederland. Hun woonplaats heeft te maken met de Hoogovens, want daar werkte Pepe. Zij zullen dus in de buurt van IJmuiden wonen. Overigens besluit Juanita aan het einde om in haar Toyota terug te gaan naar Spanje.

Het verleden speelt zich af in  Spanje. Pepe is in Madrid geboren, maar trekt met zijn moeder en zus naar het noorden van het land - Asturië-   waar ze bedelend en werkend aan eten moeten komen. Tegelijkertijd trekt Juanita met haar ouders in een theatergezelschap rond om op die manier aan eten en geld te komen. Later gaat het aanmerkelijk beter en kunnen ze goed rond komen van hun opvoeringen. Blijkbaar vertrekken zij en Pepe op een bepaald moment (de eerste gastarbeidersgolf ) naar Nederland.

Stijl

De stijl van Heimerikx is rustig en doordacht. Ook vanwege de vele copla's die in het boek staan afgebeeld kun je de stijl ook poëtisch noemen.  Ze beschrijft zelfs het seksuele misbruik van Pepe  scènes rustig en niet gewelddadig, evenals de mogelijke moord van Pepe op broeder Esteban. Soms moet je een passage wel twee keer lezen om te kunnen begrijpen wat er wordt bedoeld.
Opvallend is het grote aantal metaforen dat  de schrijfster gebruikt. Op vrijwel elke bladzijde kun je er één tegenkomen. Het is niet moeilijk een paar voorbeelden te citeren:
-(blz. 8) Schaamte is als olie op een verenkleed. Vogels sterven erdoor. Een enkeling wordt gered, gewassen in een vogelopvang.
- (blz. 13) "Er waren veel vleermuizen dat jaar. Ze doken door de avondlucht en maakten geluidjes alsof iemand speelkaarten langs zijn duim liet ritsen."
- (blz. 19) "Hier stond hij Pepe Castro Montes, zeven jaar oud, te klein voor zijn leeftijd en met een maag als een lekke bal. 
- (blz. 37) De deur droeg een litteken, alsof een bijl het hout had gespleten en mijn vader verbood  ons naar de andere vertrekken te gaan voor hij ze zelf had gezien."
De penis van broeder Esteban die Pepe in het klooster misbruikt en die de kleine Pepe ook in zijn mond moet nemen, wordt steeds aangemerkt als "de slang van de duivel." (hoofdstuk 23)
(blz. 130) Toch werd ik op het schaakbord van mijn leven bewaakt door vier wachtlopers: mijn vader, mijn moeder, mijn tante Soledad en Lola.
- (blz.132) Spijt is een zeurend kind, de een neemt het op schoot en de ander stuurt het naar buiten."

Slotzin

Het moment van kiezen ging ongezien voorbij toen ik Pepe zag in het lege theater in Comillas. Zijn durf om een gebrekkig mens te zijn en te blijven. We hielden van elkaar, bijna een heel leven, en dat is de enige waarheid die telt.

Beoordeling

Een mooie, literaire roman in harmonieuze en rijpe stijl geschreven over een waar gebeurde historie. Deze derde roman  van Ellen is zo heel anders dan de twee hiervoor die over het benauwende religieuze milieu gingen waarin ze was opgegroeid. Dit verhaal is niet autobiografisch.

De structuur is helder: steeds vanuit het heden naar het verleden van de twee personages. Zo ontstaat een mooi beeld van hun leven. Daarnaast zijn de fraaie gedichten (voornamelijk coplas) een waardevolle aanvulling op het verhaal, evenals de talrijke metaforen.
Waarschijnlijk wordt het een roman voor "the happy few " en het is m.i. ook niet onmogelijk dat de roman in 2015 of 2016 in aanmerking komt voor een literaire prijs (bijv. Ako, Libris) Ik vrees dat het boek de de nominatie voor de populaire NS-prijs zal mislopen, want "En nooit was iets gelogen" lijkt me geen gemakkelijk toegankelijke roman voor het grote publiek.

Voor de  ene lezer zullen de ingevoegde gedichten (coplas) een meerwaarde hebben; er zullen ook lezers zijn die de poëzie  een hinderlijke onderbreking van het verhaal zullen vinden. De meeste coplas zijn bovendien niet geschreven door Ellen Heimerikx maar door een kennis van haar Jos Versteegen met wie ze naar Spanje is gereisd om het verhaal van Pepe en Juanita op te tekenen. 

Daarom is het advies ook voor middelbare scholieren: goede en ervaren lezers kunnen deze roman best aan. Voor hen zal het de moeite waard zijn.
Liefhebbers van een strak en duidelijk verhaal (of lezers met weinig leeservaring) zullen waarschijnlijk  snel afhaken, omdat ze door het  gebruikte spanning zullen missen.  

Recensies

""En nooit was iets gelogen" is een boek dat nog lang blijft hangen wanneer het uit is. Wat eerlijk en puur geschreven is, zodat er ruimte is voor eigen emoties tijdens het lezen. Wat een hele periode in de geschiedenis van Spanje weergeeft en ook de effecten van angst en oorlog ver nadat deze een rol speelden. Een absolute aanrader!" https://trotsemoeders.nl/...s-gelogen/