Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2016
• 174 pagina's
• Uitgeverij: De Kleine Uil

Flaptekst

Eerste zin

Ik kan vliegen. Ik weet dat het een kwestie van definitie is maar als je zonder gebruik van mechanica kunt bewegen door de lucht, dan kun je vliegen. Ik weet elke seconde van mijn vlucht nog.

Samenvatting

Personages

Bas Jan

Bas Jan is bijna 17 en hoogbegaafd. Hij wordt aanvankelijk gepest op school (omdat hij geen moeder heeft) maar hij trekt zich er weinig van aan. Hij specialiseert zich in vallen en als hij zo'n val demonstreert als het koningspaar op bezoek komt, wordt hij beroemd en populair bij zijn klasgenootjes. Het is een volgende stap in zijn carrière. Hij wil naar de Kunstacademie en hij moet daarvoor een intake doen. Hij besluit een spectaculaire val te oefenen. Hij heeft oog voor de vergeetachtigheid van zijn vader en denkt dat dit zal verbeteren als hij hem confronteert met zijn verleden. Hij besluit de reis per tandem te maken. Na een reis vol hindernissen komt hij in Den Haag, waar zijn oom niet heel enthousiast is. Laster wordt duidelijk waarom: Bas Jan heeft een relatie gehad met zijn tien jaar oudere tante. Die is gestorven bij de geboorte van de kinderen van Willem. In de familie lag Wim daarna slecht. Bas Jan schrikt als hij de grafsteen ziet waarop zijn naam en die van zijn zusje staat. Zijn vaders leven is dus bepaald geweest door die affaire. Maar hij begrijpt zijn vader en diens relatie met Bas Jans moeder nu wel. Bas Jan is op zoek naar zijn identiteit. Dat blijkt o.a. uit zijn escapades op seksgebied: weet hij al of hij hetero of homo is? Hij experimenteert aan beide kanten. Na de verdwijning van zijn vader gaat hij in het huis van oom Vincent wonen.Zijn vaders lichaam wordt nooit terug gevonden.

Sasja

Sasja is nog maar elf jaar maar toch al een bijdehand kind. Ze wordt bij de opvoeding geholpen door Bas Jan. Hij koopt o.a. maandverband voor haar. Ze heeft een bizarre voorliefde voor barbiepoppen. Ze haalt de ogen van de standaardpop eruit en brengt veel grotere ogen aan, wat haar vriendinnen nogal eng vinden. Later stuurt ze een zending barbiepoppen mee in het zeilbootje van haar oom. Zij durft wel haar vader te "helpen", waar haar broer Bas Jan weigert op zoek te gaan voor pillen voor zijn vader. Ze is nog jong, maar helpt hem in het zeilbootje voor zijn laatste zeiltochtje en zijn grootste verdwijntruc.

Quotes

"Wij hoogbegaafden zeggen dan altijd dat wij het niet zo nodig vinden om ons te bewijzen, maar het steekt toch elke keer als hij hogere cijfers haalt dan wij; wij die wel getest zijn. Zijn vader had niet genoeg geld om zo'n bureau in te schakelen. Hoogbegaafdheid en rijkdom gaan vaak hand in hand." Bladzijde 12

"Ik ben gaan vallen dankzij mijn moeder. Ik was zeven toen ze het huis verliet, Sasja was nog maar een baby. Zodra zij vond dat ze genoeg borstvoeding had gegeven en de zuigfles een waardige vervanger werd geacht, vertrok ze onaangekondigd. Ik herinner me althans geen heftige afscheidsscéne: ze was er op een gegeven moment niet meer." Bladzijde 31

"Als je goed valt, breek je niets. Fout vallen doe je met je lichaam, goed vallen met je hersens. Ik ben hoogbegaafd, dus dat komt goed uit." Bladzijde 12

"Een dag later kreeg ik nog een koninklijk boeket met een beterschapskaart. Daarop stond de boodschap. "Vallen is niet de beste manier om op te vallen." Mijn succes bewees hun ongelijk. Er was geen krant waarin ik niet stond......" Bladzijde 63

"In robuuste blokletters is de naam Mathilde Kouwenhof in de zwarte steen gebeiteld. Daaronder, het beneemt me de adem, staat met slechts één jaartal mijn eigen naam te lezen. En daaronder de naam van mijn zus." Bladzijde 141

"Half twee. Op Vlieland is een scheepje aangespoeld. Het nieuws komt tot ons via Twitter. Drie kwartier na dat bericht komt er een politiewagen voorgereden. De agenten komen ons persoonlijk melden dat het scheepje waarschijnlijk van oom Vincent is. Er zijn foto's gemaild. De agenten laten de foto's zien. Het is de boot van oom Vincent. De boot is leeg." Bladzijde 168

Thematiek

Zin van het bestaan / zin van het leven

Als overkoepelend thema van deze roman zou je de zin van het leven kunnen noemen. Bas Jan moet greep krijgen op het leven. Als hoogbegaafde jongen wil hij naar de Kunstacademie. Hij heeft zich gespecialiseerd in vallen. Zijn vader heeft, afkomstig uit een rijk milieu, ook voor een bijzonder vak gekozen: goochelaar. In alles peelt door op welke manier je gelukkig zou moeten worden. Vader had een minnares: zijn tien jaar oudere tante Tilly. Toen die zwanger van hem werd, was het "bonje binnen de familie." Tante sterft bij de geboorte van de kinderen en Wim moet buiten de familie zijn weg zoeken. Hij gaat geen rechten studeren zoals zijn vader wil, maar het goochelvak in. Hij krijgt een zekere bekendheid, heeft een bloedmooie assistente met wie hij twee kinderen krijgt, maar er is geen sprake van liefde. Ze bedriegt hem en verlaat het gezin na de geboorte van het zusje van Bas Jan. Het gezin moet zich verder maar zien te bedruipen. Bas Jan zorgt voor zijn zusje. Maar hij heeft later ook oog voor zijn invalide vader die een doodswens heeft. Die vraagt om pillen. Bas Jan heeft een andere oplossing: terug naar het Haagse verleden van zijn vader. Misschien brengt dat de herinneringen weer tot leven. Tijdens die queeste hoort Bas Jan wat er vroeger met zijn vader is gebeurd. Hij kan diens verdriet daarna wel begrijpen. Ook Sasja begrijpt wat haar vader wil en willigt zijn wens om dood te gaan in.Zo valt in feite wel alles samen.

Motieven

Moeizame liefdesrelaties

Vader Wim had een moeizame liefdesrelatie met de moeder van Bas Jan. Hij moet erg onder de indruk zijn geweest van de dood van zijn geliefde tante Mathilde met wie hij een relatie had. Hij neemt daarna een dertig jaar jongere assistente bij zijn goocheloptreden. Die schenkt hem twee kinderen, maar dat is eigenlijk alles wat hen samen bindt. Als baby Sasja één jaar is, vertrekt de moeder. Ze kwam overigens seksueel weinig te kort, want ze nam donker gekleurde mannen met alle plezier na een avondje stappen mee naar huis. Blijkbaar accepteerde vader Wim dat allemaal.

Queestemotief

Het verhaal heeft de vorm van een reisverhaal waarin de zoon op zoek gaat naar het verleden van zijn vader. In zekere zin lukt dat ook, wanneer hij in Den Haag het verhaal over het familiegeheim hoort. Dat verklaart veel.

Seksualiteit

Bas Jan moet zijn eigen seksualiteit nog ontdekken. Dat wordt subtiel en hilarisch verteld. Hij heeft een vorm seks met Marie-Cristine, later die avond met haar broer Boudewijn. Ze gaan tijdens de reis naar een naturistencamping. Bas Jan heeft eerst wat moeite met het naaktlopen, maar hij gaat ook in zijn blootje valoefeningen doen. Hij wordt opgemerkt door een biseksueel echtpaar dat hem daarna in hun tent verwent. Op het naaktstrand van Scheveningen heeft hij in zee seks met een Hindoestaanse homo. Het zaad van Bas Jan vloeit in zee weg. Stiekem zijn drie oude zonaanbidsters er getuige van. Ook de docente op de Kunstacademie die hem ziet als hij zich na zijn duik in de modder moet douchen, kijkt naar zijn geslacht. Natuurlijk wordt hij aangenomen als student. Dat zou nog wel eens wat kunnen worden. Maar alle seksualiteit blijft heerlijk subtiel en wordt (gelukkig) nergens expliciet beschreven.

Vader-zoonrelatie

Wanneer de vader van Bas Jan in een rolstoel terecht is gekomen, ziet hij het leven vaak niet meer zitten. Hij vraagt aan Bas Jan om pillen om zo een eind aan zijn leven te maken. Maar de zoon vindt dat de vader daar nog lang niet aan toe is. Omdat zijn vader geestelijk achteruit gaat, wil hij terug naar het verleden met hem. Daarom maakt hij met een bizar vervoermiddel (een tandem en een melkbussenkarretje) een evenzo bizarre tocht. Maar het getuigt wel van een liefde voor zijn vader. Hij was ook trots op zijn vader die in de wereld van de magie bekend werd door de magische zouttruc. Hij geniet ervan als zijn vader op de nudistencamping die truc voor de laatste keer opvoert, maar nu met zand.

Coming of age

In het verhaal moet Bas Jan ook zijn eigen identiteit ontwikkelen. Hij heeft seks zowel met mannen als vrouwen. Hij is hoogbegaafd en hij begrijpt al vrij veel van het leven. Hij zorgt als een oudere broer ook voor zijn zusje Sasja.Hij maakt een stap naar zijn volwassenheid. Hij staat op het punt een nieuwe studie aan de Kunstacademie op te pakken. Bas jan is het voorbeeld van een vroegrijpe tiener die moet proberen greep op de wereld te krijgen.

Relatie tussen broer en zus

Bas Jan heeft een goede en leuke relatie met zijn zusje Sasja. Omdat zijn moeder een jaar na de geboorte van Sasja is vertrokken, voelt hij de behoefte om zich om zijn zusje te bekommeren. Zo gaat hij als ze elf jaar is maandverband voor haar kopen.

Dood

Ook de dood speelt een rol in het leven van Bas Jan en zijn vader. De minnares van zijn vader, Tante Mathilde, sterft bij de bevalling. Ook de ongeboren tweeling sterft. Hij ziet later op de grafsteen dat hij de naam draagt van zijn overleden voorganger. Ook zijn vader sterft, al wordt zijn lichaam nooit gevonden. Zusje Sasja heeft voldaan aan zijn wens om te sterven. Zij heeft hem in het zeilbootje gehesen en op weg geholpen. Je mag als lezer aannemen dat hij verdronken is.

Familiegeheim

Vader Willem, heeft toen hij jong was een seksuele relatie gehad met zijn tien jaar oudere tante. Ze was zwanger van hem, en wilde het kind niet laten weghalen. Ze werd door de familie verguisd en kwam bij de geboorte van een tweeling om het leven, evenals de twee kinderen. Als Bas Jan in het verhaalheden de begraafplaats van de minnares van zijn vader bezoekt, ziet hij dat de twee overleden kinderen Bas Jan en Sasja werden genoemd. Tante Mathilde was dus de grote liefde van zijn vader geweest.

Overspel

Tante Mathilde pleegde overspel met haar neefje Wim. Die maakte haar zwanger. (zie motief familiegeheim). Ook de moeder van Bas Jan die zijn vader twee kinderen had geschonken, pleegde regelmatig overspel. Zij was veel jonger dan zijn vader en had een voorliefde voor dansen, donkere mannen die bovendien een rijbewijs hadden. Bas Jan treft regelmatig vreemde (in ieder geval donker gekleurde) mannen in de slaapkamer van zijn moeder aan.

Maatschappijkritiek

Zoals het de schrijver betaamt, heeft hij wat (verholen) kritiek op maatschappelijke ontwikkelingen. Zo besteedt hij aandacht aan de tendens om het etiket hoogbegaafdheid te kopen, de ongewenste kinderen, de oudere digibete generatie (oom Vincent) , het probleem van de naderende dementie. (vader Wim)

School- en studentenleven

Bas Jan is hoogbegaafd en hij zit in een klas met veel hoogbegaafden. Dat is wel een bijzonder slag mensen. Een aantal van hen heeft het etiket "gekocht." Op school wordt Bas Jan aanvankelijk gepest, maar omdat hij zich tot een valdeskundige heeft ontwikkeld, wordt hij later wel geaccepteerd door de groep. Als eenling trok hij zich trouwens niets aan van het pesten. Na de val tijdens het bezoek van de koning en de koningin wordt hij populair en heeft daardoor seksuele 'vooroefeningen" met M-C en haar broer Boudewijn.

Motto

Er is geen motto

Opdracht

Voor Doeke

Trivia

De naam Bas Jan verwijst naar de door de schrijver bewonderde valkunstenaar Bas Jan Ader. Hoewel er verwijzingen naar die kunstenaar zijn, is er geen sprake van een biografie.

In juli 2017 was de schrijver Coen Peppelenbos nogal teleurgesteld dat de grote kranten (Volkskrant, NRC, Trouw) geen recensie over zijn tweede roman hadden opgenomen. De roman (in november 2016) is dus vrij onbekend gebleven. Op zijn Facebookpagina loofde hij op 27 juli 2017 15 exemplaren uit aan lezers die een recensie zouden willen schrijven. Ook scholieren.com kreeg een exemplaar. Met plezier werd de roman door mij gelezen en gerecenseerd.

Titelverklaring

Bas Jan, de 16-jarige verteller, heeft zich een specialist gemaakt in het vallen. De titel komt letterlijk voor in de tekst op blz. 64:" Ik hoorde nog steeds niet bij de groep, was nog steeds iemand die zich abnormaal gedroeg, maar werd wel iemand die de groep als geheel meer aanzien gaf. Ik kon iets uitzonderlijks en daarmee verwierf ik de vrijheid van de kunstenaar, een valkunstenaar."

Tegelijkertijd kun je ook lezer dat zijn vader invalide is geworden door een simpele val in huis. Die is dus zeker geen valkunstenaar geweest. 

Daarnaast is er nog een andere val op het strand van Scheveningen. Bas Jan gaat met de hond Leo naar het naaktstrand. Een reclamevliegtuigje stort in zee, vlak nadat Bas Jan seks heeft gehad met een een Hindoestaanse homo. De piloot wordt gered en mankeert weinig. Ook een valkunstenaar. Het hoofdstuk heet Icarus met een verwijzing naar de klassieke val van de mythologische zoon die het te hoog in zijn bol kreeg en naar de zon wilde vliegen. Ook daar speelt op de achtergrond een vader-zoonrelatie.

Structuur & perspectief

De korte roman is onderverdeeld in 28 relatief kleine hoofdstukken die alle een korte titel hebben, die in het hoofdstuk zelf terugkomt: bijvoorbeeld:
- Het grote dampen
- Leo betekent leeuw
- De grote Fratelli
- Opvallen is ook vallen
- De laatste voorstelling 
- Samenvallen

In die hoofdstukken lopen heden en verleden soms op een heel natuurlijke manier in elkaar over.  In het heden maakt de verteller Bas Jan een reis naar het verleden van zijn vader  in de hoop dat die reis zijn geheugen kan opfrissen. Maar hij gaat ook om een toelatingstest voor de Kunstacademie af te leggen.
In het verleden wordt niet alleen gesproken over zijn vader die een goochelaar was en over het afwezig zijn van de moeder die het gezin in de steek had gelaten, maar ook over de valoefeningen van Bas Jan. Wanneer ze in het huis van de oom uit Den Haag zijn, onthult die het familiegeheim van de vader van Bas-Jan die op jonge leeftijd een verhouding heeft gehad met zijn niet al te oude tante. Dat heeft een scheuring in de familie veroorzaakt.

De verteller is de bijna 17-jarige hoogbegaafde valkunstenaar Bas Jan die in de ik-vorm vertelt en over een voor zijn leeftijd bijzondere mate van relativerende humor beschikt. Hij vertelt afwisselend in de o.t.t en de o.v.t. 

Decor

Bas Jan woont met vader en zusje Sasja in Oud-Heeten. Dat is een dorp in de gemeente Raalten (OV.)
Van daaruit maken ze een fietstocht met twee overnachtingen naar Den Haag waar de broer (Vincent) van vader woont.  Daar staat ook de Kunstacademie waarvoor Bas Jan een toelatingstest moet doen.  Het boek is dus ook gedeeltelijk een reisverhaal ("een road novel op de fiets"). In Den Haag krijgt het verhaal zijn apotheose, zowel voor Bas Jan als voor zijn vader die zijn laatste verdwijntruc uithaalt. 

Het verhaalheden wordt niet met data en jaartallen genoemd. Maar je kunt het als lezer wel reconstrueren. Het verhaal speelt in de zomer als Bas Jan zijn vwo eindexamen heeft gehaald. Hij is  bijna 17 jaar. Dat kan wel , omdat hij hoogbegaafd is en wel een klas zal hebben overgeslagen. De reis wordt gemaakt in de zomervakantie.
Aan het begin van het eindexamenjaar komen Maxima en Willem-Alexander op bezoek bij zijn school . Er wordt gesproken over de nieuwe koning. Dat bezoek zal dus niet lang na de inauguratie (30 april 2013)  zijn geweest. Mogelijkerwijs in september 2013 of anders 2014. Daarna spreek je niet meer over een "nieuwe" koning. Dat betekent dat het verhaalheden in juli 2014 of juli 2015 moet spelen. Bas Jan moet dan in 1997 of 1998 geboren zijn en zijn zusje zes jaar later. (2003 of 2004).
Een jaar later  is de moeder verdwenen. De laatste voorstelling  van de Grote Fratelli wordt opgevoerd als Bas Jan 9 jaar is. Dat is dus 2006 of 2007. Drie jaar voor het verhaalheden (2011 of 2012) maakt vader een fatale val, waardoor hij in de rolstoel terecht komt. 
Bij het bekijken van familiefoto's vertelt Bas Jan dat zijn vader een puber in de jaren vijftig was. Dat zou kunnen betekenen dat hij ongeveer in het oorlogsjaar 1940 is geboren en dat zijn vader dus een jaar of 75 zou kunnen zijn. De verdwenen moeder was zo'n  30 jaar jonger dan zijn vader. 
 

Stijl

Een van de sterke punten van de roman is de heerlijke stijl waarin het tegen absurdisme aanschurkende verhaal wordt beschreven. De hoogbegaafde Bas Jan is ook een begaafde verteller met een relativerende ironie waarmee hij tegen de dingen  van het leven aankijkt. Dat is wel een sterk punt van de verteller waardoor het nooit saai wordt.
Een paar voorbeelden  van die lichtvoetige humor:
-(blz. 11) "Sommige mensen blijven hun hele leven zoeken naar hun specialisme. Lijkt me behoorlijk deprimerend als je er op je tachtigste achter komt dat je eigenlijk een goede hockeyer geweest had kunnen zijn  als je maar opgelet had op je zesde."
-(blz.12) "Bij ons op school is het niet zo moeilijk te zijn om hoogbegaafd te zijn. De helft van de klas heeft zich laten testen door speciale bureaus  en na die test bleek dat we hoogbegaafd zijn. Onze ouders kunnen met ons pronken."
- (blz. 36) "Haar minnaars  hadden twee eigenschappen: ze hadden een donkere huidskleur en ze waren in bezit van een rijbewijs. Het kwam maar sporadisch voor dat ze een taxi moest betalen om thuis te komen." {.....} blz. 68 "Pas jaren later wist ik waar die condooms voor gebruikt werden. Ik ben blij dat ze zo voorzichtig was, anders was ik nu een Surinamer geweest."
- (blz. 94) "Haar tong glijdt over mijn schouder naar mijn nek. Ze brengt haar mond dichtbij mijn rechteroor. "Wij zijn bi", fluistert ze hees. "Ik ben Bas Jan", antwoord ik.

Het boek is niet overladen met metaforen, maar wanneer die gebruikt worden, zitten ze ook in de humorsfeer.
(blz. 42) " Ik ga wel alleen", zei hij later teleurgesteld, als een slager die moet toegeven dat zijn kinderen vegetariër zijn geworden." (met betrekking tot zijn voorkeur de bliksem buiten gade te slaan.)
(blz.81) "Bij het zoenen was het wel speciaal. Mijn tong zocht steeds het knopje op haar tong. Zoals je je straal ook automatisch op een in het glazuur gebakken vlieg van het urinoir richt."
(blz. 113) "Duindorp is een raar getto met alleen maar laagbouw, op geen enkel huis zit een schuin dak. Op straat staan alleen maar mensen met tattoos. Het is alsof je door de Bijlmerbajes loopt, maar dan de blanke versie."

Ook kun je soms prachtige (en grappige) oneliners van Peppelenbos verwachten. Hiervan een paar voorbeelden:
(blz. 53) "Een pseudoniem verdubbelt je leven."
(blz. 72) "Ik rijd met mijn vader naar zijn geheugen toe."
(blz. 111) Vijf albums waren vroeger voldoende voor een heel leven. (over fotoalbums die Bas Jan meeneemt) 
(blz. 136) "Oom Vincent is zojuist deze eeuw binnengekomen."
(blz. 140) "De dood is ingebouwd door het leven." (over een begraafplaats in Den Haag) 

Stilistisch gezien is het een genot om het werk van Coen Peppelenbos te lezen.

Slotzin

Het lichaam van mijn vader is nooit aangespoeld. Af en toe krijgt een jutter nog wel de schrik van zijn leven als hij een barbie met onrustbarend grote ogen van het strand raapt.

Beoordeling

"De valkunstenaar" is een tot nu toe onbekend gebleven roman, maar dat is volkomen ten onrechte. Niet alleen het bizarre verhaal, maar ook de gekozen structuur en de prachtige stijl waarin Peppelenbos het verhaal presenteert, zijn een genot om te lezen. De lichtvoetige humor  bezorgt je meermalen een glimlach op het gezicht. Wie zo'n leven in slechts 174 pagina's weet over te brengen, kan schrijven. Het is dan ook ten onrechte dat de grote dagbladen het boek tot nu toe niet hebben gerecenseerd. Het is nog niet te laat....Ze zullen hun fout nog moeten herstellen.

Het verhaal zal ook jeugdige lezers van het voortgezet onderwijs kunnen boeien. Het gaat immers over een leeftijdgenoot die iets vreemds uithaalt,  erotische spanning en een bizar verleden, dat moet toch kunnen aanspreken. Daarnaast heeft het boek een erg prettige bladspiegel waardoor je als lezer niet erg veel tijd kwijt bent om het verhaal te lezen. Wat wil een eindexamenkandidaat havo en vwo nog meer. 

Omdat een belangrijk motief een familiegeheim is, kun je het voor de literatuurlijst ook gemakkelijk combineren met andere boeken over verzwegen familiegebeurtenissen. Een paar tips:
Griet op de Beeck-  Vele hemels  boven de zevende (2016)
Vincent Overeem - Tobi 
Erik Vlaeminck - De zwarte brug (2016)
Erik Vlaeminck - Brandlucht (2011)
Vonne van der meer - Zondagavond (2009)
Carla de Jong - De Johansons (2017)

 

Recensies

"De valkunstenaar is een opgroeiboek (in de kunsten), een reisverhaal, een goed beknopt gehouden familiesage, dat daarnaast maatschappelijke kwesties, zoals dementie, ongewenstheid, doodwens, het losgezongen zijn van de digitale wereld, aankaart. Bas Jan observeert, constateert, zoekt voorzichtig een verklaring. Hij staat op het punt om de wereld enigszins in de greep te krijgen. Het idioom dat Peppelenbos hem heeft meegegeven past naadloos, zorgt voor een lichte verontrusting. Er zijn veel mooie zinnen aan te strepen, zonder dat ze (excuus) een struikelblok in de tekst vormen." http://www.tzum.info/2016...unstenaar/

"PDF-bestand van een lovende krantenrecensie van Joep van Ruiten." http://www.woestenledig.c...759970d-pi