Feitelijke gegevens
- 2e druk, 2000
- 208 pagina's
- Uitgeverij: L. J. Veen Amsterdam/ Antwerpen
Flaptekst
|
Op een avond in 1905 doet een beurtschipper op het Noord-Hollands Kanaal een lugubere ontdekking. Hij vindt een lijk in het water, trekt het aan boord en levert het af bij het bevoegd gezag. Het daaropvolgende onderzoek wijst in de richting van een moord. Deze gebeurtenis laat schipper Wijnand Kops niet los. Als zijn schip in de winter vastligt in het ijs, gaat hij op zoek naar de achtergrond van de moord en leert een gemeenschap kennen waarin iedereen alles van elkaar weet, maar niemand een schuldige kan aanwijzen. De vergunninghoudster van Het Jagertje weet meer dan ze kwijt wil, evenals de man die de vlotbrug bedient. Men vreest dat de onnozele Neel, die voor een buitenlandse kunstenaar geposeerd heeft en zich door hem heeft laten bezwangeren, haar mond voorbij zal praten. De aanstoot is een bijzondere liefdesgeschiedenis, gekenmerkt door het conflict tussen de aantrekkingskracht van het nieuwe en de angst voor alles wat vreemd is. Deze roman is geïnspireerd door het verblijf van Pablo Picasso in Schoorldam in 1905.
Gijs Ijlander (Alkmaar 1947) debuteerde in 1988 met De kapper (Geertjan Lubberhuizenprijs en Anton Wachterprijs) en publiceert sindsdien met grote regelmaat romans en verhalen. Voor Twee harten op een schotel (1998) kreeg hij de Borderwijkprijs. In het voorjaar van 2008 verscheen zijn inmiddels herdrukte roman Geen zee maar water. Zie ook www.ijlander.nl |
Eerste zin
Het is een warme dag geweest en omdat er water in de lucht zit, is het broeierig warm.Samenvatting
In de zomer van 1905 doet schipper Wijnand Kops, kapitein van het zeilschip de Agatha, een schokkende ontdekking. Na een mislukte poging tot het stichten van een rederij besluit hij vracht op te halen en weg te brengen over zee om geld in het laatje te krijgen. Samen met zijn hulp Sjaak varen ze door het water van Nieuwediep naar Alkmaar toe. Tijdens het varen vinden zij een lijk in het water. Ze vissen het eruit en dragen het over aan de autoriteiten van het dorp. Het lijk heeft ernstige indruk gemaakt op Wijnand en het voorval blijft in zijn hoofd zitten.
Rond 1900, in het dorpje Koedijk, wordt nieuws als een lopend vuurtje verspreid. In het dorp praat iedereen met elkaar en over elkaar. Vingers worden gewezen, maar puntje bij paaltje zwijgt iedereen en doet van niets te weten. Zo werd er al snel verspreid dat er in een oude dokterswoning een schilder zou komen te wonen. Een buitenlander (Fransman) nog wel. De dorpelingen werden nieuwsgierig naar deze kunstenaar genaamd Paulo. Hij schilderde de dorpelingen langs het kanaal en de blauwe lucht. Het was een vreemdeling maar was niemand tot last en dus accepteerde het dorp de nieuwkomer. Neel Muntjewerf, dochter van de smid, bied zich aan als schoonmaakster bij Paulo. Ze kan het geld goed gebruiken en ze is stiekem ook nieuwsgierig naar de schilder. Al snel begint de kunstenaar met haar te flirten als ze in het huis is. Hij krijgt haar zelfs zo ver om een portret van haar te laten schilderen. Na veel twijfel poseert Neel naakt voor hem. Ook gaan ze met elkaar naar bed.
Cor Klaver, de postbode van het dorp, komt dichtbij de huizen wanneer hij zijn ronde doet. Bij de oude dokterswoning ziet hij Neel naakt in huis zitten en begint haar te begluren. Al snel wordt het nieuws verspreid en het dorp kan haar niet meer aankijken. Ze vinden Neel een hoer en vreemd. Wanneer de roddel dat er een naaktportret van Neel is gemaakt terecht komt bij haar ouders, slaat haar vader door. Hij bezoekt de schilder en jaagt hem het dorp uit. Neel weet nog net het portret van haar te verstoppen.
Neel kan zich in het dorp nergens meer vertonen. Uiteindelijk krijgt ze een baan aangeboden bij het Jagertje in Nieuwediep. Dieuw en Jaap werken daar en samen met haar ouders sluiten ze het compromis: Neel gaat werken in Nieuwediep en de roddels zullen even rusten.
Wijnand Kops kan zijn vondst niet laten rusten. Hij is nieuwsgierig naar wat er precies is voorgevallen. Het water in het kanaal is bevroren en zijn boot de Agatha ligt ingevroren. Dat geeft hem genoeg tijd om op onderzoek uit te gaan. Tevens heeft een naastgelegen schipper hem om een gunst gevraagd. Of Wijnand kan letten op zijn schip terwijl het ligt ingevroren zodat hij naar huis kan gaan. Wijnand stemt toe, hij is immers maar alleen en er wacht geen familie op hem. Zijn vrouw is overleden aan de tering en sindsdien is hij alleen. Hij begint een dagboek bij te houden waar hij zijn bevindingen op kan schrijven.
Door te schaatsen bereikt hij makkelijk de verschillende plekken zoals Koedijk en Nieuwediep. Hij vindt het portret van Neel bij de oude dokterswoning en verstopt het op zijn boot. Ook bezoekt hij het graf van Cor. Ondertussen raakt hij aan de praat met de Alie, de weduwe van Cor Klaver, en vraagt of zij meer weet. Ze beginnen elkaar leuk te vinden en brengen wat tijd door samen. Toch wijst Wijnand haar af en Alie is daar kapot van. Ze doet een poging tot zelfmoord. Ondertussen leert hij Neel kennen. Ze is hoogzwanger wanneer hij haar aan het werk ziet bij het Jagertje. Dieuw blijkt een vreselijke uitbuiter te zijn en ze mogen niet met elkaar praten. Neel smeekt Wijnand haar te komen halen en er vandoor te gaan.
Later, wanneer de ijsbreker eindelijk door het kanaal stormt, kan de scheepvaart zich weer herpakken. Jaap bedient de brug en de schippers vertrekken weer. Ook Wijnand wilt weer gaan, maar wanneer hij net de brug door wil gaan, ziet hij Neel staan. Ze heeft een kind gekregen en moeten afstaan. Ze pakken snel haar spullen en ze klimt bij hem aan boord. Daar kan ze eindelijk vertellen wat er nu die zomer is voorgevallen.
Cor Klaver had Jaap vertelt over Neel en zo ook de praatjes die er over haar waren verspreid. Toen Neel kwam werken in het Jagertje zocht Jaap haar 's nachts op in haar kamer. Neel was bang en wachtte tot hij weer weg ging om de brug te bedienen. Op een dag, toen Cor langskwam in het Jagertje vroeg hij aan Dieuw of hij niet met Neel naar boven kon gaan. Voor twee gulden keek Dieuw de andere kant op. Jaap betrapte de twee en sloeg in op Cor. Dagen later heeft Jaap hem verdronken in het water. Neel had alles kunnen zien vanuit haar zolderkamer. Eindelijk heeft Wijnand het antwoord op zijn vraag welk hem al weken bezig hield.
Wijnand kreeg een brief van de zoutziederij. Door modernisering was het vervoeren van zout over het water minder nodig. Het gaf hem een bevrijdend gevoel. Hij kreeg nog eens geld toe vanuit een erfenis van een familielid. Hij kon opnieuw beginnen. Samen vertrokken ze, weg van Koedijk en Nieuwediep. Toen ze langs Koedijk voeren, zagen ze de vader van Neel langs het kanaal. Hij stak een hand op.
Personages
Wijnand Kops (hoofdpersonage)
Schipper van de Agatha. Rond de veertig jaar oud. Hij krijgt aandacht van de vrouwen. Wijnand heeft een vrije, dwarse geest. Hij is iets anders gaan doen dan zijn vader. Ook kan hij het niet loslaten om uit te zoeken wat er met het lijk is gebeurd. Hij heeft in Hoorn gewoond met zijn vrouw. Zij is overleden aan de tering. Hij mist vaak een vrouw rond het schip die hem kan helpen en warmte biedt.
Neel Muntjewerf (hoofdpersonage)
Ze is een jonge boerenmeid. Ze laat zich makkelijk verleiden door de schilder. Ze is de dochter van de smid. Haar ouders willen het beste voor haar door haar naar Nieuwediep te sturen. Ook zij heeft een vrije, dwarse geest. Ze laat zichzelf naakt naschilderen, iets wat in die tijd absurd was. Verder is ze heel zorgzaam, en een goede hulp bij wie ze ook werkt. Ze heeft een kind gekregen maar moeten afstaan. Ze is erg verdrietig, maar weet ook dat er ergens nog hoop is als ze Wijnand tegenkomt.
Overige personages
Dieuw en Jaap: werken bij het Jagertje. Hebben weinig goeds in zin. Sjaak: de hulp van Wijnand op het schip. Vindt later een andere baan tijdens de vriesperiode Cor Klaver: postbode in Koedijk Alie Klaver: weduwe van Cor Klaver
Quotes
"'Wat moeten we met dat kind? Er is geen land me te bezeilen’. Ze moest gewoon weer aan het werk vond Aag. Hard werken deed de mens zijn zorgen vergeten, van werken was nog nooit iemand ziek geworden" Bladzijde 61
"Hij trok het karton ertussenuit en zag een afbeelding van een blote vrouw- zo bloot dat hij er van schrok. Haar naaktheid werd benadrukt door haar enige kledingstuk, het hulletje dat zij op haar hoofd droeg. Het hoofd hield zij schuin, ze keek met wazige blik langs hem heen, alsof er achter hem iets te zien was. Uit haar houding sprak onbevangenheid - overgave." Bladzijde 103
"‘Ze weten ervan, hier in de buurt, dat ik bij je ben geweest. ‘Hoer’, zei de buurvrouw." Bladzijde 136
Thematiek
NoodlotWijnand en Neel leven afzonderlijk een noodlottig bestaan. Wijnand is zijn vrouw verloren en vaart eenzaam het kanaal op en neer. Door de modernisering wordt de vracht minder wat er over zee vervoert moet worden. De komst van de treinen en motorboten pakken dit van hem af. Neel heeft het ook niet makkelijk. Doordat ze haar tijd verdreef met de schilder Paulo, werd ze in haar dorp niet meer aangekeken. Terwijl ze hoogzwanger was moest ze hard werken in het Jagertje. De twee hebben een vrije en dwarse geest. Ze doen dingen anders dan er in het dorp gewend is. Door de samenkomst van gebeurtenissen zijn ze gedoemd in het leven. Ze verlossen zichzelf uiteindelijk van het dorpsleven.
Motieven
Het schilderij
De wanorde begon toen de schilder het portret van Neel maakte. Het verhaal is dan ook gebaseerd op Pablo Picasso in Schoorldam (1905). Daar schilderde hij een soortgelijk portret ‘La belle Hollandaise’. Doordat Wijnand het portret vindt van Neel, krijgt hij weer nieuwe aanwijzingen over de dood van Cor Klaver. Pablo en Paulo zijn vergelijkbare namen. Dat terzijde, het schilderij is aanstotelijk wat weer naar de titel verwijst.
Het dorpsleven
De levensstijl en de normen en waarden van een dorp zijn van belang. In een dorp gaat elke nieuws als een lopend vuurtje. Er wordt flink geroddeld en gepraat over elkaar. Neel kan niet meer in haar dorp wonen door de verwijten. En de schilder wordt gelijk als vreemdeling en buitenstaander gezien.
Water
Een grote ruimte in dit verhaal wordt gevuld door water. Het lijk wordt in het water gevonden, doordat het schip vastgevroren zit staat de tijd even stil en uiteindelijk verdwijnen Neel en Wijnand weer via het water. Water is het levensmiddel van Wijnand.
Motto
-
Opdracht
-
Titelverklaring
|
De titel van het boek slaat helemaal terug op de inhoud van het verhaal. De aanstoot, of iets wat aanstotelijk of schokkend is in dit verhaal komt naar voren. Het was rond 1900 totaal niet gepast of normaal dat er naaktportretten werden gemaakt in een dorpje. De dorpelingen sluiten Neel buiten waardoor ze zich niet meer kan vertonen. Het voorval was een werkelijk schandaal. Ergens heeft het lijk ook aanstoot gegeven. Het was een drijfveer voor Wijnand om zich te verdiepen in hoe het lijk daar in het water terecht kwam. |
Structuur & perspectief
Structuur
Dit boek bevat een inhoudsopgave. Het start met een proloog en eindigt met een epiloog. Daartussen is het verhaal in zes hoofdstukken verdeeld.
Perspectief
Er is sprake van een personaal perspectief.
Het verhaal kent twee verhaallijnen. Eerst wordt het perspectief van Wijnand beschreven. Dit wordt een paar keer onderbroken door een andere verhaallijn, namelijk die van een jaar terug waarin Neel de hoofdrol speelt. Door die verhaallijn komt de lezer meer te weten van wat er in Koedijk heeft afgespeeld.
Decor
Decor
Het verhaal speelt zich af tussen Nieuwediep en Alkmaar. Een belangrijke plaats is Koedijk. Hier is de schilder komen te wonen en is de woonplaats van belangrijke personen zoals Cor Klaver en Neel muntjewerf. Ook is Het Jagertje een belangrijke locatie. Hier is Neel werkzaam samen met Dieuw en Jaap en tevens de ontmoetingsplaats tussen Neel en Wijnand. Verder is het water/ kanaal van belang.
Tijd
Het verhaal speelt zich af rond 1900-1905. De opkomst van het sporennetwerk en motorbootjes kwamen op gang. Het tijdsbestek is ongeveer een jaar waarin het verhaal zich afspeelt. Het begint in de zomer en eindigt weer wanneer het ijs gesmolten is.
Stijl
|
De schrijfstijl van Gijs IJlander is rustig en ingetogen. Hij maakt gebruik van dialogen. Hij weet het dorpsleven goed te omschrijven en ook de directheid van de dorpskarakters goed weer te geven. |
Slotzin
Even later keek Wijnand over zijn schouder en zag dat de man de emmer naast zich had gezet. Aarzelend stak hij een hand op.Bijzonderheden
Dit verhaal is gebaseerd op het verblijf van Pablo Picasso in 1905 te Schoorldam. Daar schilderde hij de bekende ´La belle Hollandaise´. Vergelijkbaar met het portret wat de schilder Paulo heeft gemaakt van Neel.
Beoordeling
|
Ik vind De aanstoot een goed boek. Het is een nuchter geschreven verhaal maar wilt je wel laten verder lezen. De lezer kruipt in het hoofd van Wijnand en samen met hem probeer je de moord op te lossen. Doordat het boek een tweede verhaallijn bevat, wordt er langzaam maar zeker steeds meer duidelijk. Er is spanning in het verhaal en tevens veel herkenbaarheid. Het dorpsleven staat centraal en karakteriseert het boek. Het blijft spannend tot het einde. Ik raad het boek aan iedereen aan. |
REACTIES
1 seconde geleden