Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2011
• 244 pagina's
• Uitgeverij: Wereldbibliotheek

Flaptekst

Eerste zin

‘Je laat je eigen moeder in de steek.’ Dat zegt ze. Nog voor ik kan reageren voegt ze er sissend aan toe: ‘Je maakt me bovendien te schande. Al jaren. En opzettelijk.’ Ze wacht even. Vijf seconden, tien seconden… En dan: ‘Weet je wat ik ook zó verschrikkelijk vind? Dat je je eigen naam niet meer gebruikt. Ik kan het enigszins begrijpen dat je je achternaam verfoeit want dat is de naam van je vader, die mij zo onheus behandeld heeft. Maar je voornaam, die is je met liefde gegeven. En toch weiger je hem te gebruiken.’ Ik zwijg.Ik weet waarom ik zwijg

Samenvatting

Personages

Tony Verkest

Tony is eigenlijk aan laf personage. Hij houdt er twee vrouwen op na en hij verzwijgt dat. Op een bepaald moment laat hij zijn Nederlandse vrouw in Canada en zijn kind in de steek. Dat kind gaat hem opzoeken en dan is hij nog laffer door haar niet te willen ontvangen. Hij is in Canada een bonvivan, neemt veel vrijheid en vindt zijn vrouw Mina maar een zeurpiet. Hij laat haar zonder geld achter. In 1998 sterft hij in Vlaanderen aan maagkanker. Hij geeft ook toe dat hij de kat van zijn Duitse buurman heeft vergiftigd. Ook dat is een bewijs van zijn lafheid want hij voert het dier gebakken spons en dat is op zijn zachtst gezegd een vervelende dood.

Mina Verkest

Mina komt in de relatie met haar dochter Elly als een zeurkous over. Dat kan ook liggen aan het vertestandpunt. Je ziet namelijk eerst alles door de ogen van Elly. Later in de 21e eeuw komt er een andere vertelster Linda, de dochter van Elly, en die kijkt heel wat positiever tegen haar oma aan. Die is ook bereid haar huis te verkopen en Linda een deel van de opbrengst te geven zodat die verder kan met haar leven.

Elly verkest

Elly heeft veel meer op met haar vader dan met haar moeder. Hij neemt haar mee, hij vertelt haar geheimen. Toch voelt ze zich zwaar in de steek gelaten door hem en ze gaat hem opzoeken. Daar is wel wat voor nodig, want veel geld heeft ze niet en eigenlijk is het een vorm, van prostitutie dat ze zich voor onderdak laat misbruiken door een café-eigenaar in Antwerpen. Het seksuele contact heeft Linda opgeleverd. Ze noemt haar dochter naar het meisje op wie ze heeft gepast in die periode. Maar e verzwijgt altijd voor Linda wie haar biologische vader is. Elly kan behoorlijk wraakzuchtig zijn. Als haar vader haar in België niet te woord wil staan, pakt ze hem op de plek waar ze hem het beste kan raken: het duivenhok. Ze steekt het in de fik. Ook later wil ze haar moeder treffen en ze steekt het huis van haar moeder in de fik. Dan ziet ze dat haar moeder nog in het huis zit en ze gaat toch terug om haar te redden. Intussen heeft ze zich wel verlaagd door haar moeder toen ze die verzorgde eerst te pesten. Later brengt ze zichzelf tot de bedelstaf: een poging tot destructie.

Linda Verkest

De dochter van Elly is wel nieuwsgierig naar haar verleden. Ze wil weten hoe haar opa was en vraagt dit aan cafébezoekers. Hij wordt de duivendokter genoemd. Ook ziet ze dat haar moeder haar oma pest en ze komt daar tegen in verweer. Ze heeft een beter contract met haar oma dan met haar moeder. Ten slotte hoort ze waarom haar moeder haar Linda heeft genoemd. Ze berust in de situatie.

Quotes

"En dat hij gemakkelijk neuriënd en fluitend kan rondlopen, dat zij wel voor zijn vieze duiven én voor het kind zal zorgen. Over mij wordt gesproken alsof ik geen besef van de dingen heb. Over mij wordt gesproken alsof ik er zelf niet bij ben. Alsof ik tot dezelfde categorie als vaders ‘vieze duiven’ behoor." Bladzijde 10

"Midden in de nacht word ik door vader gewekt. ‘Kom, Boterbloemeke, aankleden! Er is een grote brand in Talbot Street en we gaan kijken.’ Versuft sta ik naast mijn bed. Ik doe mijn schoenen aan terwijl ik mijn pyjamabroek nog niet uit heb gedaan. Hij roept vanuit de gang: ‘Haast u, want ze gaan dat vuur voor onze schone ogen niet aanhouden tot morgenvroeg.’ Ik vertik het dan maar om die pyjama uit te doen. Ik trek gewoon een pull over mijn hoofd en neem mijn jas van de kapstok. Buiten hoor ik de sirenes van een brandweerwagen loeien. Wij rennen naar Talbot Street." Bladzijde 30

"Ik heb mijn vader zien wenen. Sinds vanmiddag zijn zijn duiven dood. Iemand heeft het hok in brand proberen te steken. Buurman Müller was bezig de messen van zijn grasmaaier te slijpen en hij had vanuit het raampje in zijn garage een vette zwarte rookwalm tussen de dakplaten van het hok in onze tuin zien opstijgen" Bladzijde 34

"(Mina = ik) In die envelop zat een briefje. Het was een blad dat hij uit een schoolschrift van Elly had gescheurd. ‘Ik ben naar België en ik kom niet meer terug. Het huis en de Chevrolet zijn voor u. Ge kunt de Chevrolet ophalen op de parking van de vliegplein in Toronto.’ Dat was het bericht dat hij achterliet. Een handtekening of een naam stond er niet onder. Een aanhef stond er niet boven. Wel zaten de reservesleutel van zijn car en iets meer dan tweehonderd dollar in de envelop." Bladzijde 48

"(Elly= ik) Totaal verrast was ik toen ik ontdekte dat ik zwanger was. Ik was net terug uit België. Het kon niet anders of die ellendeling met zijn Christuskop uit dat doorrookte muziekcafé in Antwerpen was de vader. Ik dacht wraak op hem genomen te hebben toen ik tijdens de naarste kerstnacht uit mijn leven de kassa van zijn kroeg gekraakt had. Hij zelf zat nota bene gewoon een paar meter verder toen ik de la leegmaakte. Hij was flink bezopen en lag met zijn hoofd op een tafeltje te snurken. Boven zijn snurkende kop bungelde een rode kerstbal en naast zijn hand stond een brandende kaars in de vorm van een dennenboom." Bladzijde 88

"Twee ambulances rijden na elkaar de straat uit. De ene brengt mijn oma naar een bejaardentehuis in Sparta. De andere brengt mijn mam naar het psychiatrische centrum waar lang geleden mijn opa nog heeft gewerkt" Bladzijde 100

"Voor het duivenhok ga ik naar de lichtgloed staan kijken. Het is alsof ik van duizend lasten bevrijd word. Ik moet vertrekken voor ik betrapt word maar ik wil het schouwspel niet missen. Dan zie ik ineens mijn moeder in haar rolstoel. Een silhouet achter de vlammen." Bladzijde 117

Thematiek

Familiebanden/ familiebetrekkingen

De relaties binnen een familie vormen in deze roman toch wel het beste thema. Er zijn man-vrouwrelaties. Tony heeft twee vrouwen en hun beider bestaan houdt hij voor hen verborgen. Dan is er de relatie tussen Elly en haar moeder. Ze vindt het mens maar zeuren en luistert in haar jeugd liever naar haar vader. Als hij ineens naar België verdwijnt, gaat ze hem opzoeken, maar als ze in zijn buurt verschijnt, wil hij haar niet ontmoeten. Dat vindt ze verschrikkelijk en ze neemt wraak door hem zijn grootste liefhebberij te ontnemen, nl. door zijn duivenkot in de fik te steken. Ze hoort ook dat de Belgische vrouw van Ton Elly heet. Naar haar is ze dus vernoemd. Wanneer ze teruggaat naar Canada blijft de relatie tussen Elly en Mina door etteren. Ze gaat in de achtertuin in het duivenkot van haar vader wonen en haar moeder verzorgen, maar ze doet dat op een gemene manier, bijv. door hete thee over haar moeders borst te gooien en zout in de melk die ze moet drinken te doen. Haar dochter Linda ziet dat. Linda is het resultaat van bizarre seks tussen Elly en een louche café-eigenaar in Antwerpen. Ze had seks voor onderdak maar het leverde ook een kind op. Ze houdt de naam van de vader voor haar verborgen. De geschiedenis herhaalt zich: dochter Linda heeft het niet zo op haar moeder. Ze kiest meer partij voor oma. Elly besluit het verkochte huis van haar moeder ook in de brand te steken. Wanneer ze echter tot de ontdekking komt, dat haar moeder nog in het huis zit, gaat ze het brandende huis weer binnen. Ze komen allebei om. Kortom, een groot scala aan familiebanden en betrekkingen en familiegeheimen.

Motieven

Wraak

Diverse personages handelen uit wraak. Elly verbrandt het duivenhok van haar vader in Vlaanderen, omdat hij haar in de steek heeft gelaten. De Duitse buurman steekt het duivenhok in Canada in de fik, omdat Tony zijn kat heeft vergiftigd. Elly steekt ook het huis van haar moeder uit woede/wraak in de fik. Ze weet alleen niet dat haar moeder nog binnen is. Als ze dat ziet, gaat ze terug. Ze wil dus niet haar moeder om het leven brengen.

Leugens en bedrog

Tony leefde natuurlijk met leugens en bedrog. Hij vertelde aan beide vrouwen niet wat er aan de hand was. Hij was een meester in liegen.

Dood

Tony sterft aan maagkanker in 1998. Mina en Elly komen in 2010 om bij de brand die Elly heeft gesticht.

Familiegeheim

Mina onthult in de nooit aan Marietje verstuurde brief wat het geheim was van het dubbele leven van Tony. Elly vertelt aan haar dochter niet van welke vader zij het kind is. Het familiegeheim is dus nauw verbonden aan het thema van de familiebetrekkingen en de relatie ouder-kind.

Overspel

Tony leefde natuurlijk een dubbelleven met overspel aan beide kanten. Hij was getrouwd in België en ook in Canada.

Cultuurverschillen

Een Nederlandse vrouw trouwt in Canada met een Vlaamse man. Op die manier komen nog wel enkele cultuurverschillen, vooral tussen Hollanders en Vlamingen aan het licht.

Vatersuchmotief

Elly gaat haar verdwenen vader in Vlaanderen opzoeken. Maar als ze hem aan de telefoon krijgt, wil hij niets van haar weten. later vertelt hij waarom hij zo gehandeld heeft. Zijn vrouw heeft nooit van haar bestaan af geweten. Het lijkt een aflevering van "Spoorloos."

Dierenliefde

Tony is gek van zijn duiven. Hij doet daar alles voor. Als de kat van de buren een gevaar voor hen is, vergiftigt hij de poes met een gebakken spons. Dierenliefde kan heel beperkt zijn en soms in nauw verband met dierenkwelling.

Destructie

Als iets niet meer leefbaar is, kun je het maar beter verbranden. Dat geldt voor de duiven van Tony, maar ook voor het leven van haar moeder Mina en het eigen leven van Elly. Ze loopt het brandende huis binnen en overlijdt.

Motto

De mens is eenzaam, maar als hij niet eet gaat hij dood (Bernlef)

Opdracht

Geen opdracht

Titelverklaring

De titel "Brandlucht"is direct in de tekst terug te vinden.
Het is het op één na laatste woord van de roman in de epiloog over de olifant Jumbo. Het museum waarin het skelet van de in Canada beroemde brandde af. 

Maar het gaat in deze roman enkele keren over brandstichting.
- de eerste brand die Elly meemaakt, is de fik in een groot hotel in haar stadje Saint Thomas. Volgens haar vader is die  aangestoken door de eigenaar zelf, omdat het hotel niet goed liep en hij de verzekeringsgelden wilde opstrijken..
- de tweede brand is de fik in zijn duivenhok in Saint Thomas. Waarschijnlijk is die brand aangestoken door zijn Duitse buurman die  wraak nam voor de vergiftiging van zijn kat door Tony Verkest.
- de derde brand is de fik in het Belgische duivenhok die Elly heeft aangestoken. Ze is op zoek naar haar vader gegaan, maar die wil geen contact met haar. In zijn Vlaamse woonplaats steekt ze zijn duivenhok in de fik en moet dan weer vluchten naar Canada.
- de laatste brand is de fik die Elly met kaarsjes aansteekt. het is het reeds verkochte huis van haar moeder in Saint Thomas. Als ze later ziet dat haar moeder nog in het huis zit, rent ze het brandende huis binnen om haar moeder nog te redden. Beiden komen om.

De branden kun je als symbool zien voor de verwoesting van het leven dat de hoofdfiguren leiden. Letterlijk drie keer wordt in de roman de volgende zin geciteerd:  'Als iets niet meer leefbaar is, kan het beter afbranden'.  
De brand wordt dan als middel tot destructie gebruikt.

Structuur & perspectief

De structuur lijkt ingewikkeld, maar is toch heel goed te volgen, omdat de auteur steeds boven de hoofdstukken heeft aangegeven wie er aan het woord is als ik-verteller en in welk jaar dat gebeurt.
Afgezien van hoofdstuk 1 dat in 2002 speelt, zijn de andere hoofdstukken in chronologische volgorde geplaatst.
De volgende personages zijn ik-vertellers:
- dochter Elly Verkest neemt de meeste hoofdstukken voor haar rekening vanaf 1964- tot 2010.
- haar vader Gaston vertelt in 1998 één hoofdstuk.
- haar eigen dochter Linda neemt vanaf 2002 -2011 enkele hoofdstukken voor haar rekening.
- haar moeder Mina is in 1968 de schrijfster van een brief aan haar nicht , die echter nooit verzonden is. Hoewel de briefvorm anders is, is er natuurlijk wel sprake van een ik-verteller.

Aan het einde is er nog een epiloog, waar een alleswetende verteller het verhaal van de beroemde olifant Jumbo aan de lezer meegeeft. Hier is het een alles overziende vertelinstantie.
In die passage staat ook de letterlijke titel. 

Decor

Een belangrijks decor is de Canadese provincie Ontario waar Tony en Mina hun bestaan hebben opgebouwd in het stadje Saint Thomas. Hij heeft er zijn duiven. Later keert Elly ook weer terug naar dit plaatsje waar ze intrekt in het duivenkot achter de woning van haar moeder. Ook haar dochter Linda gaat daar later weer wonen. Daar vindt ook de apotheose plaats van de brand die door Elly wordt gesticht.

Een ander decor is het de Vlaamse dorpje  Oevel, vlak bij Geel, waar Tony met zijn Vlaamse vrouw Elly woont. Dochter Elly gaat daar naar toe en als ze merkt dat hij geen met haar contact wil, steekt ze daar het duivenkot in de hens.

Wat de tijd betreft, dis is gemakkelijk te volgen voor de lezer, daar de schrijfster ervoor heeft gekozen, de verteller van het betreffende hoofdstuk een jaartal mee te geven.
Zo is de totale vertelde tijd van 1964 tot 2011. Zie daarvoor de samenvatting.
In principe is er een discontinue tijdsverloop, maar wel chronologisch gerangschikt. Behalve dan het eerste hoofdstuk dat in 2002 speelt.

Stijl

De stijl van Erik Vlaeminck is die van een echte verteller. Geen moeilijke woorden, een hoog tempo, geen ingewikkelde zinspatronen en herkenbare metaforen. Bovendien is de structuur van de roman ingewikkeld maar helder , omdat de auteur de hoofdstuktitels voorziet van naam en jaartal van de verteller. Je kunt dus eigenlijk niet verkeerd " lezen."

Slotzin

Details ken ik niet en ik weet ook niet of het dorpsroddel of waarheid is maar uw moeder zou brand hebben gesticht bij een man met wie ze blijkbaar overhoop lag. Ze zou het duivenhok van die man in brand hebben gestoken.’ Het was alsof de grond me onder de voeten vandaan zakte. Ik hoop dat ik mijn ontreddering min of meer heb kunnen verbergen. Ik hoop dat het niet al te duidelijk was dat ik blij was dat hij vertrok. Op de radio zegt men dat het morgen in heel Canada een stralende dag zal zijn

Beoordeling

"Brandlucht" is een spannende familieroman met een bekend thema in de Nederlandstalige literatuur. In families worden relaties uitgevochten en geheimen voor elkaar verzwegen. Erik Vlaeminck is daarin op zijn best. Ondanks de wat depressieve motieven is er nog genoeg te lachen, wat door zijn vlotte en humorvolle pen komt.
Het is geen erg moeilijk boek, maar toch vind ik het meer geschikt voor de vwo-lijst dan voor de havo-lijst.
Je kunt het boek -als je thematisch wilt lezen-  uitstekend combineren met  andere recent verschenen roman over familiebetrekkingen/familiegeheimen.

Een kleine keuze: met een link naar verslagen op scholieren.com
- Erik Vlaeminck - De zwarte brug (2016) 
- Griet op de Beeck - Vele hemels boven de zevende (2013)
- Sabine van den Berg - Dingen die niet mogen (2016)
- Sanneke van Hassel - Nest (2010)
- Wanda Bommer - Panorama West (2011)
- Loes den Hollander - Het scherventapijt (2010)

Daarnaast zijn er veel boekencombinaties te maken met moeder-dochterrelaties.
-  

 

Recensies

"Erik Vlaminck gaat veel gestructureerder te werk dan Boon dat placht te doen: in Brandlucht is amper een betekenisloos detail te vinden, wie het begin voor de tweede keer leest ziet de ene vooruitwijzing na de andere: dit is het soort roman waarin geen mus - of duif- zonder reden van het dak valt. Dat geeft het boek soms iets gekuntselds, alsof je het eindexamenwerkstuk van de beste leerling van de klas in de hand hebt. Wat Brandlucht - de titel kan niet letterlijk genoeg genomen worden - vooral boeiend maakt is de knappe manier waarop Vlaminck steeds weer in staat is om een ander beeld te geven van dezelfde situatie. " http://www.nrc.nl/nieuws/...g-zondigen

"Vlaminck is de erfgenaam van het grote naturalistische proza waar Vlaamse auteurs, zoals Cyriel Buysse, zo bekend om zijn geworden. Diens Het recht van de sterkste, de machoroman bij uitstek, heeft in Brandlucht zijn vrouwelijk pendant. Het recht van de zwakste: daar is het Vlaminck in Brandlucht om te doen." http://www.knack.be/nieuw...25333.html

"Het verhaal zit heel knap in elkaar. Per hoofdstuk komt één van de vrouwen aan bod. Soms krijg je hierdoor verschillende visies op één gebeurtenis, maar niet altijd. Het boek begint in 2002 met een stukje verteld door Elly. Daarna gaat het verhaal helemaal terug in de tijd om zo uiteindelijk chronologisch op te bouwen via stukjes verteld door de drie vrouwen. Het verhaal is gemakkelijk te volgen omdat Vlaminck in de titels van de hoofdstukken de naam van de verteller en het jaartal meegeeft." http://cultuurenzo.blogsp...lucht.html

"Het is stilistisch een sterk verhaal, maar dat maakt het lezen ervan lastig. Steeds weet je dat je bepaalde dingen gemist hebt, niet goed begrepen - zoals de personages in het verhaal - met dien verstande dat de lezer terug kan bladeren. Maar zoals gezegd: dat leest niet zo prettig. Dan moet het hele boek nog maar eens gelezen worden. Maar het is geen vrolijk verhaal, de sneue personen zijn verdoemd, misschien al wel vanaf hun geboorte. Wat ook erg Hollands is, is gezelligheid, dat ontbreekt hier ten enenmale." http://www.leestafel.info...k-vlaminck

"Als iets niet meer leefbaar is, kan het beter afbranden.” Dit credo wordt tot driemaal toe herhaald in Brandlucht en typeert daarmee het donkere decor van het verhaal. De personages proberen op alle mogelijke manieren de waarheid te achterhalen en worden hierin tot het uiterste gedreven. Dit leidt uiteindelijk tot mentale problemen, zoals een psychose en (zelf)destructief gedrag. " https://www.cleeft.nl/boe...antengezin