Oorzaken Eerste Wereldoorlog

Inleiding Voor het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog is niet zomaar één oorzaak aan te wijzen. Het is een samenloop van allemaal omstandigheden die direct of indirect de oorzaak zijn geweest van het ontstaan van de oorlog. Hierin kunnen we politieke, economische en sociaal/culturele oorzaken vinden. Deze kunnen we ook weer onderscheiden in directe en indirecte oorzaken. Omdat dit nogal complex is, zal ik alle factoren, gerangschikt naar soort, zo duidelijk mogelijk behandelen.

Politieke Oorzaken De belangrijkste soort oorzaak van de Eerste Wereldoorlog is de politieke oorzaak. In de tijd voorafgaande aan de eerste “moderne” oorlog was er veel veranderd. Door de uitvinding van de stoommachine werden er allemaal dingen haalbaar die daarvoor nog onmogelijk werden geacht. De wereld begon snel te industrialiseren. Hierdoor was het ook mogelijk om wapens op grote schaal gaan produceren, de meeste grootmachten begonnen dit dan ook te doen om hun tegenstanders af te schrikken. Dit opkomende militarisme kan je zien als een van de indirecte aanleidingen tot WO I. Maar waarom zou je wapens maken als je ze toch niet gebruikt zou je zeggen. Maar ook het wapens maken past bij die tijd, want men zag de oorlog als een handig instrument bij de buitenlandse politiek, die door het betere vervoer veel belangrijker was geworden. Maar omdat men ondanks het positieve beeld van oorlog, toch liever niet aangevallen werd ging men de zogenaamde allianties of bondgenootschappen vormen. De twee allianties van de 1e Wereldoorlog waren: De Triple Entente (Frankrijk, Rusland, Engeland) en de Centralen (Duitsland, Oosterijk-Hongarije en Italië). Dit moest tegenstanders afschrikken. Maar als 1 land een ander land de oorlog verklaart, trekt hij zijn bondgenoten mee in de oorlog met als resultaat een totale oorlog. Door de betere vervoermiddelen ontstond het imperialisme, het streven naar het vergaren van kolonies. Dit versterkte de toch al bestaande concurrentie tussen de verschillende Europese landen zoals Frankrijk en Duitsland. Deze concurrentie is niet de directe oorzaak geweest maar heeft wel bijgedragen aan de haat van Frankrijk en Duitsland tegenover elkaar. Het boterde sowieso al niet tussen Frankrijk en Duitsland. De belangrijkste oorzaak van de haat van de Fransen was het verlies van de provincie Elzas-Lotheringen, aan de grens met Duitsland, tijdens de Frans-Duitse oorlog, die Frankrijk verloor en zodoende deze provincie die rijk is aan steenkoolmijnen afstaan. Een ander sluimerend conflict was er op de Balkan. Waar een aantal landen, die waren ontstaan uit het Ottomaanse rijk, hun grondgebied wilden gaan uitbreiden. Zij hadden dus wel baat bij een oorlog waarbij buurlanden verzwakt worden zodat er gebied ingenomen kan worden. Tot zover de indirecte oorzaken die al langere tijd sluimerden voordat de directe oorzaken tot de oorlog plaatsvonden. De directe oorzaken waren allemaal op een reactie op de eerste directe oorzaak: De moord op de Oosterijk-Hongaarse kroonprins Franz-Ferdinand. In de zomer van 1914 werd hij vermoord door de Servische nationalist Princip, die hem met een schot in zijn strottenhoofd trof. Dit was het vuur dat het lont voor een groot conflict aanstak. In deze aanslag zag Oosterijk-Hongarije een mooie aanleiding om Servië de les te lezen. In het binnenland had Oosterijk-Hongarije een probleem met Servische nationalisten die zich wilden aansluiten bij Servië. Hierin zag Oosterijk-Hongarije een reden om Servië een lesje te leren. Om het een officiële reden te geven eiste Oosterijk-Hongarije dat Servië agenten van Oosterijk-Hongarije op haar grondgebied zou toelaten voor een officieel onderzoek. Je zou de hele situatie kunnen vergelijken met het huidige conflict tussen de VS en Irak over de wapeninspecteurs. Ook de VS zoekt een excuus om Irak aan te vallen en eist dat er wapeninspecteurs worden toegelaten. Maar goed, terug naar het verleden. Het was voor het Habsburgse rijk, zoals Oosterijk-Hongarije ook wel genoemd werd, natuurlijk wel duidelijk dat Servië dit nooit zou accepteren. Niets stond O-H in de weg om Servië aan te vallen, op een probleem na. Omdat de Serven net als de Russen van Slavische afkomst waren was er een verwantschap. Als men Servië zou aan vallen, was de kans groot dat Rusland met de oorlog zou meedoen. Om te voorkomen dat men alleen tegen twee legers moest vechten maakte men en afspraak met keizer Wilhelm II van Duitsland. Hij was vrij militaristisch ingesteld en was dan ook snel bereid om mee te vechten. Hij gaf het Habsburgse-Rijk een “blanco cheque”. Ze hadden dus de vrije hand. Dit zou je ook kunnen beschouwen als een directe oorzaak van de oorlog. Want als Wilhelm II iets minder enthousiast was geweest, dan was het waarschijnlijk niet zo uit de hand gelopen. Ondertussen was de tsaar van Rusland bezig met steun verwerven voor een eventuele oorlog. Ook Rusland kreeg een blanco cheque van Frankrijk. Daarom mobiliseerde Rusland haar leger. Zodra Duitsland dit doorhad eiste zij demobilisatie, anders zou er oorlog uitbreken. Toen de tsaar dit weigerde verklaarde Wilhelm de oorlog aan Rusland en aan Frankrijk. En zo was de Eerste Wereldoorlog geboren. Tot zover de politieke oorzaken. Sociaal/culturele oorzaken Naast de politieke oorzaken waren er ook de sociaal/culturele oorzaken waardoor de oorlog is ontstaan en heeft kunnen escaleren. Deze oorzaken zijn een stuk minder talrijk. Dit zijn eigenlijk alleen maar indirecte oorzaken. Dit waren vooral sluimerde conflicten die tot uiting kwam bij de Eerste Wereldoorlog. Een heel belangrijke is het bestaan van het nationalisme. Nationalisme is een ernstige vorm van vaderlandsliefde (patriottisme). Men gelooft dat eigen volk boven alles gaat en dat andere volken minderwaardig zijn ten opzichte van het eigen volk. In heel Europa was het nationalisme aanwezig. Dit werd op scholen en in het leger verkondigd. Het was goed en eervol om voor het vaderland te sterven. (Je werd dus een soort martelaar). Maar nationalisme kan ook ontstaan door bijvoorbeeld bezetting van het vaderland, waardoor een soort verbroedering ontstaat. Maar ook een nationale belangrijke gebeurtenis kan bijdragen tot een band tussen de mensen, zo zag je na de aanslagen van 11 september op het World Trade Centre en het Pentagon dat het nationalisme, dat in de VS sowieso al sterk is, nog meer werd versterkt door deze gebeurtenissen. Door het nationalisme is de drempel om te sterven in een oorlog veel lager, je was immers dan een soort held. Daarom werd er in de eerste jaren van de strijd vol overgave gevochten. Maar naast het nationalisme is er ook nog een ander indirecte oorzaak van de oorlog, die ik eigenlijk al eerder genoemd hebt. Namelijk de verbondenheid tussen de Russen en de Serviërs. Daarom hielpen de Russen de Serviërs toen ze werden aangevallen door Oosterijk-Hongarije. Je zou het dus ook een oorzaak van WO I kunnen noemen.

Economische oorzaken

Als laatste categorie van de oorzaken van de Eerste Wereldoorlog zal ik de economische oorzaken behandelen. Een belangrijke factor van de haat voor de andere landen was de economische concurrentie. Door de uitvinding van de stoommachine verbeterde, zoals eerder gezegd, de vervoermiddelen. Hierdoor was het beter mogelijk om handel te drijven. En aangezien heel veel landen daar zo over dachten ontstond er hevige concurrentie tussen de landen om de producten zo veel mogelijk te verkopen. Dit is natuurlijk niet bevorderlijk voor de relatie tussen de landen. Er was speciaal een soort jaloezie van Engeland ten opzichte van de vloot van Duitsland. Duitsland had een zeer moderne marine- en handelsvloot en aan die moderniteit kon Engeland niet tippen. Na het eind van de oorlog nam Engeland wraak door bij de onderhandelingen in Versailles te eisen dat Duitsland geen vloot meer mocht hebben. En zo weer een grote achterstand zou oplopen t.o.v. Engeland. Tot zover de economische oorzaken.

Conclusie Zoals je kunt zien is het niet met één oorzaak voor de Eerste Wereldoorlog aan te wijzen maar is het een heel complex stelsel van allemaal directe en indirecte oorzaken geweest. Het was eigenlijk al een lang sluimerend conflict tussen verschillende landen, die in deze oorlog de mogelijkheid zagen om voorgoed af te rekenen met hun tegenstanders. Veel van de oorzaken lagen in de politieke sfeer maar sommige lagen ook zeker wel in de sociaal/culturele en de economische sfeer. Je zou kunnen zeggen dat de daadwerkelijke oorzaak het neerschieten van Franz-Ferdinand. Maar als de relatie tussen Oosterijk-Hongarije en Servië goed was geweest dan zou het nooit zover gekomen zijn. Het was alleen een gemaakte oorzaak, het kwam Oosterijk-Hongarije erg goed uit. Net als de oorlog veel andere landen goed uitkwam.