Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2015
• 254 pagina's
• Uitgeverij: Ambo/Anthos

Flaptekst

Eerste zin

Het luchtalarm loeit voor de zoveelste keer, een hoog gejank dat over de stad golft, de straten vult met lawaai en iedereen verschrikt doet opkijken. Het is niet de eerste keer en nadat men even zijn pas heeft ingehouden en gealarmeerd naar boven heeft gekeken, gaat het leven weer zijn gang.

Samenvatting

Personages

Max Rösener

Max is een charmante Duitser in de sociale omgang met vrouwen, maar blijkbaar een keiharde ondervrager bij de SD. Hij helpt Katja bij diverse problemen maar of dat uit eigen belang is wordt niet helemaal duidelijk. Hij zou gelogen kunnen hebben over de dood van zijn vrouw en kind (volgens zijn secretaresse) en dat maakt hem heel wat minder sympathiek.

Hein en Thijs

Beiden zijn het broers van Katja die zich vanaf het begin hebben gemeld bij het verzet. Ze zijn niet bang, worden desondanks opgepakt, maar keren terug.

Chiel

Chiel is de verkering van jet. Zijn ouders zijn bij de NSB, maar hij heeft zich van hen afgekeerd. Na zijn huwelijk met Jet toont hij zich dapper: hij beschermt Katja als ze beschuldigd wordt van seks met Max, hij verdedigt zijn eten op de hongerstrooptocht en staat steeds zijn mannetje. Hij heeft dus een eigen mening en hij komt er pook voor uit.

Daniël

Daniël krijgt niet veel tekening in de roman. Hij komt als een gedreven arts voor die het niet eens is met de ideeën van zijn ouders. Hij komt in verzet en moet dat bekopen met een transport naar Duitsland. Hij keert niet terug.

Katja

Katja van Kesteren is een aardige jonge vrouw. Ze is getrouwd met Daniël die arts is. Zijn ouders zijn bij de NSB en dat keurt ze sterk af. Toch merkt dat ze niet alle Duitsers onaardig zijn,. Vanaf het begin is ze gecharmeerd van Max en als ze zijn hulp nodig heeft, schroomt ze niet haar lijf aan te bieden. Ze krijgt een seksuele relatie met hem. Je zou het als een teken van verraad kunnen beschouwen en haar een moffenhoer kunnen noemen, maar blijkbaar mag het van de schrijfster als je echt verliefd bent. Toch is het een vorm van overspel. Katja doet ook werk voor het verzet. Ze is dapper en regelt toch het gezin. Ze aarzelt niet om Samuel mee te nemen: ze wilde immers graag zelf kinderen maar kan die niet krijgen. Als Sonia terugkeert, wil ze eerst niets over Bas zeggen, maar ze moet toch voor de waarheid uitkomen. Ze heeft veel geleden in de oorlog (familie kwijt, man kwijt, vrienden kwijt)

Quotes

"Dat leek mij ook. En daarom vroeg ik me af of u iets voor mijn broertje kunt doen.’ Er valt een lange stilte die ze niet durft te verbreken. Ten slotte zegt Rösener: ‘U vraagt me nogal wat.’ ‘Dat weet ik, maar ik ben ten einde raad.’ Zijn blik blijft een tijdje op haar rusten. ‘Misschien. Ik kan niets beloven, maar ik ga het proberen.’ ‘Dank u, o, dank u!’ Katja’s ogen schieten vol tranen. Rösener staat op en ze volgt zijn voorbeeld. Opnieuw neemt hij haar hand in de zijne, buigt zich eroverheen en kijkt haar diep in de ogen. ‘ ‘Als het lukt, Frau Van Kesteren,’ zegt hij zacht, ‘dan bent u mij heel wat verschuldigd." Bladzijde 85

"De ster is de nieuwste verordening. Elke Jood is verplicht vier stuks aan te schaffen en op hun meest gebruikte kledingstukken te naaien. Sowieso op hun jas, duidelijk zichtbaar op de borst. Voortaan is het voor Joden verboden om zich zonder ster op straat te vertonen. Katja pakt de stof op. De sterren zijn geel en in het midden staat in grote zwarte letters JOOD." Bladzijde 63

"Uiteindelijk is het onvoorstelbare dus toch gebeurd. Ondanks alle signalen die wezen op een naderende oorlog, had Katja niet gedacht dat die daadwerkelijk zou uitbreken. De onheilsberichten uit het buitenland, de distributiestamkaarten die werden ingevoerd en de schuilkelders die in grote haast in de hele stad werden gebouwd wezen erop, maar net als iedereen kon ze zich niet voorstellen dat de Duitsers hen zouden aanvallen. Nederland was immers neutraal. Hoe naïef zijn ze geweest, hoe ongelooflijk naïef." Bladzijde 27

"Een jongeman wordt naar buiten gesleept, hangend tussen twee Duitsers in. Bloed stroomt uit zijn mond, zijn ogen zitten dicht en zijn been sleept in een vreemde hoek achter hem aan. Achter hem loopt Max, zijn groene uniform bespat met bloedvlekken. Katja’s ademt stokt. Het is alsof iemand haar een harde klap in het gezicht heeft gegeven, ze is er duizelig van. Over het hoofd van de gevangene ontmoeten haar ogen die van Max, registreren zijn harde uitdrukking en de schrik als hij haar ziet. Dan draait ze zich om en rent naar buiten." Bladzijde 116

"Haar dromen zijn gevuld met beelden van haar vriendin, waarin ze opeens voor haar neus staat, lachend en vol levenslust, zoals ze haar heeft gekend. Het ontwaken is elke keer ontnuchterend. Ze vraagt het Rode Kruis om inlichtingen en krijgt de bevestiging dat zowel Esther als Victor is omgekomen in Auschwitz. Op haar verzoek om informatie over Daniel komt geen antwoord." Bladzijde 146

Thematiek

Oorlog: algemeen

In het gehele boek draait de handeling om de gevolgen van een oorlog. In het bijzonder gaat het om Rotterdam en zijn inwoners in de Tweede Wereldoorlog. Van der Vlugt heeft zich gedocumenteerd met bronnen over de geschiedenis van de havenstad en beschrijft precies de periode van mei 1040 tot einde 1945. Vrijwel alle motieven houden hiermee verband.

Motieven

Jodenvervolging

In dit oorlogsboek hoeft het motief geen nadere uitleg. De joden worden opgepakt en de meesten keren niet meer terug. Bas(= Samuel) wordt opgevoed als een Nederlands jongetje . Zijn grootmoeder Sonia herkent zijn joodse trekken, maar vindt het goed dat hij bij Katja blijft wonen. Zijn eigen ouders komen om in een concentratiekamp.

Seksualiteit

Katja gaat met de Duitse SD-officier Max Rösener naar bed om er beter van ten worden: het jodenjongetje Bas beschermen, extra eten versieren in de hongerwinter, haar broers uit handen houden van de Duitsers, haar man zien vrij te krijgen. De prijs is seks met de Duitser. daarom wordt ze na de Bevrijding eerst als moffenhoer gezien. Gelukkig weten mensen te melden dat ze het allemaal gedaan heeft om inlichtingen voor het verzet te verkrijgen. Dat bespaart haar een kale kop.

Judasmotief

Het Judasmotief komt in oorlogsboeken natuurlijk veel voor. Joden moesten onderduiken en werden verraden. Ook de toetreding van mensen tot de NSB kun je als een vorm van verraad zien. de ouders van Daniël treden toe tot de beweging waardoor de relatie met Katja bekoelt. Ze begrijpt niet dat deze mensen de vreemde ideeën van Hitler aanhangen. Maar is haar relatie met de Duitse SD-man Max toch eigenlijk ook niet een daad van verraad.

Relatie tussen broer en zus

Katja kan tijdens de oorlog steeds beter opschieten met haar beide broers Thijs en Hein. Die gaan in het verzet en tonen moed.

Ouder-kindrelatie

Katja moet op haar 21e al haar ouders verliezen in het bombardement. Ze had een goede relatie met haar ouders. Op de laatste dag steekt ze nog even flink de handen uit de mouwen. Daarna komen haar ouders om. Door haar schoonouders wordt ze veel minder geaccepteerd. Ze is van een lagere komaf dan haar man die voor arts heeft gestudeerd. Zeker als ze bij de NSB gaan, moet ze weinig van hen hebben. Daniël keert zich ook tegen zijn ouders.

Overspel

In feite pleegt Katja overspel, want ze is getrouwd met Daniël en ze gaat vreemd met de Duitse officier Max Rösener.

Titelverklaring

Naarmate de oorlog vordert, verdwijnen er steeds meer inwoners uit Rotterdam. Op een bepaald moment wordt er een grote razzia door de Duitsers gehouden en moeten alle mannen zich melden voor de Arbeitseinsatz. Rotterdam wordt dan een lege stad. Deze term is ook letterlijk in de tekst te vinden.
"Maar er is nauwelijks gezocht naar onderduikers en er zijn geen huizen in brand gestoken, ook niet  als er mannen  uit verstopplaatsen gesleept  moesten worden. Dan komt het berouw over het verraden van  buren, en over de angstige bereidwilligheid waarmee men aan de  bevelen in het pamflet heeft gehoorzaamd. Wat overblijft is een lege stad."

 

Structuur & perspectief

Het historische verhaal wordt opgebouwd in een aantal vrijwel even grote delen die met jaartallen worden aangegeven. Deze delen worden onderverdeeld in genummerde hoofdstukken.
1940-1941  Hoofdstuk 1- 16
1942- 1943 Hoofdstuk 17-30 
1944-1945  Hoofdstuk 31-45
Simone van der Vlugt geeft een chronologisch overzicht, zoals dat bij een historische roman past,

Er is sprake van een personale vertelster, de 21 -jarige (1940) Katja van   Kesteren. Zij vertelt in de o.t.t. wat beter is voor de spanning dan een achterafvertellend personage . Maar er staan hele stukken tekst die over de mega oorlogshandelingen in en buiten Europa gaan, dan lijkt er toch meer sprake te zijn van een alwetende verteller, die een helikopterview over de Europese geschiedenis heeft. Hier komt de historische roman in botsing met de psychologische roman. 
Dat komt m.i. de spanning in de roman niet ten goede. Beter zou het geweest zijn alle handelingen alleen vanuit de (beperktere maar persoonlijker)  wetenschap en de beleving van Katja te beschrijven. 
De karaktertekening blijft erg oppervlakkig en ik ben van mening dat identificatie (van belang voor de leesbelevenis) ver achter blijft.
 

Decor

De hele handeling in de roman gaat over de stad Rotterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog.Katja begint te vertellen over de meidagen in 1940 als de Duitsers de havenstad bombarderen om Nederland tot capitulatie te dwingen. Dat lukt. De stad Rotterdam  is heel herkenbaar in alle passages die daarna volgen. Van der Vlugt beschrijft de verschillende perioden in de oorlog: een rustig begin, het opkomend verzet, de jodenvervolging, de razzia's en de hongerwinter van 1944-45.Ook wordt de bevrijding beschreven en de terugkeer van haar broers maar niet de terugkeer  van iedereen zoals Esther en Victor. Het verhaal eindigt enkele maanden na de bevrijding in 1945.

 

Stijl

Simone van der Vlugt is niet moeilijk te lezen. Op een enkele seksverwijzing na zou 'De lege stad"zelfs een jeugdboek kunnen zijn.
Maar het geheel doet allemaal wat simpel en soms zelfs lelijk aan.  Door in sommige passages te kiezen voor een alwetende verteller ontstaat er m.i. veel te veel afstand tussen lezer en verteller en kun je je als lezer veel minder goed identificeren met de personages. Maar ook als Katja de verteller is, blijft dat euvel bestaan. Er wordt toch niet goed verklaard waarom ze seks heeft met  Max. Er zou veel meer sprake moeten zijn van een schuldgevoel.
De stijl zeker wat beeldspraak betreft is hier en daar zelfs gebrekkig en clichématig:
(blz. 14)   Als  een zwerm vogels komen ze aanvliegen,  met een  zacht,  eentonig  gebrom  dat snel aanzwelt. Niet in  de richting van de haven maar naar de binnenstad.
(maar direct daarna op blz. 14 :)
Het  gedreun komt angstaanjagend snel dichterbij,  als  een  reus wiens  voetstappen de aarde doen beven.
(blz. 15) De  eerste voltreffer in haar directe omgeving blaast  haar van  haar  voeten. Door de hevige luchtdruk  worden Lieke en zij opgetild en neergesmeten als balen meel.

Ronduit stilistisch fout en/of lelijk zijn zinnen als:
Een  nieuwe serie bommen komt  naar  beneden, aangekondigd door een schril gefluit. Enorme explosies  volgen.  Overal storten huizen in,  vliegen mensen door de lucht, om in stukken  gereten op straat  neer te komen. (om geeft een doel aan n.b.)
 Onderweg worden leegstaande winkels geplunderd met het excuus ‘straks brandt toch alles af’. (blz. 20)
Een rookzuil zo  groot  als een gigantische paddenstoel klimt naar de hemel, donker en  dreigend. Met open mond  kijken  ze toe,  elkaar stevig  vasthoudend. (een zuil als een paddenstoel ? Rotterdam ook nog getroffen door een atoombom?)

Simone had een betere redacteur voor het boek moeten krijgen. Wat meer tijd voor correctie had misschien kunnen helpen of moest het boek voor 5 mei in de winkels liggen?
 

Slotzin

Boven horen ze een stemmetje ongeduldig roepen. ‘Katja, ik ben wakker. Ik wil naar beneden!’ Ik kom,’ roept Katja terug. Ze loopt naar de keukendeur en draait zich halverwege naar Sonia om. ‘ Ga je mee?’ zegt ze. ‘Jullie hebben een hoop in te halen.’

Beoordeling

"De lege stad" is een oorlogsroman over Rotterdam in de Tweede  Wereldoorlog, maar het verhaal voegt werkelijk niets toe aan de geschiedenissen die andere oorlogsboeken al hebben beschreven. 
Om een paar klassiekers te noemen:
"De donkere kamer van Damocles"(Willem F. Herman) (over fictie en werkelijkheid)
"Kort Amerikaans" (Jan Wolkers) (met een intense vader-zoonrelatie) ,
"De Aanslag", (Harry Mulisch) (met het thema wie heeft schuld waaraan?)
"Wierook en tranen",(Ward Ruyslinck) ( hoe beleeft een kind de eerste oorlogsdagen?)
"Het bittere kruid" (Marga Minco) (toch het standaardwerk over de jodenververvolging),
"De Vijand", (Jos Vandeloo) (wie is in de oorlog je vriend of je vijand?)  
Deze mooie romans hebben alle aspecten van de roman van Van der Vlugt al eerder (en in alle gevallen beter) behandeld.
Recent voegde Jessica Durlacher daar "De held" aan toe. Dat boek kan zich schaamteloos meten.
Blijkbaar is de keuze die Van der Vlugt moest maken- historische of psychologische  roman-   en als gevolg daarvan de minder fascinerende (want afstandelijke) verteltrant  te moeilijk geweest. Te weinig historisch voor een goede oorlogsdocumentaire (zoals enkele jaren geleden Jan Brokken met "De vergelding.") , te weinig emoties en identificatiemogelijkheden voor een psychologische roman. 
Natuurlijk, het boek leest snel en gemakkelijk weg, als ware het een literaire thriller uit de bekende reeks van de schrijfster, maar het heeft geen toegevoegde waarde in de reeks oorlogsboeken erboven.
Ook een fan die eerlijk is, zal moeten toegeven dat "De lege stad" geen meesterwerk is.
Niettemin zal het boek zijn weg vinden naar de vrouwelijke lezersschare. Ik denk echter niet dat het op de literatuurlijsten een lang leven beschoren zal zijn.

Recensies

"Maar dat is het dan ook wel, want de roman is toch met een zeker gemak te lezen. De karakters zijn oppervlakkig. Er zijn scenes die een zekere spanning hebben, maar van een gewaardeerd thrillerschrijfster had ik toch een sterkere spanningsboog voor de hele roman verwacht. Nu zijn vooral de historische feiten verwerkt in het boek, hoe goed en nauwkeurig ook het is wat mij betreft niet voldoende voor een goede historische roman. Hoewel ik moet nageven dat Simone van der Vlugt op een laagdrempelige manier kan vertellen over de geschiedenis van Rotterdam. De lege stad verwijst veel meer naar wie er zijn verdwenen in de loop van de oorlogsjaren, dan na de kaalslag van het bombardement en dat blijft toch aangrijpend." http://antoinettesboekenc...-vd-vlugt/

"Vanaf de eerste zin van De lege stad wordt je in het verhaal gezogen en zelfs nu, dagen nadat ik het boek – in bijna één ruk, ik kon niet anders dan doorlezen – uit heb, heeft het verhaal van Katja en haar familie me nog in zijn greep. De angst van Katja toen de bommen neerkwamen, het onmetelijke verdriet na het verlies van de helft van haar familie, de spanning van het moeten doorleven in een stad die beheerst wordt door de vijand, de verwarring over haar gevoelens voor een Duitse officier, het was allemaal zo tastbaar, zo levensecht…[...] Als ik dit boek in één woord moet beschrijven dan is het: WOW! Ik kan iedereen deze prachtige historische roman aanraden. Lees dit boek!" http://biebmiepje.nl/2015...der-vlugt/

"Diverse recensies zijn op deze site te lezen, maar ze zijn allemaal van fans van Simone van der Vlugt, die net doen alsof de schrijfster 'het boek'over WO II heeft geschreven. Maar ja vijf sterren geven is wel erg overdreven." http://www.hebban.nl/boek...-der-vlugt