Piramides en farao's

Beoordeling 5.6
Foto van een scholier
  • Werkstuk door een scholier
  • 3e klas vmbo | 3599 woorden
  • 27 mei 2005
  • 263 keer beoordeeld
Cijfer 5.6
263 keer beoordeeld

Deelvraag 1: Wie waren belangrijke farao’s in het Oude en het nieuwe rijk? Deelvraag 2: Hoe en waar worden farao’s begraven? Deelvraag 3: Wat zijn Piramides? Deelvraag 4: Hoe leefde het Egyptische volk in het Oude Rijk

Inleiding

Vooraf…

Er bestaan in de tijd van de farao’s verschillende tijdperken die weer bestaan uit verschillende dynastieën.

Dynastieën in de tijd van farao’s.

Vroegste tijd 3032- 2734 voor Christus. Het oude rijk 2707- 2170 voor Christus. De 1e tussenperiode 2170-2020 voor Christus. Het middenrijk 2119- 1974 voor Christus. 2e tussenperiode 1794- 1550 voor Christus. Het nieuwe rijk 1550- 1070 voor Christus. 3e tussenperiode 1070- 714 voor Christus. De late periode 746 - 335 voor Christus.

Overige dynastieën.

Griekse dynastie 332 - 306 voor Christus. Ptolemaeuse dynastie 306 - 30 voor Christus. Romeinse keizers 30 v.Chr.- 313 na Christus.

In mijn werkstuk wil ik de tijd van farao’s beperken tot alleen het oude rijk omdat je dan een specifieker deel hebt waar je werk stuk over gaat en omdat dit de tijd is waarin piramide graven werden gebouwd, in de andere tijden werden piramide graven niet of nauwelijks gebouwd.

Het oude rijk bestaat uit:

3e dynastie 2707- 2639 voor Christus. 4e dynastie 2639- 2504 voor Christus. 5e dynastie 2504- 2347 voor Christus. 6e dynastie 2347- 2216 voor Christus. 7e dynastie 2216 voor Christus. 8e dynastie 2216-2170 voor Christus.

Wie waren belangrijke farao’s in het Oude en het nieuwe rijk?

Amenhotep III

Toen farao Amenthep III regeerde, was het de gouden tijd voor het oude Egypte. Amenhotep III was een zoon van Thoetmozes IV. Zijn militaire activiteiten waren snelle aanvallen in het buurland Nubië, om het land te onderdrukken, In de tijden van vrede was hij een groot bouwer en een kunstenaar. Hij liet veel tempels bouwen. Zijn grootste werk was zijn dodentempel bij Thebe hier konden zijn nabestaanden hem herdenken en hem offers brengen en kon men hem zijn naam blijven herinneren. Het is de grootste dodentempel die ooit is gebouwd.Jammer genoeg zijn alleen de twee groten beelden, die ooit bij de ingang stonden overgebleven.

Amenhotep III werd waarschijnlijk geboren uit een huwelijk van Thoetmosis IV en een van zijn belangrijke hoofdvrouwen, koningin Mutemwiya. Zij was om politieke redenen uitgehuwelijkt aan AmenhotepIII. Zijn vader overleed al vroeg en Amenhotep III,waardoor hij op een leeftijd van tussen de 2 en de 12 al aan de troon was. Hij was toen nog veel te jong om te besturen.

Het leven van Amenhotep kan opgedeeld worden in twee delen. In zijn jonge jaren besteedde hij veel aandacht aan atletiek en voerde hij een aantal kleinere militaire operaties uit.

Het tweede gedeelte van zijn leven, vanaf zijn 25ste regeringsjaar is herkenbaar door de rust in die tijd. Dit was goed voor de nieuwbouw en het verbeteren van tempels. Hij dreef handel met andere landen waar hij een vriendschappelijke relatie mee had. Hij had een grote politieke kennis en dit was één van de redenen dat hij zo’n groot rijkdom had. In zijn 30ste regeringsjaar haalde hij een grote hoeveelheid graan binnen waardoor hij 1000 jaar later nog herinnerd wordt als vruchtbaarheidsgod.

In Luxortempel bouwde hij een tempel voor Maät, dochter van de zonnekoning. Op de westoever van het oude Thebe liet hij zijn dodentempel heropbouwen. Dit staat nu bekend als de grootste tempel die ooit gebouwd is. Helaas werd de tempel op een verkeerde plaats gebouwd en had hij veel last van de overstromingen van de Nijl.

De westoever van Luxor is erg bekend omdat hier het paleis van AmenhotepIII stond, Malkata. Er zijn nog steeds resten te vinden van dit paleis, in tegenstelling tot paleizen van andere farao’s. Je kunt aan de overblijfselen zien hoe het paleis er vroeger uit heeft moeten zien. Op de muren waren afbeeldingen uit het dagelijks leven te zien.

In de late jaren van zijn leven vereerde Amenhotep waarschijnlijk al Aton, de zonneschijf. Waarschijnlijk is het zo dat hij hiermee de basis legde voor het nieuwe geloof dat zijn zoon Echnaton in zou gaan voeren. Waarschijnlijk overleed Amonhotep III op 45 jarige leeftijd in het 39ste regeringsjaar van hem.

Ramses II

Ramses II was een zoon van Seti I, en was 25 jaar oud toen hij, 70 dagen na de dood van zijn vader, de troon besteeg. In het 5de jaar van zijn regering voert hij zijn leger van 20.000 soldaten aan in de slag om Kadesj tegen de Hettieten. In 1286 v. Chr. voert Ramses II zijn grootste veldslag. Deze vindt plaats onder de muren van de vestingsstad Kadesj, in Noord-Syrië.Hij voert de oorlog met een leger van ca. 20.000 soldaten en vecht tegen de Hettieten, onder leiding van hun koning Muwatallis.

Ramses II was met name ook bang voor een hongersnood in zijn land en daarom lied hij overal in het land grote voorraadschuren bouwen, die als noodvoorraad konden dienen. Ook is Ramses II begonnen met het aanleggen van een waterweg van de Middellandse Zee naar de Rode Zee. Honderdduizenden arbeiders groeven een meer dan 100 km lange gracht. Ramses II heeft de Rode Zee net niet bereikt, doordat hij plotseling met de verdere aanleg van het kanaal is gestopt. De redenen hiervoor zijn niet bekend.

Maar 16 jaar na de slag van Kadesj, overlijd een oude rivaal, Mouwatallis.Deze liet zijn land in een crisis achter. Zijn opvolger Hattoesil III, sloot een verbond met Egypte. Dat was het einde van een 17 jarige oorlog. Twaalf jaar later trouwt Ramses II met de dochter van Hattoesil III. Dit was een mooi huwelijk en het wordt zelfs nu nog herdacht.

Het graf van Ramses II werd door het leger van Napoleon, gevuld met water, in 1798 gevonden. In 1900 was het graf weer gevuld met water. Het is een van de langste graven en is ongeveer 820 vierkante meter. De grafkamer is ongeveer 181 vierkante meter.

Ramses II zat 67 jaar op de troon en bouwde veel tempels, had acht vrouwen en wel over de honderd kinderen. Zijn eerste vrouw was Nefertari, zij werd begraven in de vallei der koninginnen. Hij werd opgevolgd door zijn zoon, Merneptah.

Toetanchamon:

Toetanchamon leefde bijna 3500 jaar geleden in Egypte. Hij is rond 1362 v. Chr. Geboren. Hij werd op zijn 9e al farao. Toetanchamon werd niet bekend om zijn regeesperiode en ook stelde hij geen verstandige nieuwe wetten in. Toetanchamon werd bekend om zijn graftombe. Deze is pas geopend in 1922. Zijn graftombe zat vol schatten. Hieraan was wel te zien hoe rijk de Egytische farao’s waren. Toetanchamon is nu ook nog bekend omdat zijn regering betaalde voor nieuwe tempels en beelden in veel delen van het land, en de oude hoofdstad Thebe herbouwde.

Toetanchamon ging net als andere koningkinderen naar school. Hij leerde hiërogliefen te lezen, op papyrus te schrijven, zwemmen, worstelen, op wilde dieren jagen en in oorlogen vechten. Toen zijn vader doodging werd de broer van Toetanchamon, Achnaton farao. Hij hield zich vooral bezig met godsdienst en bouwde een nieuwe stad,Achet-Aton aan de overkant van de Nijl. De geloofsovertuigingen van Achnaton maakten de oude priesters woedend. Achantons’ vrouw ging bij hem weg en toen het Egyptische volk in opstand dreigde te komen, hielp de middelste broer van Toetanchamon, Semenchkare, het land regeren. Alleen stierven beiden al in het begin van 1352. Nu moest Toetanchamon regeren.

Toetanchamon was te jong om te regeren, daarom deed Horemb dit voor hem. Ondertussen leerde Toetanchamon over wetten en het bestuur en over hoe hij zou moeten regeren. Helaas zal niemand weten wat er van hem als regeerder terecht zou zijn gekomen, want toen Toetanchamon 19 was, stierf hij onverwachts.

Toetanchamon leefde in het tijdperk dat “Het Nieuwe Rijk” werd genoemd. Deze periode duurde van 1567 tot 1090 v. Chr. Dit begon toen Egyptische legers de Hykos uit hun land verdreven. Vervolgens namen de Egyptische farao’s, waaronder ook de vader van Toetanchamon zich voor het rijkdom en de macht van hun koninkrijk te herstellen. Ze veroverderden een gebied dat zich uitstrekte van Soedan totaan Turkije. Er werden enorme monumenten gebouwd om de goden te bedanken voor hun succes.

Toetanchamon werd begraven in een tombe diep verborgen in een helling in het Dal der Koningen. Hij werd gemummificeerd en daarna in een doodskist, bedekt met een goudlaagje opgeborgen. In zijn grafkamer werden allemaal schatten en dingen die hij nodig zou kunnen hebben in het dodenrijk neergezet.

Hoe en waar worden farao’s begraven?

In de tijd van de farao’s werden lijken geconserveerd. De reden waarom lijken werden geconserveerd was omdat doden een lichaam nodig hadden in het hiernamaals. Ook hadden farao’s een groot huis nodig want ze gingen als goden verder vandaar de bouw van piramides in het Oude Rijk. De farao had een unieke positie in leven en sterven. Omdat hij een god was, moest zijn geest ten hemel varen om zich bij zijn goddelijke familieleden te voegen. En omdat hij ook een mens was, moest zijn lichaam gebalsemd worden en begraven met alles wat hij nodig zou kunnen hebben. Alleen de koninklijke familie en de allerrijksten konden een volledige balseming betalen.

Het begraven.

Het begraven van een farao werd geregeld door priesters en priesteressen en door de nieuwe troon opvolger (een van de zoons van de farao) zodat iedereen gelijk kon zien wie de nieuwe troonopvolger was. Het duurde 70 dagen om een lichaam klaar te maken voor de begrafenis. Eerst verwijderen ze de hersenen en alle inwendige organen behalve het hart van de farao en legden die in canopen(een soort kruiken.

Vervolgens werd het lichaam met natron kristallen ( een soort zout) ingeweekt en 40 dagen te drogen gelegd.

Hierna werd de lichaamsholte met linnen en zaagsel gevuld en werden er kunst ogen in de oogkassen gestopt. Het lichaam werd ingewreven met lotions en voorzien van een hars laag.

Tot slot werd het lichaam in 15 dagen ingewindseld en werden er amuletten te zwachtelen om ervoor te zorgen dat de vorm goed bewaard bleef.

De vingers en tenen werden met goud bedekt en de voeten werden in gouden sandalen gestoken. Het doden masker maakte de mummie af, voor farao’s waren deze maskers uiteraard van goud en prachtig beschilderd.

In de graven..

Lichamen van farao’s werden begraven met een voorraad wereldse goederen voor de eeuwigheid evenals beeldjes van dienaren die op de akkers van de goden moesten werken om hemelse belastingen af te betalen. Soms werden er ook modellen van bakkerijen, werkplaatsen, schrijvers en priesters in tombes gelegd zodat de doden alle hulp en raad zouden krijgen die ze nodig hadden.

Farao’s geloofden dat ze in het hiernamaals goden werden dus hun tombes moesten heel groot zijn. De piramide graven werden gebouwd tijdens het Oude rijk daarna werden ze bijna alleen nog maar hergebruikt en werd er gewoon familie bij gelegd. De vorm stelt de aarden heuvel voor die aan het begin der tijden uit de duistere oceaan opsteeg en waaruit de scheppergod Re ontstond. Diep onder de piramide werd een grafkamer uit gegraven hierin stond een sarcofaag ( een stenen buitenkist) waar de doodskist met de farao erin in gelegd werd. Een doodskist had de vorm van een mens er stond vaak ook een gezicht op met ogen zodat de dode farao naar buiten kon kijken. In het nieuwe rijk werd op elke hoek van de doodskist de afbeelding van een bescherm godin geplaatst. De buiten kist van steen werd een sarcofaag genoemd omdat dat vleesetend betekent en de egyptenaren dachten dat door stenen sarcofagen de lichamen ontbonden. Een sarcofaag had vaak de vorm van een huis omdat net als de grafkamers en doodskisten, sarcofagen als een huis voor de dode farao werd beschouwd. Overal in de kamer stonden stapels kisten vol bezittingen, voedsel, meubilair en miniaturen van alles wat een belangrijk persoon in het hiernamaals nodig zou hebben. Op de muren stonden spreuken en hiërogliefen die de farao verzekerden van een vrije doortocht naar het hiernamaals ( zoals de spreuk hierboven). De voorkamers van een piramide werden gevuld met schatten zodat de farao na de dood een rijk en comfortabel leven kon leiden. Er werden ook vaak boten in het graf neer gezet voor het geval zijn ziel op reis moet.

Na de begrafenis van farao’s verlieten de priesters de kamer; ze liepen achteruit naar de deur en veegden hun voetstappen uit. Daarna werd de deur verzegeld zodat niemand binnen kon komen.

De graven van farao’s bevonden zich in het Dal der Koningen aan de westoever van de Nijl. Door de eeuwen heen zijn alle graven geplunderd door grafrovers op een na de beroemde graftombe van farao Toetanchamon.

Wat zijn Piramides?

Elke piramide is een graftombe, gebouwd door een farao, een koning uit die tijd. Het diende voor als laatste rustplaats voor zijn lichaam. De piramide moest de dode farao helpen met eeuwige leven na de dood. Bij de bouw van een piramide waren ongeveer 200.000 mensen betrokken. Elk blok steen woog ongeveer evenveel als een mannetjesnijlpaard. De arbeiders gebruikten gladde ronde balken, besmeurd met dunne modder om het gesmeerd te laten verlopen, zo rolden ze de stenen dwars door de woestijn. Op een kleine afstand van de piramides werden dorpjes en velden aangelegd om de piramides van noodzakelijke dagelijkse producten te voorzien een paar voorbeelden daarvan zijn voedsel, potten, en bouwmateriaal. De binnenkant van een piramide was van kalksteen uit steengroeven. De drie belangrijkste typen van piramides zijn de trappiramide, de knikpiramide en de rechte piramide. Niemand weet precies waarom ze voor de piramidevorm gekozen hebben, het is wel een stevige vorm en een vorm die lang mee kan gaan. De piramide moest het lichaam van de koning voor eeuwig beschermen. De afmetingen van piramides zijn zeer nauwkeurig berekend. De stenen aan de buitenkant van de piramide passen zo goed op elkaar dat er niet eens een haar tussen kan.

In de woestijn staan zelfs vandaag nog vele oude Egyptische monumenten in steen. Hoewel de piramides door vocht, wind, zandstormen en toeristen beschadigd zijn, kunnen ze ons nog wel een goed beeld geven van de geschiedenis van de Piramides. Graftombes hadden valse deuren, versiert met gebeden en namen van de afgestorven. Voor de levenden waren dit heilige plaatsen, waar ze offergaven voor de doden achter konden laten. De basis van een piramide was een vierkant, de vier zijden waren precies even lang. Eerst bouwden de arbeiders de kern, daarna sleepten ze de blokken voor de buitenkant aan. Ze werkten van boven naar beneden.

Hoe leefde het Egyptische volk in het Oude Rijk

Waar leefde men van? De beschaving in het oude Egyptische rijk was erg hoog. Dit mede door de vruchtbare grond langs de Nijl. Deze beschaving begon 5000 jaar geleden en heeft 3000 jaar bestaan. Het rijk bleef jarenlang stabiel dankzij de grote opbrengst van het land door de Nijl. Deze rivier is zo belangrijk dat de oude Egyptenaren hem als een god beschouwde. Ze noemden hem Hapi en hij werd afgebeeld als een dikke man met een kroon van waterplanten. De Nijldelta, het gebied aan de Middellandse Zee is de vruchtbaarste streek. De droge gebieden werden bevloeid met eens systeem van greppels en grachten. Men verbouwde vooral graan tot men doorkreeg wat er voor voordelen aan veeteelt zaten. Met houten ploegen, die door ossen getrokken werden, bewerkten ze het land. De boeren werkten in dienst van de priesters, de rijke landeigenaars of de farao. Ze werden betaald met een deel van de oogst. Hoewel alle Egyptenaren dus afhankelijk waren van wat de boeren in de Nijldelta en langs de rivier zelf produceerden, werden boeren, op slaven na, gezien als de laagste klasse. Schrijvers uit die tijd schreven dat boeren even snel versleten als werktuigen. Slechter kan bijna niet, maar toch was er nog een lagere klasse: slaven. Slaven kwamen meestal uit het buitenland. Ze werden erg slecht behandeld. Ze werden vaak geketend en ze moesten letterlijk slavenarbeid doen. De Israëlieten bijvoorbeeld moesten helpen met het bouwen van grote gebouwen die het idee waren van farao Ramses II. Slaven die wegliepen werden ook altijd teruggehaald. Het gezin stond in Egypte erg hoog aangeschreven. Op verschillende muurschilderingen die zijn aangetroffen ziet men een man vaak met zijn vrouw afgebeeld. Het echtpaar heeft de armen om elkaar heen en hun kinderen staan tegen hen aangedrukt.De farao had vaak meerdere vrouwen, maar de belangrijkste was de koningin. Het dagelijks leven speelde zich vooral af rond de markt, waar pleinen vol stonden met kramen. Hier deden de dienaren boodschappen voor de rijken. Er werd geen geld gebruikt, maar vertrouwd op ruilhandel.

Wat maakten ze en wat vonden ze uit? Egyptenaren weefden veel en deden dat met linnen. Linnenvezels komen van de vlasplant en deze oogstten zij zelf, net als papyrusvellen waar men later op schreef. Papyrusvellen werden vooral door architecten, schrijvers en kunstenaars gebruikt voor tekeningen of documenten. Nooit zomaar,want het was erg kostbaar. Ook maakten de Egyptenaren huishoudpotten uit rivierklei. Dit ging met de oude spiraalmethode die je kleine kinderen nu nog wel eens ziet doen. Ze werden gebakken in ovens van leemsteen. Na het bakken werden ze vaak beschilderd. Natuurlijk werd het hiërogliefenschrift uitgevonden door de Egyptenaren. Dit was een schrift van afbeeldingen die voor verschillende letters stonden of er werden tekens gebruikt om in één keer dingen aan te geven. Dit was gelijk een nieuwe manier van communiceren. Egyptenaren hadden ook veel kennis over het menselijk lichaam. Dit blijkt uit geschriften op gevonden papyrusvellen. Ze wisten vooral veel over de spijsvertering, de bloedsomloop en het zenuwstelsel. Ze bestuurden ziektesymptomen en gebruikten kruiden en planten als medicijnen. Ook is de waterklok een uitvinding van dit volk. Op aardepotten werd de tijd gemeten door te kijken hoe hoog het water stond. Geleerde priesters deden dit door middel van een zonnepaal Kleding, huizen en voedsel. In het Oude Rijk droegen vrouwen een makkelijke jurk van linnen. Dit was vaak erg dun en vrouwen droegen geen ondergoed. Zo kregen ze het niet zo warm. Mannen droegen korte kilts tot aan hun knie. In het midden werd het geplooide linnen vastgemaakt met een riem. Zowel mannen als vrouwen hadden lang, stijl, zwart haar en droegen make-up. Kinderen werden vaak kaal geschoren, op één lange gevlochten haarlok na.

Egyptenaren woonden vaak aan de rand van de woestijn en op hoog gelegen stukken land. Dit om geen last te hebben van de jaarlijkse overstroming van de Nijl. Tot het Nieuwe Rijk bouwde hun huizen, paleizen en tempels van gedroogd leemsteen. Mocht zo’n woning afbrokkelen, dan maakte de eigenaar zijn huis zelf kapot en bouwde het huis weer opnieuw. Zo kwam je steeds hoger te wonen en was je beter beschermd tegen overstromingen. In de stad woonden mensen vaak in hun schuilplaats op het dak. Zo hadden zij een beetje wind en was het niet extreem warm. De keukens waren ook boven, zodat de warmte hiervan via het dak naar buiten kon. Huizen werden geverfd met witte pleisterkalk tegen de hitte van de zon. Egyptenaren hadden eenvoudige meubels. Ze werden door timmerlieden met de hand gemaakt. Hele arme mensen zaten op matjes en kussentjes of maakten hun meubels zelf. Bij de stoelen was het zitvlak gemaakt van gevlochten touw. Ze hadden geen kasten, maar bewaarden al hun spullen in kisten. Hele eenvoudige, maar ook hele gebeeldhouwde meubelstukken. Armen aten van aardewerk schalen en rijken kregen alles opgediend op gouden en zilveren schalen. Hun voedsel verbouwden de Egyptenaren zelf en het hoofdvoedsel was brood. Er werd toen zelfs al bier gedronken. Dit werd gemaakt uit gerst. De rijkeren dronken wijn. Elke inwoner, rijk of arm at groente,fruit en vis. De rijken aten ook vlees. Meestal rundvlees of gevogelte.

De regering

Egypte werd geregeerd door de farao. Hij werd geholpen door hofambtenaren en edellieden. Deze kregen hun inkomen uit de belastingen dat het volk betaalde. Hieronder had je priesters en priesteressen, die de tempel van de farao leidde. Goden en het leven na de dood
De Egyptenaren hadden enorm veel goden. Deze werden ook op allerlei manieren afgebeeld, maar waren volgens de Egyptenaren niet almachtig. Geen enkele god kon op twee plaatsten tegelijk zijn en daarom hadden de Egyptenaren regiogoden. Deze heersten alleen in een bepaalde regio en werden ook alleen daar aanbeden. De belangrijkste god was de zonnegod Re. Deze werd vaak op drie manieren afgebeeld: als Chepre de zonsopgang, als Harachte, de zon overdag en als Atoem, de zonsondergang.Re werd elke dag opnieuw geboren uit de schoot van zijn moeder, de hemelgodin Noet, en stierf elke avond weer. Na de zon kwam water als belangrijkste in Egypte. Het water van de Nijl, god Hapi was vruchtbaar en dit was dé inkomstenbron van de Egyptische bevolking. Ook waren er streekgebonden watergoden,zoals Sobek. Deze werd afgebeeld als krokodil, omdat krokodillen veel voorkwamen in deze streek. Door deze god te aanbeden hoopte de bevolking aan de vraatzucht van dit dier te ontkomen. In sommige streken werden krokodillen zelfs gemummificeerd omdat ze zo heilig waren. Ook was er een god voor de waarheid. Dit was godin Maät en zij was de dochter van Re. Ze staat nu bekend als Vrouwe Justitia doordat de Romeinen haar hadden overgenomen. Re had ook een zoon, Sjoe. Hij was god van de lucht. De dochter van Sjoe, Noet was de hemelgodin die zich uitstrekte over de horizon. Zij was getrouwd met haar broer en god van de aarde Geb. Zij kregen twee kinderen Isis en Osiris, god van de onderwereld. Zij regeerden samen Egypte. Dit vond hun broer Seth, god van het kwaad niet leuk en vermoordde Osiris. Anoebis was de god van de balseming en verzamelde de stukken van het lichaam van Osiris en Isis bracht Osiris weer tot leven. De Egyptenaren geloofden dat het dodenrijk heel gevaarlijk was. Hierom gaven zij de doden het dodenboek mee. Dit boek, samen met het kennen van de spreuken zou zorgen voor een veilige reis door de onderwereld naar de Hal van de Twee Waarheden.

REACTIES

K.

K.

Ik vond uw werkstuk zeer bruikbaar echt fasinerend! Uiteraard zaten er wel typfouten in maar dat is verder niet van belang.

15 jaar geleden

S.

S.

Je geeft hier enkel de namen van de farao's van de18de en 19de dynastie. Deze werden allemaal begraven in het dal der koningen deze hebben weinig te maken met het oude rijk......waar je werkstuk over gaat.

13 jaar geleden

S.

S.

Super goed ! Ik heb er veel aan voor m'n werkstuk! Nu nog ff afwachten wat m'n cijver is !!!!

12 jaar geleden

J.

J.

Het is cijfer niet cijver. Dombo

6 jaar geleden

Log in om een reactie te plaatsen of maak een profiel aan.