Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2021
• 192 pagina's
• Uitgeverij: Ambo Anthos

Flaptekst

Eerste zin

De jongen schreeuwt. Als enige. Alsof de hitte voor hem niet bestaat. Hij sprint en sleurt, speelt een heel andere wedstrijd dan de rest; geen suf vriendschappelijk potje op veld 4, dat nergens meer om gaat en niemand iets kan schelen, maar een finale waarin elk balcontact een kans is om het verschil te maken.

Samenvatting

Personages

Albert van Leeuwen

Albert is het prototype van een ervaren voetbaltrainer, zoals er zoveel rondlopen in het voetbal. Hij kent het klappen van de zweep, ziet welke spelers talentvol zijn en hoe hij ze moet aanpakken. Hij is het type van ruwe bolster, blanke pit. Hij kan uit zijn dak gaan, wanneer zijn spelers onderpresteren, maar hij heeft wel hart voor de zaak. Zijn vrouw kon hem goed in het gareel houden en een spiegel voortoveren. Maar sinds die dood is, heeft hij het moeilijk. Hij heeft een apart gevoel voor Matty. Hij wil die best helpen. Hij gaat op de avond voor zijn dood samen met Lize op zoek naar Matty.

Lize Groen

Lize is een jonge vrouw. Als eerstejaars studente heeft ze een verhouding gekregen met een volwassen en getrouwde man. Ze wordt zwager van hem, maar hij haakt af. Als ze een jaar of twintig is, krijgt ze Matty. Ze houdt het verleden van zijn vader voor zich. Ze is een ongehuwde moeder die wel goed voor haar zoon zorgt, maar met wie ze geen echte band kan opbouwen. Ze heeft een baan in een boekwinkel en mag die later overnemen van de eigenaar die wil stoppen. In die periode heeft ze niet in de gaten wat er bij Matty aan mankeert. Ze is dan vol van zichzelf en haar mogelijke eigendom van de boekwinkel. pas bij de begrafenis van Albert ziet ze het leed van Matty pas goed. Ze is huiverig voor het aangaan van nieuwe relaties, zoals het geval is met Rien, de vader van Jens.

Matty Groen

Matty is een talentvolle spelers, een kleine gedreven spits. Hij worstelt echter met zijn seksuele geaardheid. In het begin weet hij eigenlijk niet of hij homoseksueel is. Hij krijgt een stijve onder de douche van de kleedkamer en dat gegeven lekt uit. Daarna volgt een periode van pesterijen, op de club en op school. Hij kan daar niet mee omgaan. Zijn voetbalspel lijdt er zo onder dat hij met voetballen stopt. Hij vertelt niets aan zijn moeder. Als de spanning te groot wordt, neemt hij een fles wodka mee naar buiten en zoekt de spoorbaan op. Net op tijd kan zelfdoding voorkomen worden. Bij de begrafenis van Albert breekt de kleine puber. Toch lijkt er op de laatste pagina een begin van hoop.

Quotes

"Volgens de familieoverleveringen begon het in de wieg. Als de kleine Matty op zijn rug lag, trappelde hij paniekerig met zijn voetjes, als een omgevallen schaap. Deze houding klópte gewoon niet en hij krijste van verlangen naar de volgende fase. Naar zijn eerste stappen. Er was één middel om hem stil te krijgen: een zacht, roodwit rinkelballetje." Bladzijde 17

"Later, in het park, op de pleintjes en ook op zij n club, eiste Matty continu de bal op. Als het te lang duurde, haalde hij hem zelf bij de keeper of de verdedigers op en stormde hij meteen naar voren. Niet omkijken, zo snel mogelijk naar het doel. Toen hij vanaf Onder 12 op een heel veld mocht spelen, met alles wat daarbij hoorde – grote doelen, buitenspel, een serieuze opstelling – was er maar één positie voor hem. Geen trainer, medespeler of tegenstander kreeg Mattias Groen uit de spits." Bladzijde 18

"Wat hij had aangezien voor een goed, misschien wel indrukwekkend formaat, kwam vaag in de buurt van een stijve, was sowieso te ver verwijderd van een geruststellend naar beneden wijzende lul. meer richting kwart voor zes dan richting halfzes. Een kleine afwijking. Vijf minuten. Niet meer dan vijftien graden." Bladzijde 51

"Alles wat hij altijd al heeft willen weten over Luc, hoe ze elkaar leerden kennen, hoe hij was, ook zijn goede kanten, alles over zijn vertrek en haar aandeel daarin, zal ze met hem delen. Hij heeft er recht op, hij heeft het nodig. Het is tijd. Maar dan moet hij er wel zijn." Bladzijde 177

"Toen kwam die uitwedstrijd tegen De Schutters. De dag dat Matty die, hoe moest je zoiets noemen, die aanval had, midden in de kleedkamer. Albert heeft vaker jongens misselijk zien worden. Niks bijzonders. Wedstrijdspanning of vermoeidheid kan op je maag slaan. Even kotsen op de wc, beetje water drinken, vocht aanvullen en weer door." Bladzijde 173

Thematiek

De coming of age en de coming out van een voetballertje.

Voetbal en homoseksualiteit en het zich ontwikkelen als mens van een jong voetbaltalent zijn de aaneengeschakelde motieven in deze young adult roman. In de mannelijke voetbalwereld is het ongebruikelijk voor je homoseksualiteit uit te komen. Ik ken eigenlijk geen bekende spelers (nationaal en internationaal) die openlijk voor hun homoseksuele geaardheid durven uitkomen. Spelers doen dat zeker niet, scheidsrechters hebben in het verleden dat wel gedaan ( Ignace van Swieten, en John Blankenstein bijvoorbeeld) maar het supporterspubliek maakte daar heel vaak 'leuke'/ lees: schandelijke spreekkoren over. Een krantenbericht uit 2016: De eerste openlijk homoseksuele scheidsrechter in Spanje stopt met fluiten omdat hij niet meer tegen de aanhoudende beledigingen kan. Jesús Tomillero is al scheidsrechter sinds hij 11 jaar oud is. Hij floot in de regionale competitie van Andalusië." Wanneer een met zijn seksuele geaardheid kampende jonge speler gepest wordt op school en in het veld, is het goed denkbaar dat zo'n spelertje de problemen niet aankan. De voetbalwereld is een harde wereld en homo is daarin een veel voorkomend scheldwoord. Maar het is in deze roman in het begin nog onduidelijk of Matty echt homofiel is. Hij kampt met voor hem vreemde gevoelens., krijgt een stijve piemel onder de douche, maar twijfelt in die fase nog echt over zijn geaardheid. later blijkt hij toch 'gay te zijn.' Daarom lijkt "De afwijking" eerder de thematiek homofobie dan homofilie mee te krijgen.

Motieven

Dood

De belangrijkste dood in de roman is de dood van voetbaltrainer Albert van Leeuwen die aan het einde een hartstilstand krijgt. In de nabeschouwing wordt zijn begrafenis beschreven. Niet lang voor zijn eigen dood heeft Albert afscheid moete nemen van zijn vrouw Sylvia, die hem nog wel eens terecht kon wijze voor zijn opvliegende gedrag. In deel IV wordt gesuggereerd dat Matty na het drinken van wodka op zoek gaat naar een passerende Intercity. Dat lijkt op een poging tot zelfdoding. Maar de machinist heeft hem bijtijds gezien en de spoorwegpolitie ingeschakeld.

Seksualiteit

Matty ontdekt zijn eigen seksualiteit, zijn voorliefde voor jongens (zoals de jongen uit een hoger leerjaar) en hij maakt kennis met het fenomeen van de masturbatie.

Vader-zoon

Matty heeft zijn eigen vader nooit gekend. Hij wordt opgevoed door zijn ongehuwde moeder die in haar jonge jaren een relatie heeft gehad met een getrouwde man Luc. Lize heeft het verhaal over Matty's biologische vader lang voor hem verborgen gehouden. Zou Matty's geaardheid dan wel zijn gedrag in de kleedkamer te maken hebben met de afwezigheid van een vaderfiguur. Is voetbaltrainer Albert van Leeuwen niet de substitutie van zijn eigen vader?

Alcohol

Wanneer Matty er helemaal genoeg van heeft, verlaat hij het huis van zijn moeder en hij maakt een fles wodka soldaat. Die verdoving zal hij nodig hebben om eventueel voor de trein te springen.

Pesten op school

Wanneer de stijve piemel van Matty uit de kleedkamer wordt gelekt, wordt Matty daar op school (hij zit in Atheneum-3) mee gepest. Hij hoort scheldwoorden, krijgt vervelende mails en Appjes. Bij het schoolfeest waar hij met de sexy Naima danst, valt hij aan het einde van het dansen toch door de mand en begint het pesten op nieuw. Op school met je homoseksuele geaardheid worden gepast is voor jonge mensen heel naar. Op school mag Matty meedoen met tafelvoetballen. Maar de inzet van een gewonnen partijtje is hoog en de drie jongens die ook meespelen, laten hem in de val lopen, waardoor hij geld van zijn moeder gaat stelen.

Moeder-zoon

Moeder Lize (toch ook nog een jonge vouw) en Matty hebben slecht contact. Matty kan met zijn probleem van de homofilie niet bij zijn moeder terecht, denkt hij. Zijn moeder weet niet waarom hij zich steeds zo terugtrekt in zijn eigen kamer. Ze komt in dat opzicht wel enigszins tekort, omdat ze zich focust op haar eigen probleem (geen relatie) en op haar werk in de boekwinkel. Matty ontwijkt zijn moeder en vertelt haar zelfs niet dat hij gestopt is met voetbal. waardoor zijn moeder denkt dat hij nog steeds trouw de trainingen bezoekt. Ze neemt het besluit dat ze hem alles over zijn vader zal vertellen, maar ook dat brengt hem niet dichterbij. Pas tijdens de begrafenis laat Matty iets zien waardoor hij de steun van zijn moeder hard nodig heeft.

Schaamte

Matty Groen schaamt zich voor zijn homoseksuele geaardheid. In het begin weet hij niet eens of hij homoseksueel is, maar de roddelpraatjes op school en in de kleedkamer zorgen ervoor dat hij zich schaamt. Dat zorgt er waarschijnlijk ook voor dat hij niet met zijn moeder over dat onderwerp kan praten.

Faust-motief

in Faust van Goethe sluit de hoofdpersoon een contract met de duivel. Hij wil als tegenprestatie alle mogelijke kennis. Hij verkoopt dan zijn ziel aan de duivel . Matty sluit zo'n soortgelijke overeenkomst met de Goden. Als hij ooit profvoetballer wordt, mogen de Goden hem wel een paar problemen bezorgen. Die problemen die hij in zijn puberteit krijgt, lijken toch te groot voor hem.

Motto

‘Je mag niet het bed delen met een man zoals met een vrouw,
dat is gruwelijk. (...) Wie toch een dergelijke gruweldaad bedrijft, zal uit de gemeenschap gestoten worden.’

Uit Bijbelboek: Leviticus 18:22-29
Het motto is treffend voor deze roman. De gemeenschap is in het geval van Matty, zijn voetbalclub en zijn school.

Opdracht

Voor mijn ouders

Titelverklaring

In de mannenvoetbalwereld is homoseksualiteit  een probleem. Waar in de wereld van het vrouwenvoetbal veel openlijker gesproken wordt over lesbische liefdesrelaties (ook in Oranje hebben vrouwen een lesbische vriendin) is 'homofilie'  een moeilijk bespreekbaar fenomeen bij mannenvoetbal. 'Homo' wordt vaak als scheldwoord gebruikt in het voetbal zonder overigens expliciet te verwijzen naar de seksuele geaardheid. Maar het kan wel  voor jongens een probleem zijn om uit de kast te komen.
Bij Matty komt het vooral omdat hij bij het douchen een keer een stijve piemel heeft gekregen. (blz. 51- zie quote) Het 'geheim'wordt doorverteld en op school is Matty nu het lachertje. Hij wordt gepest en ook op social media verschijnen berichten over zijn geaardheid. Zijn spel gaat er onder lijden.
De term afwijking komt op blz. 133 nog een keer voor: "Het helpt ook niks dat het niet nog eens gaat gebeuren: het is al gebeurd. Die ene keer, die kleine afwijking, heeft alles kapot gemaakt. Zijn toekomst ligt in scherven aan zijn waardeloos geworden voeten."

Structuur & perspectief

Deze  voetbalroman wordt onderverdeeld in vijf delen die alle de titel dragen van een term die bij voetbalgebruikelijk is.
1 Voorbeschouwing
II De eerste helft
III  Rust
IV De tweede helft
V Nabeschouwing
Die vijf delen worden op hun beurt onderverdeeld in kleinere hoofdstukken. In totaal zijn er 36 relatief kleine  hoofdstukken.
Ze staan in chronologische volgorde, maar in het deel 'De rust' blikt moeder terug op haar liefdesrelatie met Luc, de biologische vader van Matty. 

De roman heeft een wisselend perspectief. We kijken als lezer naar het verhaal door drie verschillende hij/zijvertellers. De belangrijkste verteller is Matty Groen, maar ook moeder Lize Groen en voetbaltrainer Albert van Leeuwen nemen hoofdstukken als personale verteller voor hun rekening. De meeste hoofdstukken staan in de o.t.t. 

Decor

Wat de tijd betreft kun je vaststellen dat het een verhaal uit onze eigen tijd is: er worden weliswaar geen data vermeld, maar er is wel sprake van social media (waar Matty op wordt bespot). Ook leven we een periode van ongeveer anderhalfjaar met Matty Groen mee. Dat is dus de vertelde tijd.

Matty gaat spelen bij de profclub Achilles. Hij woont in Kroonhaven en zit daar op het Openbare Lyceum. Kroonhaven is een fictieve plaats, net als de naam van de in de buurt lopende rivier De Lisse. Voetbalclubs waartegen Achilles als profclub speelt, zijn ook fictief gekozen. Er bestaan in Nederland geen gezamenlijke competities van profclubs en amateurclubs als KVC, FC De Banne, Dignitas en FC Borgerhout. 
Het lijkt erop dat Kroonhoven in de buurt van de Achterhoek ligt. 

Stijl

"De afwijking" is een echte young adult roman. Het meest lijkt de roman geschikt voor jongens in de hogere klassen van het VO. Zij zijn de groep die zich waarschijnlijk het best kan identificeren met de hoofdpersoon. In het verhaal komen vrij veel voetbaltermen voor, o.a. hoe spelsituaties zijn en onder welke omstandigheden de jongens trainen en spelen. Een eerste kenmerk van Muus' stijl is dan ook het voetbaljargon.

Daarnaast is er sprake van een soort straattaal of tienertaal. Je kunt woorden lin het verhaal tegenkomen als:"kut-zooi, kut-dag, awkward, paardenlul, blinde homo, kankerdomme kutmongool, kut-eind, chicks, kankerzooi. Holy fuch, tieten  etc. Inderdaad ze zijn niet allemaal erg fraai.

Slotzin

Matty rekt zich uit, stuitert op een neer op zijn voorvoeten, Jens kijkt op, een halve tel. te kort om zeker te weten of hij Matty heeft gezien. Hij geeft de bal een tikje, daar komt zijn linkerarm alweer omhoog, hij zwaait zijn rechterbeen naar achter... Nu.

Bijzonderheden

In een interview in het Parool heeft Dries Muus verteld dat de roman gebaseerd is op eigen levenservaringen. Hij heeft ook te maken gehad met discriminerende opmerkingen toen hij voetbalde. Hij heeft er lang over getwijfeld om er een roman over te schrijven. (“Ik was 15 en ongelofelijk blij dat ik in het selectieteam zat, het hoogst haalbare binnen onze jeugdafdeling. Daar had ik lang van gedroomd. Ik speelde er net een maandje of twee, toen binnen mijn team en later ook op de club het verhaal de ronde ging doen dat Dries een stijve had gehad toen hij met zijn teamgenoten onder de douche stond. Homo!”)

Er zitten in deze voetbalroman toch wel enkele gegevens die niet helemaal kloppen. Amateurclubs als KVC en FC Borgerhout  spelen niet in dezelfde competitie als een profclub als Achilles. De BVO's hebben namelijk in onze tijd hun eigen jeugdcompetitie. (Twente O17 tegen Sparta O17)  Het is ook ongeloofwaardig dat ineens Arsenal (de Engelse topclub) een rol speelt in een competitie met Achilles. de zogenaamde Future League. Dan wordt  de roman toch een beetje naar het niveau getild van boeken over vroegere voetbalstriphelden als Kick Wilstra, Appie Happie, Roel Dijkstra.     

Een gegeven dat echt ongeloofwaardig is, is het volgende. Matty besluit met voetbal te stoppen. Hij houdt dat een maand geheim voor zijn moeder. Dat is niet realistisch. Wanneer het profclub een speler wegstuurt of een speler uit eigen beweging stopt, is er natuurlijk door het bestuur of een trainersstaf direct contact met de ouders van de speler. O.a. omdat dergelijke spelers een jeugdcontract hebben.  

Beoordeling

Vlotte voetbalroman over een talentvolle speler die door zijn homoseksuele geaardheid op het veld, maar ook daarbuiten  (op school) wordt gepest. Hij dreigt daaraan ten onder te gaan. Hij besluit zelfs te stoppen met voetballen. 
Over voetbal worden in feite weinig echt literaire romans geschreven. Recent verscheen van Pieter Winsemius -Het derde,(2020), Nick Klaassens - Alles Rustig? (2018) , Boudewijn Smid - De laatste zaterdag (2016). Langer geleden in 2006 verscheen Richard Osinga - Wembley en in 2009 van Hugo Borst - Alle ballen op Heintje.   
Hoewel voetbal de populairste sport in Nederland is, verschijnen er vrij weinig voetbalromans. het verhaal van Dries Muus is in dit opzicht anders dan de eerder verschenen voetbalverhalen. Het gaat hier over een groot taboe in de mannelijke voetbalwereld: homoseksualiteit.of misschien nog beter : homofobie.
Muus schrijft een vlot leesbare jeugdroman met een boodschap. Hij doet dat in een structureel helder opgebouwde roman en hij maakt in veel hoofdstukken gebruik van cliffhangers die de spanning naar het volgende hoofdstuk verhogen. Een treffend voorbeeld daarvan is het einde van deel IV en het begin van deel V. De lezer vraagt zich enkele pagina's af of Matty onder de Intercity ligt of later in de kist.
Met een fijne bladspiegel is de roman een aanrader voor jongens (misschien zelfs voor  meisjes) die niet zo geïnteresseerd zijn in de vaak wat saaie boeken van de literatuurlijsten op school. Misschien kun je deze lezersgroep met dit soort boeken enthousiasmeren. 
Bovendien kan de roman de  mogelijkheid geven om homoseksualiteit in het voetbal bespreekbaar te maken. Als oud-voetballer denk ik dat dit toch niet al te gemakkelijk zal zijn. Maar kom op, het is intussen 2021 geworden. We leven niet meer in de tijd van Leviticus (motto).  
 

Recensies

"De schaamte en angst die volgen zullen voor veel homoseksuele lezers herkenbaar klinken. Aan een coming-out gaat vaak eerst een periode vooraf waarin homomannen deze gevoelens uit alle macht verborgen proberen te houden – omdat de wereld heeft besloten dat deze gevoelens verboden zijn. Maar de manier waarop Matty deze gevoelens geleidelijk ontdekt, laat juist zien dat homofobie meer kapot maakt dan de gevoelswereld van homoseksuele pubers alleen. In wezen heeft homofobie alle mannen weleens in zijn greep. Want ook voor jongens voor wie het muntje uiteindelijk de ‘juiste’ kant op valt, moet het net zo stressvol en angstig zijn om daar, aan het begin van de pubertijd, nog lang niet zo zeker van te kunnen zijn." https://decorrespondent.n...0-e69f0486

Bronnen

Interview met de auteur in het Parool over de totstandkoming van zijn debuutroman en het autobiografische karakter ervan.

https://www.parool.nl/kun...~b95871e4/