Egyptische mythologie

EGYPTISCHE MYTHOLOGIE
STAMBOOM (Egypt. Mythen p 15) TEKENING (mythol. vd gehele.. p 98) Geb (god van de aarde) en Noet (godin van de hemel) waren de kinderen van Sjoe en Tefnet. Osiris, Isis, Seth en Nephthys waren kinderen van de vereniging van Geb en Noet die hier wordt getoond, in een geschilderd tafereel uit de papyrus van Tamenioe (21ste dynastie)

Voorstelling van de goden

NEPHTYS Haar naam betekent ‘meesteres van het huis’. Men kan haar beschouwen als een kopij van Isis. Ze is de vrouw van Seth en de moeder van Anoebis ( telde in het hiernamaals de harten en sprak met andere goden recht over de doden, god van het balsemen en bewaker der grafvelden. Wordt afgebeeld met honden- of jakhalskop) Zoals Isis wordt ze vaak afgebeeld met de havikstooi en de koehorens met de zonneschijf.

TEKENING NEPHTYS (K. kunst en.. p66-67) De farao (hier de Romeinse keizer Tiberius) offreert Egyptische kronen aan Horus en Nephtys, gezeten op een podium.

TEKENING ANOEBIS (K. kunst en..p113)

SETH Hij is de slechte broer van Osiris. Seth scheurde zichzelf los uit de schoot van Noet = teken van het kwaad. Vandaar dat hij gezien wordt als de verpersoonlijking van het kwaad. Hij gold als de heer der woestijnen (droogte). Wordt afgebeeld met een dubbele koningskroon en het dier dat hij voorstelt heeft een sikkelvormige snuit en twee rechtopstaande uitsteeksels boven op de kop.

TEKENING (myth. P108) Seth doodt Apophis, de slang die de eeuwige vijand was van de zonnegod.

ISIS Haar naam is het hiërogliefs voor troon. Ze is de idealisatie van vrouw en moeder, een wonderdoenster, troosteres en intelligente vrouw. Als beschermster van de doden worden er haar magische krachten toegekend. Ze is het land van Egypte dat wacht op de overstroming van de Nijl (haar echtgenoot Osiris). Isis heeft haar macht door list verkregen. Ze schept een slang en zet die op de weg van Ra (zonnegod). Hij wordt gebeten en krijgt te horen dat hij enkel zal genezen als hij zijn geheime naam uitspreekt. Hoe langer hoe meer vergiftigd ziet Ra zich gedwongen dat te doen en zo eigent Isis zich met die naam een deel van zijn macht toe. Samen met Osiris krijgt ze een zoon Horus (Wordt beschouwd als een jongeman in de kracht van zijn leven. Afgebeeld als een man met havikskop en dubbelkroon op het hoofd.Zijn ogen zien in de nacht. God van de hemellichamen.) Isis wordt vaak voorgesteld met schitterend gekleurde vleugels (waarmee ze haar dode echtgenoot leven en koelte toewuift) of met een tussen koehorens gevatte zonneschijf.

TEKENING ISIS (FC VI 1) TEKENING HORUS (K. egypte p123) Midden zie je de tempel van Edfoe (gewijd aan Horus). Rechts zie je de koning met op het hoofd de kroon van Opper Egypte en in de rechterhand de knots. Met de linkerhand strooit hij wierookkorrels over de ring, die tegelijkertijd de weg rond de tempel symboliseert.

OSIRIS Hij is de god van de doden. Voor de egyptenaren was hij een van de meest geliefde goden want in hem zagen zij de mens. Hij was het symbool van de plantengroei. Wordt in menselijke gedaante afgebeeld met in zijn handen de zweep en kromstaf ( de koninklijke waardigheidstekenen en op het hoofd de gevederde kroon.

TEKENING (mythol. p106 + 2FC) DE MYTHE VAN ISIS EN OSIRIS

Isis en haar man Osiris waren een tweeling, geboren uit de godin Noet. En hun jongere verwanten waren Seth en Nephtys, ook een tweeling, geboren uit Noet.

Op een nacht sliep Osiris met Nephtys, in de mening dat het Isis was. Uit die gebeurtenis kwam Anubis voort, Osiris’oudste zoon, maar van de verkeerde vrouw. Seth, Nephtys’man, nam dit hoog op en was vreselijk jaloers op de populariteit van zijn broer. Osiris was namelijk een menselijke koning, een goed en verstandig heerser, die de Egyptenaren de landbouw, hoge kunsten en ambachten leerde en erg geliefd was bij de bevolking. Seth zinde op wraak en wilde zijn broer doden.

Heimelijk nam Seth hem de maat en hij liet een weelderige sarcofaag maken die hem precies paste. Toen er op een avond feest werd gevierd door de goden kwam Seth binnen met de sarcofaag en verklaarde dat degene die er precies in paste deze cadeau zou krijgen voor zijn tombe. Iedereen probeerde het, en natuurlijk paste de sarcofaag Osiris perfect. Onmiddellijk kwamen er 72 helpers toesnellen. Ze bonden het deksel dicht en gooiden hem in de Nijl.

De dood van Osiris werd symbolisch vereenzelvigd met de jaarlijkse overstroming van de Nijl, die de bodem van Egypte vruchtbaar maakte. Het was alsof het vergaan van Osiris’lichaam het land vruchtbaar maakte en leven gaf.

Osiris dreef de Nijl af en spoelde aan op de kust van Syrië. Een prachtige, heerlijk geurende boom groeide op de oever en nam de sarcofaag op in de stam. De plaatselijke koning had net een zoon gekregen en was in die tijd in de weer met het bouwen van een paleis. En omdat die boom zo heerlijk geurde, liet hij hem omhakken om als middenzuil in de grote zaal te dienen.

Intussen ging de arme godin Isis, wier man in de Nijl was geworpen op zoek naar zijn lijk. Isis komt bijtijds naar het paleis en hoort van de geurende zuil in het koningspaleis. Ze vermoedt dat dit iets met Osiris te maken kan hebben en ze wordt voedster van het pasgeboren kind. Ze zoogt het kind met haar vinger, ze is tenslotte een godin en er is een grens aan wat ze toelaat. Maar ze houdt van het jongetje en besluit hem onsterfelijk te maken door hem in de haard te leggen om zijn sterfelijke lichaam te verbranden. Als godin kon ze voorkomen dat het vuur hem doodde. Iedere avond, terwijl het kind in het vuur ligt, verandert ze zich in een zwaluw en vliegt rouwend rond de zuil waarin haar man zit. Op een avond komt de moeder van het kind de kamer binnen terwijl dit alles aan de gang is, ziet haar kind in de haard, geeft een gil, die de betovering verbreekt, en het kind wordt gered.

De zwaluw is intussen weer veranderd in de mooie voedster en godin, die de situatie uitlegt en tegen de koningin verklaart dat haar man zich in die zuil bevindt, en het op prijs zou stellen als ze hem mee naar huis zou mogen nemen. Waarop de koning, die ten tonele is verschenen hierin toestemt. Hij laat de zuil wegnemen, draagt haar over aan Isis en de prachtige sarcofaag met Osiris erin wordt op een koninklijk schip geladen naar Egypte.

Daar raakt Isis op magische wijze zwanger van Osiris. Ze creëert namelijk de levensadem met haar vleugels (Isis kan de gedaante van een havik aannemen) waardoor Osiris even ontwaakt uit de dood en haar kan bevruchten. Osiris, wiens lichaam dankzij de kunsten van Isis niet tot ontbinding is overgegaan, heft een arm op naar zijn hoofd, dat door Isis vastgehouden wordt, en grijpt met zijn andere hand zijn fallus vast om deze tot een orgasme op te wekken. Isis vlijt zich in de gedaante van een sperwer neer op de fallus van Osiris en vangt het zaad op. Na de dood van Osiris was zij dus nog van hem zwanger geraakt van een zoon, en in de verlatenheid van de moerassen in de Nijldelta wachtte zij de geboorte van haar kind af.

Zij moest echter steeds oppassen voor Seth. Tijdens een jachtpartij ontdekte hij de kist van Osiris, die zij verborgen hield. Seth sneed daarop het lichaam van Osiris in stukken en verspreidde deze over heel Egypte. Isis begon vervolgens de verschillende stukken bij elkaar te zoeken. Zij heelde het lichaam van haar echtgenoot door gebruik te maken van haar toverkunsten en zij zalfde het. Haar zuster Nephtys hielp haar bij dit alles.

Tenslotte, na tal van gevaren, werd Horus geboren. Isis bracht hem groot in de moerassen van de Nijldelta en beschermde hem door middel van haar toverformules tegen de kwade praktijken van Seth. Toen hij volwassen was, besloot Horus zijn vaders dood te wreken door Seth te doden. Er volgde een bloedig gevecht en Horus castreerde Seth terwijl Seth één van de ogen van zijn neef uitrukte. Horus was de uiteindelijke winnaar, en een tribunaal van goddelijke rechters kwam bijeen in de Grote Zaal des Oordeels om te beslissen hoe het koninkrijk in het vervolg verdeeld moest zijn. Thot, de god met de ibiskop, verdedigde Osiris. De rechters kwamen tot een gunstig oordeel over Osiris. Hij werd vrijgesproken van alle kwaad en weer tot leven gewekt, niet als de levende koning, maar in zijn nieuwe rol van koning en rechter van de doden in de Doeat, de onderwereld. Met de steun van de goden volgde Horus zijn vader als levende koning op. Zijn uitgerukte oog werd door Thot hersteld. Seth viel echter voor eeuwig in ongenade. En zo zegevierde het goede over het kwade.

Wanneer Egypte onder leiding kwam van Rome, bleven de oude cultussen toch bestaan.

In de Hellenistische Wereld werden de Egyptische cultussen en goden bekend geraakt door de verhalen van Hecataeus en Heodtus en de verslagen van koopmannen en huurlingen. De Hellenistische wereld, die een voorkeur had voor mysteriën met speciale ijver nam de culten van Osiris, Isis en Horus over. Ze werden verspreid over het volledig e Romeinse Rijk en de hymnen waren pure vertalingen van Egyptische teksten.

Isis als godin van de zeevaart kwam tot stand in Alexandrië.

Mysterierituelen, koningsmysteriën genaamd, kwamen vooral in Egypte tot stand.

Volgens het Egyptische geloof was de farao een incarnatie van Horus, zijn vrouw of moeder van Isis en zijn overleden vader van Osiris. In het Hellenisme werd Osiris ook Sarapis genoemd. Deze goden werden gelijkgesteld met Griekse: Isis met Demeter & Aphrodite, Horus met Apollo & Helios, Sarapis met Zeus, Dionysus & Hades.

De Romeinen gebruikten Delos als vrije haven voor het O.M.Z. gebied, en vanaf daar verspreidde de verering van Osiris en Isis naar het merendeel van de havens van de Griekse wereld en naar steden in de Baai van Napels en zo via Italiaanse kooplui naar Rome. Ze waren geliefd vanwege de vage exotische sfeer die errond hing in de Romeinse en Griekse wereld. De meest populaire van de oosterse mysteriën was de Isis-cultus.

Keizer Augustus die de traditionele Romeinse religies opnieuw wilde instellen, had een afkeer van de Oosterse invloeden. Maar mannen met een sterke reputatie, zoals Messalla (schrijven) voelde een aantrekkingskracht tot de Isis-mysteriën. Isis, de godin van de liefde, was de beschermheilige (patrones) van vele elegante Romeinse courtisanes (vrouwen van lichte zeden die in voorname kringen verkeert). De Isis-cultus verspreidde zich in Italië in de 1ste en 2de Eeuw na Christus.. In zekere mate viel de verspreiding van het Jodendom en Christendom in de Romeinse wereld samen met de verspreiding van de Egyptische culten.

De verschillende mysteriereligies waren niet exclusief voor een bepaalde groep maar het was wel zo dat ze verschillende sociologische groepen aanspraken. Zo werd Isis bvb. vereerd door de lagere middenklasse in de zeehavens en handelssteden en de Dionysische cultus door de middenklasse van de Griekse en Romeinse steden. Er waren geen speciale groepen voor slaven en ze werden meestal toegelaten tot de genootschappen. Tijdens het festival werden alle mannen gelijkwaardig beschouwd.

Geloof en uitvoering

In de 1ste 3 eeuwen N.C. bestonden de mysteriën zij aan zij in het Romeinse Rijk. Ze waren allemaal ontstaan uit lokale en internationale culten maar werden later internationaal en werelds. De religies zouden nooit zo ontwikkeld en verbreid geweest zijn als de Romeinen de Middellandse Zeewereld niet verenigd hadden en zo de nieuwe sociale toestanden hadden gesticht. In de grote steden en zeehavens kwamen mannen van de verste uithoeken van het imperium samen. Vele mensen werden onttrokken aan de omgeving die ze gewoon waren en hadden van eenzaamheid te lijden. Ze snakten naar nieuwe kennissen en kringen waarin ze opgenomen werden. Ze hadden de zekerheid nodig die enkel het besef dat ze tot een gemeenschap behoren, kan geven. Economische en politieke toestanden in het Romeinse Rijk deden ook de groei van de mysteriën versnellen; leden van een mysteriereligie hielpen elkaar.

Het individu dat voelde dat zijn initiatief werd gedwarsboomd door het overzicht van de keizerlijke structuur zou zich wel eens kunnen keren naar een gemeenschap die hem de hoop op een betere toekomst aanbiedt. De mysteriereligies compenseerden dus zowel een individualisme als een smacht naar broederschap. In principe tenminste waren alle steden van de gemeenschap gelijk. De ene was de andere’s broeder, ongeacht zijn oorsprong, sociale stand of nationaliteit.

In de Isis en Mithras-cultus was de ijver voor de verspreiding nogal duidelijk. De volgelingen beschouwden Rome als het centrum van hun verering en de stad ward “sacrosancta civitas” (heilige stad) genoemd in “De Gulden Ezel” van Apuleius (2de E.N.C.)

De hoge posten binnen de Isis-cultus werden ingenomen door personen die geboren waren binnen de kaste van de priesters van Egypte. Dit was belangrijker dan talent of bedrijvigheid. Natuurlijk was het aantal goede, gekwalificeerde priesters ren dit was een ernstig nadeel in de strijd met andere religies. Ook een manier om hogerop binnen de cultus te geraken werd bedacht voor Grieken en Romeinen. In Egypte was er een groep van voorname leken, de portiers van de heilige tombe of gedenkplaats (pastophori). Ze stonden lager in rang t.o. v. iedereen van de priesterkaste, maar in Griekenland of het Romeinse Rijk werd de pastophori-klasse de plaatsvervanger voor de priesterkaste uit Egypte. Ze waren eigenlijk de religieuze leiders van de gemeenschappen.

In elke mysteriereligie moest er een voorbereidingsperiode aan de inwijding voorafgaan. In de Isis-cultus werd 11 dagen zich onthouden van rijkelijke maaltijden, inclusief onthouding van vlees, wijn en seks vereist voor de ceremonie. De kandidaten werden afgezonderd van het volk in speciale appartementen in het heilige district van het gemeenschapscentrum. Ze werden “hagneuontes” of de kuise levenden genoemd.

In alle mysteriën moesten de kandidaten een eed van geheimhouding zweren. (deze van Isis is bewaard gebleven op papyrus) Voor de initiatie of inwijding werd er van de kandidaten verwacht dat ze hun zonden zouden opbiechten. Sommigen vertelden over de fouten die ze begaan hadden vanaf hun eerste levensjaren tot op het moment van de inwijding, die met een doop gepaard ging, terwijl al de aanhangers naar de biecht luisterden. Men geloofde dat de doop alle zonden zou wegwassen en dat vanaf dat punt het leven zou evolueren in de goede zin van het leven, omdat hij zich overgegeven had aan de diensten van de bevrijder-god.

De inwijdingen beeldden meestal dood en verrijzenis uit. Dit gebeurde op de meest extravagante manieren. In sommige riten werden de kandidaten begraven of opgesloten in een sarcofaag. Ze werden even symbolisch beroofd van hun ingewanden en gemummificeerd (een buik met ingewanden van een dier werd klaargezet voor de ceremonie). Een andere mogelijkheid was dat de kandidaten symbolisch verdronken of onthoofd werden.

De doop kon ofwel met water of vuur gebeuren en de riten gebeurden dikwijls met een exotische tint. Bij de doop werden er zwaveltoortsen gebruikt; ze werden in water gedompeld en begonnen te branden wanneer het water weggetrokken was, in tegenstelling tot wat de omstaanders verwachtten. In een donkere kamer werd plots een tekst zichtbaar op een muur. Er bestaan nog voorschriften om een nimbus-effect te produceren, dit is de stralenkrans of aureool die verschijnt rond het hoofd van een priester. Het hoofd van de prioester was geschoren en ingewreven met een beschermende zalf; daarna werder een cirkelvormig metalen bakje met alcohol vastgemaakt aan het hoofd. Het werd in brand gestoken in een donkere kamer en scheen zo gedurende enkele seconden.

In de Isis-cultus werd de inwijding soms voltooid met een “heilig huwelijk”, een heilige geslachtsgemeenschap. Er zijn 2 gevallen bekend waarbij een priester, sprekend van het beeld van de godheid, een goedgelovige vrouw beval naar de tempel te komen en de bijzit van de god te zijn, waarbij de rol van de god ingenomen werd door een priester.

De inwijdingen gingen meestal gepaard met muziek en dans en er waren dikwijls vele acteurs aanwezig. De riten bevatten altijd een gebed voor het welzijn van de keizer en voor dde welvaart van het hele Romeinse Rijk. Het is zelfs zo dat de vermenging van religie en staats-politiek soms zo hecht was dat men de term “keizerlijke mysteriën” gebruikt. Hoe hecht dit was, varieerde sterk.

De bijeenkomsten van culten werden vaak genoemd naar de gemeenschappelijke maaltijd. De volgelingen van Isis en Osiris noemden ze “kline”, sofa omdat de maaltijden op sofa’s lagen, bij Dionysus “Stibas” (stro) – deelnemers zaten op stro.

De mysteriën van Isis volgden een soort van kerkelijk jaar. De seizoenfestivals waren overgenomen van ceremonies bij oude stammen die nauw verband hielden met het zaaien en het oogsten van graan en met de wijnproductie. De datums varieerden veel door de aardrijkskundige situaties en de nadruk van de seizoenriten in het land waar de mysteriën ontstaan waren. De Isisfestivals waren verbonden met de 3 Egyptische seizoenen, gekenmerkt door de
Nijl-cyclus (overstroming, zaaien en oogsten). Rond 19 juli, wanneer het hele land bijna uitgedroogd was door de hitte en droogte kwam. Als bij wonder een nieuwe stroom vanuit Ethipië. Op die dag zou juist voor zonsopgang, Sirius (Hondsster of ster van Isis) voor de eerste keer in het seizoen aan de horizon verschijnen. Dit was de heilige Nieuwjaarsdag voor de Egyptenaren en het festival van de overstroming van de Nijl was het grootst. Naast deze waren er nog de festivals van zaaien en oogsten. Maar omdat het Egyptische jaar een zonnejaar was 365 dagen zonder schrikkeljaren werden de seizoensfestivals die op een vaste dag gepind werden elke 4 jaar 1 dag opgeschoven, zodat er complete verwarring ontstond. De Romeinen verbeterden de Egyptische kalender door een schrikkeldag elke 4 jaar in te voeren. In de Romeinse tijd werden belangrijke Isis festivals gehouden op 25 december, 6 januari en 5 maart (in Gulden Ezel). Het maartfestival was een lentefestival dat de opening van het zeevaartseizoen vierde. Een schip werd op een kar (carrus navalis) door de stad gedragen. Daarachter een processie van koren en kandidaten “mystai” in heldere kleuren en maskers dragend en daarbij de priesters die het embleem van de godin droegen. Het schip werd te water gelaten en de deelnemers keerden terug naar de tempel waar de inwijding, banketten en dansen gehouden werd. Literatuur

De mysteriën hadden religieuze hymnen, maar bijna niets is bewaard gebleven. Er bestaan wel Isische gedichten. Maar belangrijker is een tekst van 40 regels waarin de godin Isis zichzelf onthuld. Het werd op 4 verschillend verwijderde plaatsen gevonden en was waarschijnlijk in elke Isis-heiligdom tentoongesteld. Verhalen van mirakels gebeurd door toedoen van de goden werden bewaard in vele tempel-bibliotheken = vb. op papyrus en steen. Volgens een recente theorie ontstond het literair genre door deze verhalen. = Metamorphoses van Apuleius = Isis tekst = vertelt inwijding. Er zijn even oude teksten die een licht werpen op de mysterie-gemeenschappen. Zoals Plutarchus, een Griekse biografieschrijver die de filosofische verhandeling schreef : Over Isis en Osiris” en een interpretatie geeft over de Isis-mysteriën

APULEIUS, DE GOUDEN EZEL

Verschijning van Isis

Ze heeft weelderig, lang licht krullend haar en een bonte krans van veelsoortige bloemen omsloot haar hoofd en in het midden daarvan boven het voorhoofd droeg ze een platte ronde schijf, links en rechts gevat in 2 kronkelende, de kop op stekende slangen en daarboven bevonden zich nog de korenaren van Ceres. Ze droeg een veelkleurige tunica van het fijnste linnen, een zwarte mantel en sandalen. De voorwerpen die ze vasthield waren een bronzen ratel en een gouden drinschaal. Ze werd beschouwd als moeder van de wereld, meesteres van alle elementen, oorsprong en begin van alle eeuwen, als hoogste der godheden, koningin van de schimmen en eerste van de hemelingen. Ze bestuurt de wind en de onderwereld.

Feest van Isis

De voorlopers van de grote optocht waren mensen verkleed als soldaat, jager, vrouw, gladiator, magistraat, filosoof en visser. Ook een tamme berin in vrouwekleren en een aap als de herdersjongen Ganymedes en een ezel met vleugels liepen erbij. De eigenlijke processie bestond uit vrouwen in schitterende kledij die allerlei attributen bij hadden. Ze waren met lentebloemen bekranst en bestrooiden de grond met bloemen. Anderen toonden met glanzende spiegels op hun rug hun dienstbaarheid aan de godin, anderen bootsten het opmaken en kammen van het koninklijk kapsel na en nog anderen besprenkelden de straten met reuk en goddelijke balsem. De verlichting gebeurde met lampen, fakkels, toortsen en andere kunstige verlichting door vele mannen en vrouwen. Ook weerklonk er muziek van fluiten en schalmeien. Daarna volgde een rij van jeugd in witte feestkleding terwijl ze een lied zongen, gecomponeerd door een begaafd dichter. Dan kwamen de ingewijden in de goddelijke dienst (mannen en vrouwen van elke rang en leeftijd) in het zuivere wit van een linnen kleed. De vrouwen droegen het gezalfde haar, gehuld in een doorzichtige hoofddoek. De mannen waren geheel kaal geschoren en uit hun ratels kwamen schelle klanken. Daarna volgden de hogepriesters van de eredienst in hun witte linnen gewaden. Ze droegen zinnebeelden van de machtige goden. 1ste : droeg een helder licht stralende lamp
2de : hield in beide handen een altaarschaal vast (schalen der hulp) 3de : had een goudfijn gebladerde palmtak en de staf van Mercurius in de handen
4de : toonde het embleem van gerechtigheid (nagebootste linkerhand met geopende palm) en een gouden vaas waaruit hij melk sprenkelde
5de : droeg een mand uit gouden twijgjes
6de : een kruik

Dan de goden : Anubis (in de linkerhand een staf dragend en in de rechterhand een groene palmtak), een recht opgericht rund rustend op de schouders van een dienaar (het vruchtbaar symbool van de godin). Iemand anders droeg een kistje met de mysteriën van de religie en nog een ander droeg in de plooien van zijn kleed de beeltenis van de hoogste godheid. De priester hield in zijn rechter hand een versierde ratel vast voor de godin en een krans.

Slot van de plechtige ceremonie

Aan het zeestrand werden de godenbeelden volgens voorschrift opgesteld. Daar lag een schip, bontgeschilderd met Egyptische afbeeldingen. De hogepriester had reeds het schip met een helder brandende fakkel en een ei en zwavel zo zuiver mogelijk gereinigd en hij sprak een plechtig gebed en wijdde het bij name van de godin. Vervolgens werd het schip volgeladen met geschenken en gelukbrengende giften en daarna prijsgegeven aan de zee. De stoet ging hierna terug naar de tempel en daar aangekomen gingen de hogepriesters, de dragers van de godenbeelden en de ingewijden het vertrek van de godin binnen en stelden de beelden op. De schriftgeleerde nam plaats voor de deuren en na de groep van pastophori bijeengeroepen te hebben, sprak hij vanaf een groot podium wensen uit voor de keizer, de senaat, de ridderstand, de schippers en schepen en voor het gehele romeinse volk. Daarna kondigde hij in het Grieks en volgens Grieks gebruik de vergunning voor het uitvaren van de schepen aan (ploiaphesia) vervolgens was er gejuich van het volk en hiermee wilden ze dat dit alles aan iedereen geluk mocht brengen. Daarna dronken ze van vreugde en de mensen die twijgen, takken en kransen droegen, kusten de voeten van de godin, wiens zilveren beeld op de treden stond.

Inwijding als priester in de Isis-mysteriën

’s Morgens aanbad men het gelaat van de godin. De priester sprak de gebeden en sprenkelde water afkomstig uit het binnenste van het heiligdom in een wijwaterbak. Daarna weerklonken de stemmen van vromen die het eerste uur van de dag aankondigden. De godin wees door een teken de dag aan waarop men kon ingewijd worden en de priester die de heilige handeling moest verrichten werd eveneens door haar benoemd en ook de voor de ceremonie noodzakelijke kosten werden door een dergelijk voorschrift vastgelegd. De kandidaat ingewijde diende zich te onthouden van uitgebreide en goddeloze maaltijden om zo veiliger toegang te verkrijgen tot de verborgen geheimen van de reinste godsdienst. In het badhuis nam men een gewoon bad en de priester smeekte om de goddelijke genade en besprenkelde hen met gewijd water. Terug in de tempel plaatste men hem vlak voor de voeten van de godin en gaf enkele geheime heilige opdrachten. Vasten

’s Avonds stroomden van alle kanten mensen toe en volgens het oude gebruik van de mysteriën hen vererend met verschillende geschenken. Daarop werden all profanen verwijderd en werd hij omhuld met een nieuw linnen kleed en geleid naar het binnenste van het heiligdom.

In de vroege ochtend traden zij naar voren in een twaalfvoudige stola van fijn linnen en bloemrijk geborduurd (mystiek gewaad) en een kostbare mantel. Ze betraden een houten podium miden in de heilige tempel voor het beeld van de godin opgesteld. Zij waren versierd door veelkleurige dierfiguren. Dit gewaad noemden de ingewijden de Olympische Stola. In de rechterhand hielden ze een vlammende toorts vast en op het hoofd droegen ze een feestelijke blanke palmkrans waarvan de bladeren uitstaken als stralen. De gordijnen werden geopend en het volk aanschouwde de nieuwe priesters. Daarna werd er uitgebreid feest gevierd.

ISIS BIJ DE ROMEINEN
DE VERSPREIDING NAAR HET ROMEINSE RIJK

Het grote tijdperk van Egypte eindigde in 332 V.C. ; wanneer het land overheerst werd door Alexander de Grote. Alexander’s opvolger kreeg de opdracht om een zeer grote zeehaven te maken aan de Middellandse Zee. Alexandrië veranderde niet alleen tot een bloeiende smeltkroes van Egyptenaren, Grieken en joden maar werd ook een centrum van kennis met haar bekende bibliotheek en de religieuze cultus van de godin Isis en haar broer Serapis (Osiris). Deze cultus verspreidde zich snel naar andere bevolkte centra van die tijd : Cyprus, Sicilië, de kust van Klein-Azië , Griekse eilanden en Griekenland zelf.

De Romeinen gebruikten Delos als vrije haven voor het oostelijk M.Z.- gebied, en vanaf daar verspreidde de verering van Osiris en Isis zich naar het merendeel van de havens van de Griekse wereld en naar steden in de Baai van Napels en zo via Italiaanse kooplui naar Rome. Ze waren geliefd vanwege de vage exotische sfeer die er rond hing. De cultus was reeds bekend in Rome maar wanneer Egypte een provincie werd na 30 V.C. werd ze zeer belangrijk. Isis had de meest uitgebreide cultus in de Hellenistische wereld en beïnvloedde later o.a. het Christendom onder de figuur van de maagd Maria.

De verschillende mysteriereligies waren niet exclusief voor een bepaalde groep maar het was wel zo dat ze verschillende standen aanspraken. Zo werd Isis bvb. vereerd door de lagere middenklasse in de zeehavens en handelssteden en de Dionysische cultus door de middenklasse van de Griekse en Romeinse steden. Er waren geen speciale groepen voor slaven en ze werden meestal toegelaten tot de genootschappen. Tijdens het festival werden alle mensen gelijkwaardig beschouwd.

Toch werden de mysteriereligies niet door iedereen geapprecieerd. Ondermeer keizer Augustus had een afkeer van de Oosterse invloeden en wilde de traditionele Romeinse religies opnieuw instellen. In 59 V.C. trachtte men zelfs meerdere malen om de verering van Isis te verbieden.

DE PRIESTERS

De hoge posten binnen de Isis-cultus werden ingenomen door personen die geboren waren binnen de kaste van de priesters van Egypte. Dit was belangrijker dan talent of bedrijvigheid. Natuurlijk was het aantal goede, gekwalificeerde priesters gering en dit was een ernstig nadeel in de strijd met andere religies. Ook een manier om hogerop binnen de cultus te geraken werd bedacht voor Grieken en Romeinen. In Egypte was er een groep van voorname leken, de portiers van de heilige tombe of gedenkplaats (pastophori). Ze stonden lager in rang t.o.v. iedereen van de priesterklasse, maar in Griekenland of het Romeinse Rijk werden de pastophoriklasse de plaatsvervanger voor de priesterklasse uit Egypte. Ze waren eigenlijk de religieuze leiders van de gemeenschap.

GELOOFSBELIJDENIS EN FESTIVALS

In veel van de mystieke culten was er tendens naar henotheïsme, nl. het aanbidden van één god zonder het bestaan van andere goden te ontkennen. Op deze manier was Isis de kern van alle heidense godinnen. Sarapis of Serapis was de naam van de vereniging van Zeus, Pluto, Dionysos, Asclepius, Helios en zelfs de joodse god Yhwh.

De mysteriën van Isis volgden een soort van kerkelijk jaar. De seizoensfestivals waren overgenomen van ceremonies bij oude stammen die nauw verband hielden met het zaaien en het oogsten van graan en met de wijnproductie.

De Isisfestivals waren verbonden met de 3 Egyptische seizoenen, gekenmerkt door de
Nijl-cyclus (overstroming, zaaien en oogsten). Rond 19 juli, wanneer het hele land bijna uitgedroogd was door de hitte en droogte, kwam als bij wonder een nieuwe stroom vanuit Ethiopië. Op die dag zou juist voor zonsopgang, Sirius (Hondsster of ster van Isis) voor de eerste keer in het seizoen aan de horizon verschijnen. Dit was de heilige Nieuwjaarsdag voor de Egyptenaren en het festival van de overstroming van de Nijl was het grootst. Naast deze waren er nog de festivals van zaaien en oogsten. Maar omdat het Egyptische jaar een zonnejaar was van 365 dagen zonder schrikkeljaren werden de seizoensfestivals die op een vaste dag gepind werden elke 4 jaar 1 dag opgeschoven, zodat er complete verwarring ontstond.

De Romeinen verbeterden de Egyptische kalender door elke 4 jaar een schrikkeldag in te voeren. In de Romeinse tijd werden belangrijke Isisfestivals gehouden op 25 december, 6 januari en 5 maart. Het maartfestival was een lentefestival dat de opening van het zeevaartseizoen vierde en daarbij werd een schip op een kar (carrus navalis) door de stad gedragen.

FEEST VAN ISIS

De voorlopers van de grote optocht waren mensen verkleed als soldaat, jager, vrouw, gladiator, magistraat, filosoof en visser. De eigenlijke processie bestond uit vrouwen in schitterende kledij die allerlei attributen bij hadden. Ze bestrooiden de grond met bloemen. Anderen bootsten het opmaken en kammen van het koninklijk kapsel na en nog anderen besprenkelden de straten met reuk en goddelijke balsem.

De verlichting gebeurde met fakkels, lampen en toortsen. Er weerklonk muziek van fluiten en schalmeien. Dan volgde een rei van jeugd in witte kleding terwijl ze een lied zongen. Dan kwamen de ingewijden in de dienst in een wit kleed. De vrouwen hun haar gehuld in een doorzichtige hoofddoek, de mannen kaalgeschoren. Uit hun ratels kwamen schelle klanken. Daarna volgden de hogepriesters van de eredienst in hun witte linnen gewaden. Ze droegen zinnebeelden van de machtige goden. 1° : droeg een helder licht stralende lamp
2° : hield in beide handen een altaarschaal vast (schalen der hulp) 3° : had een goudfijn gebladerde palmtak en de staf van Mercurius in handen
4° : toonde het embleem van gerechtigheid (nagebootste linkerhand met geopende palm) en een gouden vaas waaruit hij melk sprenkelde
5° : droeg een mand uit gouden twijgjes
6° : een kruik
Dan volgden de goden : Anoebis, een recht opgericht rund rustend op de schouders van een dienaar
Iemand droeg een kistje met de mysteriën van de religie en nog een ander droeg de beeltenis van de hoogste godheid. De priester hield in zijn rechterhand een versierde ratel vast voor de godin en een krans.

Aan het zeestand werden de beelden volgens opschrift opgesteld. Daar lag een schip met Egyptische afbeeldingen. De hogepriester had het schip reeds met een brandende fakkel en een ei zo zuiver mogelijk gereinigd en hij sprak een plechtig gebed en wijdde het bij name van de godin. Vervolgens werd het schip volgeladen met geschenken en gelukbrengende giften en daarna prijsgegeven aan de zee.

De stoet ging daarna terug naar de tempel en daar aan gekomen gingen de hogepriesters, de dragers van de godenbeelden en de ingewijden het vertrek van de godin binnen en stelden de beelden op. De schriftgeleerde nam plaats voor de deuren en na de groep van pastophori bijeengeroepen te hebben, sprak hij vanaf een groot podium wensen uit voor de keizer, de senaat, de ridderstand, de schippers en schepen en voor het gehele Romeinse volk. Daarna kondigde hij in het Grieks en volgens Grieks gebruik de vergunning voor het uitvaren van de schepen aan (ploiaphesia).

INWIJDING IN DE ISIS-MYSTERIËN

In elke mysteriereligie moest er een voorbereidingsperiode aan de inwijding voorafgaan. In de Isiscultus werd 11 dagen zich onthouden van rijkelijke maaltijden, inclusief onthouding van vlees, wijn en seks vereist voor de ceremonie.

De kandidaten werden afgezonderd van het volk in speciale appartementen in het heilige district van het gemeenschapscentrum. Ze werden HAGNEUONTES of de kuise levenden genoemd. De kandidaten moesten de eed van geheimhouding zweren.

Voor de inwijding werd er van hen verwacht dat ze hun zonden zouden opbiechten. Sommigen vertelden over de fouten die ze begaan hadden vanaf hun eerste levensjaren tot op het moment van de inwijding ,die met een doop gepaard ging, terwijl alle aanhangers naar de biecht luisterden. Men geloofde dat de doop alle zonden zou wegwassen en dat vanaf dat punt het leven zou evolueren in de goede zin van het leven, omdat hij zich overgegeven had aan de diensten van de bevrijder-god.

De inwijdingen beeldden meestal dood en verrijzenis uit. Dit gebeurde op de meest extravagante manieren. In sommige riten werden de kandidaten begraven of opgesloten in een sarcofaag. Ze werden even symbolisch beroofd van hun ingewanden en gemummificeerd (een buik met ingewanden werd klaargezet voor de ceremonie). Een andere mogelijkheid was dat de kandidaten symbolisch verdronken of onthoofd werden.

De doop kon ofwel met water of vuur gebeuren. Er werden zwaveltoortsen gebruikt, ze werden in water gedompeld en begonnen te branden wanneer het water weggetrokken was. In een donkere kamer werd plots een tekst zichtbaar op de muur.

Er bestaan nog voorschriften om een nimbus-effect te produceren, dit is een stralenkrans of aureool die verschijnt rond het hoofd van een priester. Het hoofd was geschoren en ingewreven met een beschermende zalf. Daarna werd een cirkelvormig metalen bakje met alcohol vastgemaakt aan het hoofd. Het werd in brand gestoken in een donkere kamer en scheen zo gedurende enkele seconden. In de Isis-cultus werd de inwijding soms voltooid met een “heilig huwelijk”, een heilige geslachtsgemeenschap. Er zijn twee gevallen bekend waarbij een priester, sprekend van het beeld van de godheid, een goedgelovige vrouw beval om naar de tempel te komen en de bijzit van de god te zijn, waarbij de rol van de god ingenomen werd door een priester. De inwijdingen gingen meestal gepaard met muziek en dans en er waren dikwijls vele acteurs aanwezig.

EGYPTISCHE VOORWERPEN IN ROME

De Isismysteriën namen de Griekse tempels over, dikwijls voegden ze er een koepel aan toe. Egyptische voorwerpen werden zeer populair in Rome. Augustus richtte de eerste obelisk op in het Circus Maximus in 10 V.C.. Ook de Isistempel gebouwd op het Marsveld in opdracht van Domitianus was een groots bouwwerk. De heiligdommen opgericht ter ere van Isis, die veel voorkwamen, werden vergroot en de fundering voor een groot Iseum (Campense) werd gelegd.

Hierna werden ook standbeelden, piramiden en vooral sfinxen een Egyptische trend in het Romeinse rijk, gericht naar de smaak van de Romeinen. Romeinse sfinxen zouden decoratief zijn. Aan de Romeinse idealen werden Egyptische karakteristieken toegevoegd.

Tekening
Ingebeelde reconstructie door Kircher van het Iseum Campense in Rome. Het toont de ingang tot de Isistempel, langs de zijkant zijn er 2 bewakerssfinxen, alhoewel ze nogal klein zijn en niet doelmatig in de context. Het origineel gebouw bevatte een sfinx uit een groene steen (18de dynastie) gebeeldhouwd in Rome en met de juiste afmetingen.

LITERATUUR

De mysteriën hadden religieuze hymnen, maar bijna niets is bewaard gebleven. Er bestaan wel Isische gedichten. Maar belangrijker is een tekst van 40 regels waarin de godin Isis zichzelf onthuld. Het werd op 4 verschillend ver verwijderde plaatsen gevonden en was waarschijnlijk in elk Isis-heiligdom tentoongesteld. Verhalen van mirakels gebeurd door toedoen van de goden werden bewaard in vele tempel-bibliotheken = vb. op papyrus en steen. Volgens een recente theorie ontstond het literair genre door deze verhalen. = Metamorphoses van Apuleius = Isis tekst = vertelt inwijding. Er zijn even oude teksten die een licht werpen op de mysterie-gemeenschappen. Zoals Plutarchus, een Griekse biografieschrijver die de filosofische verhandeling schreef : Over Isis en Osiris” en een interpretatie geeft over de Isis-mysteriën.