Feitelijke gegevens
- 1e druk, 2010
- 208 pagina's
- Uitgeverij: Nieuw Amsterdam
Flaptekst
Nieuwjaar. Een Amsterdamse cultuurbobo zit met een teiltje in zijn armen voor de tv. Een allochtone bejaarde gaat in haar scootmobiel op pad om stroopwafels te halen voor haar thuishulp, die een barre nieuwjaarsnacht achter de rug heeft. Een Kwikfit-bedrijfsleider uit Lelystad keert terug van een internetdate en in kamer H51 krijgt een stervende man bezoek van een schimmige figuur. Op de achtergrond klinkt het commentaar bij het skischansspringen in Garmisch-Partenkirchen, waar de Finse skispringer Raikkonen onbedoeld het gesprek van de dag is. Gaandeweg wordt duidelijk dat hij niet de enige is die worstelt met de zwaartekracht.
De hoofdrolspelers in Een gat in de lucht proberen er met het nieuwe jaar in het vooruitzicht het beste van te maken. Op prachtig subtiele wijze laat de schrijver hun levens in elkaar scharnieren en met soepele pen ontvouwt hij stap voor stap hun verhaal.
Eerste zin
Op de tafel bij het raam staat een ontbijtbordje met een uitgedroogde appelflap erop. Denk aan Vermeer, het licht van links. De muren zijn wit. Dan kunnen de schoonmakers de besmette plekken makkelijker onderscheiden.Samenvatting
Het is een verhaal dat caleidoscopisch is opgebouwd. Het zou erg verwarrend worden om alle verhaaldraadjes zo te presenteren als in het boek zelf gebeurt. In deze samenvatting is ervoor gekozen om de verhaallijnen per personage weer te geven. Dat is voor de lezer van deze samenvatting wellicht wat helderder.
Het boek begint met een wat oudere, stervende man die op Oudejaarsavond het ziekenhuis is binnengebracht. Men weet nog niet wie het is, maar wel is bijna zeker dat de man de volgende dag niet zal halen. Hij ligt op een kamer waar schilderijen hangen van de kunstenaar Halbert Wassink. Dit is één van de personages van het verhaal.
Halbert Wassink is in 1965 geboren, heeft schilderkunst gestudeerd (hij maakt dus in zijn vrije tijd schilderijen) en hij werkt als alfahulp in de thuiszorg. Hij is homofiel en aangezien zijn ouders een streng Gereformeerde achtergrond hebben, is zijn homoseksualiteit niet onbesproken . Er zijn immers bepaalde teksten in de Bijbel die homofilie afwijzen. Halbert Wassink heeft het er maar moeilijk mee en hij weet nog niet goed hoe hij met zijn gevoelens moet omgaan. Recent heeft hij een jonge homofiel Cristian ontmoet die hem op Oudejaarsavond heeft uitgenodigd naar een homoparty te komen. Wassink doet dat, maar Christian is er niet meer. Hij ziet hoe de homseksuele mannen op het feestje seks met elkaar hebben en dat schrikt hem nogal af. Hij besluit dan ook daar weg te gaan. Onderweg wordt hij door allochtone jongeren van zijn fiets getrokken en in elkaar geslagen. Wanneer hij later opnieuw valt, wordt hij opgeraapt door Daphne, die van haar eigen feestje is weggegaan (met een man in zebrapak) en die zich als een barmhartige Samaritaanse over hem buigt. Ze is zat en wil zich over hem ontfermen. Haar partner, de man in zebrapak, wil dat niet en Daphne besluit Halbert mee te nemen naar de woonboot van haar vriend Meertien Lamar. Daar wil ze seks met hem, maar Halbert weet niet goed hoe dat moet, waarna hij haar in dronken toestand achterlaat en de volgende morgen weer als thuisverpleger naar zijn mevrouw Zoltana gaat die speciaal voor hem stroopwafels heeft willen kopen. Samen kijken ze naar het skischansspringen in Garmisch-Partenkirchen.
Een ander personage is Meertien Lamar, een cultuurmanager, die iets heeft met zijn collega Daphne. Zijn zoon Bert is enkele jaren geleden gestorven en Lamar weet niet goed wat hij met zijn leven wil. Hij is op oudejaarsavond uitgenodigd bij Daphne, maar als hij daar komt, ziet hij dat ze aan het zoenen is met een man in een zebrapak. Hij praat daarom maar met haar bloedmooie dochter Rebekka, met wie hij zich ook wel seks kan voorstellen. Rebekka antwoordt dat hij zich maar beter kan richten op haar moeder Daphne en dat hij daar eens goede afspraken mee moet maken. Maar als ze in het huis op zoek gaan naar Daphne, blijkt die met de zebraman naar een wietshop te zijn. Lamar stelt Rebekka voor dat hij haar zal accepteren als zijn dochter, maar daar voelt ze ook niets voor. Eerst wil ze haar moeder zoeken en dat gaan ze dan ook doen. Ze is van plan in de komende tijd naar Berlijn te gaan om daar te studeren en ze wil fatsoenlijk afscheid nemen van haar moeder. Maar die vinden ze niet, omdat die weggegaan is en op straat dus Halbert Wassink heeft gevonden. Rebekka wordt ook dronken en ten slotte neemt Meertien Lamar de verantwoordelijkheid op zich om haar in bed te leggen. Hij ontmoet dan ook Daphne weer die van haar “avontuurtje met Wassink“ teruggekeerd is. Ze zegt op deze Nieuwjaarsdag meteen dat het afgelopen is met de vreemde relatie die zij en Lamar hebben onderhouden. Ze wil een nieuw begin maken.
Mevrouw Zoltana is naar Nederland gekomen: ze is een politiek vluchtelinge van islamitische afkomst (komt ze uit Sebrenica ?). Ze heeft veel meegemaakt en heeft moeite met wennen in Nederland. Ze is een overtuigd moslima en wil niets weten van christelijke symbolen als een kruis en een kerststal. Toch gaat ze met een buurvrouw mee naar zo’n georganiseerde Kerstmarkt in Duitsland, waar ze met allerhande rotzooi wordt opgescheept. Dat is wel een beetje zielig. Op Nieuwjaarsdag gaat ze stroopwafels halen voor haar thuiszorg Halbert Wassink. Die ziet er nogal toegetakeld uit (zijn vechtpartij met de allochtone jongeren die homo’s haatten). Zelfs mevrouw Wassik heeft volgens haar geloof wat moeite met homo’s, maar ze accepteert de lieve Halbert wel. Ze heeft stroopwafels voor hem gekocht en samen kijken ze naar het skispringen. Ze vindt Yuri Raikkonen een heel mooie man. Ze kijken allebei toe hoe Yuri zich opmaakt voor zijn laatste sprong.
Bertus Hollewege (geboren in 1964) heeft een grote liefde gehad: Dieudonnée. Maar die heeft hem in de steek gelaten. Hij is filiaalhouder bij een Kwikfit-station en wil graag een andere vrouw hebben. Hij zoekt zijn heil op internet. Diverse dates blijken niet veel te zijn: hij wil een leuke vrouw met mooie tieten en het enige wat ze hoeft te kunnen is lekker seksen. Op internet maakt hij kennis met Marie-José, een echte Zeeuwse vrouw van 38 jaar. In het oudejaarsweekend heeft hij met haar afgesproken en ze spelen op 30 december nog een spelletje. De dag daarna wil hij toch wel seks met haar. Marie-José die ook beschadigd is in het leven, heeft nog een leuke verrassing voor hem: ze maakt met spullen uit een seksshop een cloneboy, een afdruk van zijn pik. Dan kan ze de afmeting van zijn pik aan haar vriendin Martje laten zien, die door haar toedoen gehandicapt is. De volgende morgen rijdt Bertus weer naar zijn huis terug: hij meent dat hij verliefd is geworden, maar hij wil eigenlijk ook zijn vrijheid niet kwijt. Hij wil in ieder geval de cloneboy terug: die is van hem.
Marie-José, die dus nog maar 38 is, heeft een aantal jaren geleden een auto-ongeluk “veroorzaakt.” Daarbij is een vriendin Martje zo erg gewond geraakt, dat ze een been moest missen. Daaraan heeft Marie-José een schuldgevoel overgehouden. Ze neemt Martje dus vaak op sleeptouw, maar op een gegeven moment zegt ze tegen haar vriendin dat ze een datingsite bezoekt. Martje wil graag de mannen helpen keuren. Marie-José besluit dan om van de man die ze met oudjaar heeft uitgenodigd een cloneboy te maken. De seks daarna is niet helemaal geweldig: ze is wel beter gewend en ze denkt niet dat ze verder met Bertus Hollewege wil. Maar als ze de cloneboy aan Martje wil laten zien, is die niet thuis.
Dat klopt want Martje is naar het ziekenhuis geroepen. De man die in het begin van de roman in het ziekenhuis is opgenomen, blijkt haar vader te zijn. In het ziekenhuis ontmoet ze ook haar broer Christian (de homovriend van Halbert). Samen zijn ze erbij als de oude vader zijn laatste adem uitblaast.
Op dat moment staat de Finse skischansspringer Yuri Raikkonen klaar om in Garmisch zijn laatste sprong te maken. Hij is de leidende rode draad door het verhaal van deze Nieuwjaarsdag. Hij heeft een zwangere vrouw Virpi, maar hij heeft in Finland flinke gokschulden gemaakt bij een illuster goksyndicaat. Ooit heeft hij een keer 128 meter gesprongen en gold hij als enorm talent, maar daarna heeft hij het nooit kunnen waarmaken. Het goksyndicaat achtervolgt hem tijdens de autoreis naar Zuid-Duitsland. Er zijn o.a. Nigerianen bij betrokken. In een Beiers hotelletje brengt hij de nacht door, maar dat doet hij niet op een manier die van een topsporter mag worden verwacht. Volkomen brak, want drank, seks en drugs hebben hem uitgeput, is hij. De Nederlandse personages horen steeds de tv-commentator zeggen dat Yuri Raikkonen nog niet gearriveerd is. Iedereen wacht in spanning totdat de Fin klaar staat om te springen. Dat is ook meteen het einde van de roman. Yuri is in “het gat in de lucht” gesprongen.
Thematiek
DesillusieEr is geen mooiere dag om over de zin van het bestaan na te denken dan oudejaarsavond en Nieuwjaarsdag. Niet voor niets beginnen veel mensen met afvallen of besluiten ze met roken te stoppen. Met de meeste personages van het verhaal is iets mis (gegaan). Zo is Bertus verlaten door zijn vrouw, is Halbert nog steeds niet echt uit de homokast gekomen, heeft Marie-José een ongeluk veroorzaakt waaraan ze een schuldgevoel heeft overgehouden, en is Meertien Lamar een zoon kwijtgeraakt. Tenslotte heeft mevrouw Zoltana het verleden achter zich gelaten waarin ze haar zoons en man is kwijtgeraakt. Alle mensen hebben dus een trauma opgelopen, maar proberen er iets van te maken. Mevrouw Zoltana wil iets goed door voor haar thuishulp Halbert. Die heeft hoop gezet op een ontmoeting met de homo Christian. Bertus heeft via internet een vrouw om mee te seksen gezocht en dat moet ook het schuldgevoel bij Marie-José wegnemen. Lamar wil zich eindelijk iets definitiever aan Daphne binden en als het niet anders kan dan is ook de mooie dochter Rebekka goed genoeg om die als sekspartner dan wel dochter te hebben. Ook de Finse skischansspringer Yuri wil nog een keer een grote vlucht maken, daarna is het afgelopen en zal hij vader moeten spelen. Alle personages komen op één of andere manier samen in het verhaal en allemaal maken ze eigenlijk weer een teleurstelling mee. Halbert vindt niet de liefde bij Christian en wanneer hij ziet hoe homo’s seks bedrijven krijgt hij toch enige afkeer. Zijn geloof kan hij toch niet helemaal achter zich laten. Marie-José hoopt op een minnaar die eruit ziet als George Clooney (immers van de Nespresso-reclame) maar ze krijgt Bertus van de Kwikfit die aandoenlijk zijn best doet, maar in feite een onbeholpen minnaar is. Omgekeerd krijgt Bertus een afknapper wanneer zijn date een cloneboy van zijn pik maakt. Lamar wil wel wat meer beginnen met Daphne, maar juist die maakt er na Nieuwjaarsdag een einde aan en bij haar dochter Rebekka hoeft Lamar ook niet aan te kloppen in Berlijn. Nieuwjaarsdag wordt een dag van desillusies. Eigenlijk zijn alle personages stuk voor stuk gehandicapt: ze lijden allen aan een existentiële eenzaamheid. Christian en Martje verliezen bovendien hun vader op die dag, waardoor er weer een menselijk contact verdwijnt. Maar geeft de schrijver ons niet een beetje hoop door het einde open te laten? De Fin die alle personages in de roman verbindt, heeft zich opgemaakt voor de sprong “in het gat van de lucht.” Misschien maakt hij ondanks de slechte voorbereiding “de sprong van zijn leven” en is zijn kostje en dat van zijn gezin (vrouw en zoon op komst) gekocht. Laten we het daar maar op houden.
Motieven
Homoseksualiteit
Halbert is homo, maar worstelt daar nog mee. Zo durft hij niet echt uit de kast te komen en vindt hij het moeilijk om afstand te nemen van zijn geloof.
Drugs
Yuri heeft drank en drugs gebruikt in de nacht voor zijn sprong.
Eenzaamheid
Bijna alle personen in de roman lijden aan een existentiële eenzaamheid.
Emigratie
Mevrouw Zoltana heeft moeite met integreren.
Seksualiteit
Seks wordt in het boek vaak gebruikt als middel om eenzaamheid op te lossen.
Liefdesrelatie: problemen/echtscheiding
Veel van de personages zijn op zoek naar liefde, maar vinden die niet.
Schuld (gevoel)
Marie-José kampt met een schuldgevoel omdat ze een ongeluk heeft veroorzaakt.
Dood
De vader van Martje overlijdt op Nieuwjaarsdag.
Motto
Het motto is van singer songwriter Steve Wynn:
“It’s okay if you fall.
You stumble, you get up. That’s all.”
Dat is een heel toepasselijk motto voor de personages in deze roman. Allen zijn wel een keer in hun leven iets tegengekomen, waardoor ze gestruikeld zijn. Maar het motto zegt dan dat je weer moet opstaan en verder moet gaan met je leven. Dat proberen de personages dan ook te doen: stuk voor stuk zijn ze op zoek naar het geluk, of de zin van hun bestaan.
Titelverklaring
De titel verwijst naar de sprong van de schans: zo ervaart Raikkonen het als hij met zijn ski's loskomt van de schans. Dat vertelt hij op blz. 98: Ergens tussen jou en de aarde zit een gat in de lucht en als je dat eenmaal hebt gevonden gaat de rest vanzelf.
Maar ook de andere personages zeggen er iets over: de zon begint te schijnen door een gat in de lucht als iemand zijn woonplaats nadert: Voorbij Hilversum breekt het wolkendek. Een dunne straal zon valt door een gat in de lucht op een eenzaam huis in de verte. Bertus kijkt uit naar de betonnen olifanten op de plek waar de A27 en de A6 bijeenkomen (blz. 184), of een kind wordt opgetild aan zijn armen door zijn beide ouders en zweeft dan in een gat in de lucht.
Het gat in de lucht (bijv. door het wolkendek) is de uitweg die mensen in hun leven altijd nastreven. Voor Bertus hierboven betekent het “thuiskomen.” Voor Yuri T. is het de mogelijkheid om aan zijn achtervolgers te ontsnappen.
Structuur & perspectief
Structuur en perspectief
Het verhaal bestaat uit aan elkaar geregen hoofdstukjes, van elkaar gescheiden door een klein typografisch teken. De hoofdstukjes hebben geen titel en ze zijn ook niet genummerd.
In elk hoofdstukje lezen we over het wel en wee van één van de personages. Het verhaal speelt zich in het verhaalheden af op Nieuwjaarsdag. Overal wordt er gekeken naar het beroemde skischansspringen in Garmisch-Partenkirchen. Dat sportevenement vormt aanvankelijk de enige verbinding tussen de hoofdpersonages. De vertellers (Bertus, Halbert, Marie-José, Lamar, en Yuri) vertellen in de o.t.t. en zijn personaal aan het woord. Maar ergens boven het verhaal zweeft een alwetende verteller, bijvoorbeeld in het eerste hoofdstuk waarin een stervende man is opgenomen in het ziekenhuis en er van buitenaf over hem en andere Nieuwjaarsdagpatiënten wordt gesproken.
Alle verhaaldraadjes komen aan het eind samen: iedereen kijkt naar de sprong van de Finse schansspringer Yuri Raikkonen op TV. Sommige personages zijn elkaar ondertussen toevallig in het verhaal tegen gekomen (o.a. Halbert en Daphne), anderen blijken achteraf bij elkaar te horen (Martje, Christian en hun stervende vader), weer anderen weten niets van elkaars bestaan, al worden ze soms wel in een ander verhaal genoemd. Maar alle personages kijken naar hetzelfde beeld van een skispringer die een gat in de lucht springt.
Er wordt niet meer verteld hoe ver de sprong van Yuri is, zelfs niet of hij met beide voetjes op de grond landt. Maar dat wordt ook niet van de andere personages verteld. De roman heeft derhalve een open einde.
Decor
Het is een actueel boek, wat je kunt zien aan verhaalgegevens als mobiel bellen, internetdating, het hebben van een iPhone. Maar er wordt door de vertellers niet gesproken in welk jaar de Nieuwjaarsdag valt die in het verhaal beschreven wordt. Dat kun je wel uit de tekstgegevens afleiden die her en der verspreid in de roman voorkomen.
Zo wordt op blz. 22 aangegeven dat Bertus op 28 augustus 1964 geboren en later wordt geschreven dat hij 45 jaar oud is (blz. 152). Dat zou betekenen dat het verhaal zich afspeelt op 1 januari 2010.
Het verhaal kent diverse decors. Een aantal personages leven in de hoofdstad Amsterdam: Halbert Wassink, Mevrouw Zoltana, Meertien Lamar, Daphne en Rebekka. Daar speelt dan ook een groot gedeelte van de roman zich af. De omstandigheden van deze grote stad zijn ook goed herkenbaar en er worden ook namen genoemd van straten en plein uit Amsterdam.
Marie-José is een “Zeeuws meisje” en Bertus is voor zijn internetdate naar Zeeland (Zoutelande) gereden, waar hij seks met haar heeft. Hij maakt daarna de reis terug naar Swifterband (tussen Lelystad en Dronten - daar wil je natuurlijk ook niet wonen).
Buiten alle decors om spelen de skischanswedstrijden in Garmisch-Partenkirchen een grote rol. Yuri maakt met zijn vrouw de reis naar Zuid-Duitsland. Op Nieuwjaarsdag worden daar altijd de bekende skiwedstrijden gehouden.
Stijl
Nieuwenhuis hanteert een humoristische, enigszins ironisch aandoende stijl. Daardoor wordt het eenzame en lege bestaan van zijn personages alleszins aanvaardbaar om te lezen. Wanneer hij niet het stijlmiddel van de ironie zou hebben gebruikt, zou het een te zwaar boek zijn geworden. Ook aan de namen kun je zien dat Nieuwenhuis ironie heeft willen toevoegen aan zijn roman (Lamar, Hollewege, Zoltana (Sultana?), Wassink).
Slotzin
Maar in het hoofd van de springer is het eindelijk stil geworden. Hij voegt zich naar wat de zwaartekracht van hem eist. De rest is techniek.Beoordeling
“Een gat in de lucht” is een sterk gecomponeerde en ironisch geschreven roman over mensen die allemaal in hun leven beschadigd zijn en op Nieuwjaarsdag proberen een nieuwe start te maken. Maar dat gaat hun niet lukken. Daarom wordt het een roman van desillusie. Maar door de stijl van Nieuwenhuis is het geen vervelend verhaal om te lezen geworden. Er gebeurt misschien niet veel, maar aan de andere kant kun je uit de flashbacks opmaken dat er toch veel gebeurd is in het leven van de personages. Het knappe van die gebeurtenissen is dat Nieuwenhuis niet veel woorden nodig heeft om een en ander te schetsen. Dat is knap voor een debutant.
De amusementswaarde voor scholieren van havo en vwo is dan ook ruim voldoende. De literaire waardering is twee punten.
Recensies
"Het debuut van Erik Nieuwenhuis is, ondanks zijn soms lichte ironische taalgebruik, daarmee geen vrolijk boek geworden." http://www.8weekly.nl/art...egte.html
"Je stapt eventjes het leven van iemand binnen en binnen de kortste keren zit je weer in een ander leven." http://www.tzum.info/2011...de-lucht/
" Op een speelse manier weeft E.N. door de losse verhalen een verhaallijn, die de spanning er in houdt: de gebeurtenissen rond de Finse skispringer Raikkonen." http://mijnboekenkast.blo...lucht.html
"Als je de lastige structuur en de goede verwerkte realiteit vergelijkt, wint de realiteit het van de lastige structuur." http://amersfoort.cultuur...elijkheid/
Geschreven door Cees
Ik heb verreweg het grootste deel van mijn leven voor de klas gestaan. Eerst vijf jaar op een basisschool, daarna veertig jaar op diverse scholen voor voortgezet onderwijs: havo en vwo, onder- en bovenbouw. Ik vond het destijds mijn taak om de verouderde en 'afgezaagde' literatuurlijsten voor Nederlands te vernieuwen en mijn leerlingen kennis te laten maken met nieuwe en/of jonge schrijvers. Lezen kan namelijk ook gewoon leuk zijn. Docenten kunnen je met het aanprijzen van leuke en/of spannende boeken enthousiast maken. Stukken die interessant zijn, voorlezen in de klas. Kort vertellen waarover een boek gaat. Ik heb nu ruim 1460 verslagen gemaakt, waarvan een heleboel Zeker-Weten-Goed-verslagen. Er staan vragen over de inhoud aan het eind om je te laten zien of je het boek begrepen hebt.
Bij Scholieren.com probeer ik daarom zo veel mogelijk boeken van nieuwe schrijvers te bespreken. Ik hoop altijd dat de 'moderne leraar Nederlands' het zijn leerlingen toestaat om de wat minder bekende schrijvers ook op de leeslijst te zetten. Uittreksels maken vond ikzelf vroeger helemaal niet leuk. Ik kocht daarom ook uittrekselboeken. (Bijvoorbeeld Literama, Apercu, Der Rote Faden) Nu maak ik zelf boekverslagen voor scholieren.com. Nog een gemeend advies: wees verstandig en lees altijd wel het boek. Dan kan een boekverslag op scholieren.com een een prima geheugensteun voor je mondeling zijn.
En geloof me, docenten kunnen vanwege tijdgebrek ook niet alle boeken lezen die jaarlijks verschijnen; zij raadplegen daarom ook wel de boekverslagen die scholieren.com levert.
REACTIES
1 seconde geleden