Olympische Spelen: politiek cultuur en organisatie

H3

Wellicht is dit herkenbaar: de Olympische Spelen beginnen. Je gaat er eens lekker voor zitten en geniet van alles wat je ziet, van de opening, tot de daadwerkelijke spelen en tot het einde ervan. Meestal verlopen de Spelen vrij normaal en alles gaat op rolletjes terwijl je kijkt. Maar heb je er wel een over nagedacht wat er allemaal komt kijken bij het organiseren van de Spelen? Wat de politiek ermee te maken heeft? En wat dacht je van de verschillende culturele elementen die erin zitten? Welke dingen hebben invloed bij het organiseren? Genoeg vragen die het verdiepen waard zijn, want wat wij op de televisie zien is slechts het eindproduct van weken, maanden, zelf jaren voorbereiding! Daarom zal ik in dit hoofdstuk de achtergrond (de politiek, de cultuur en de organisatie) van de Olympische Spelen nader gaan onderzoeken.

Politiek en de Spelen

Politiek heeft van oudsher al een enorme invloed uitgeoefend op de Olympische Spelen. Vroeger gingen sport en politiek heel erg goed samen. Één van de Olympische gedachtes is “sport verbroedert”. Je zou denken dat dit een sportieve gedachte is, maar er zit eigenlijk een politiek motief achter. Sport werd namelijk gebruikt om de landen en de bewoners ervan, dichter bij elkaar te brengen. Dat ging zelfs zo ver dat de oorlogen werden stopgezet vanwege de Olympische Spelen. Men was dan zelfs veel sneller bereid om met elkaar te praten en via verdragen tot een oplossing te komen voor het desbetreffende probleem. Soms werden verdragen tussen steden, op bronzen tafelen of in marmer gebeiteld, in Olympia opgesteld als een soort van bekrachtiging. Ook werden de Spelen in de oudheid gebruikt voor het afroepen officiële proclamaties. Één voorbeeld van zo’n politieke proclamatie is bijvoorbeeld dat afgevaardigden van Alexander de Grote in Olympia het amnestiebevel publiek maakten, waardoor alle bannelingen naar hun stad konden terugkeren. De onafhankelijkheid van Griekenland is ook op die manier afgeroepen, maar daar kwam in de praktijk uiteindelijk weinig van terecht, aangezien Griekenland als Romeinse provincie bestuurd werd vanuit Rome. Als je naar de huidige situatie kijkt, dan staan de zaken er heel erg anders voor. De antieke gewoonte om oorlogen stil of stop te zetten is niet doorgevoerd bij het opzetten van de moderne Olympische Spelen. Deze moderne Spelen werden en worden heel vaak gebruikt voor politieke propaganda of overige politieke doeleinden. Daarnaast werd en wordt er ook flink geprofiteerd van de massale aandacht die de Spelen iedere keer opnieuw weer krijgen. Zowel politieke machthebbers, organisatoren, sporters als de buitenstaanders maken hier gebruik/misbruik van. Ik had net al genoemd dat de term “sport verbroedert” vooral een politiek positieve gedachte was. Nu is ook daar weinig meer van over. De term moet nu wel als ‘sportief’ opgevat worden. Tegenwoordig is het namelijk zo dat oorlogen niet moeten wijken voor de Olympische Spelen, maar dat het juist andersom is. Het is al meerdere malen in de geschiedenis voorgekomen dat de Spelen afgelast werden vanwege een oorlog. Een goed voorbeeld hiervan zijn de Spelen die in 1916 in Berlijn gehouden zouden moeten worden. Vanwege de 1e wereldoorlog werden ze afgelast. Ook kwam en komt het voor dat bepaalde landen worden uitgesloten van deelname vanwege de rol die ze in een bepaalde oorlog hebben gespeeld. Zo werden Oostenrijk, Bulgarije, Hongarije en Turkije - voor de Spelen van 1920 in Antwerpen - van deelname uitgesloten door hun rol in de 1e wereldoorlog. Welke landen werden uitgesloten van deelname, werd natuurlijk bepaald door het organiserende land. Een ander voorbeeld van bemoeienis van politiek met de Spelen is wederom Berlijn. Daar werden de Spelen van 1936 gehouden. Zoals je wel weet kregen de nazi’s in die tijd steeds en steeds meer macht. Hitler wilde aan de hele wereld tonen hoe machtig ze wel niet waren en wilde middels deze Spelen de superioriteit van het Germaanse ras bewijzen. Omdat Hitler dat deed, deden de Joden uit heel de wereld oproepen om de Spelen te boycotten. Dit haalde echter weinig uit. Hitlers plan was overigens ook niet gelukt, aangezien een zwarte sporter tijdens die Spelen 4 gouden plakken won. Doordat er na die tijd weer allerlei oorlogen en politieke conflicten zijn geweest, worden de Spelen pas weer in 1948 gehouden, waarbij weer een aantal landen worden uitgesloten. De Spelen van 1956 zijn weer een voorbeeld van een andere politieke invloed. De Spelen werden toen namelijk gebruikt als middel om politiek protest te laten horen. Egypte, Irak en Libanon boycotten de Spelen vanwege Israëls inval in de Sinaïwoestijn. China doet niet mee omdat het Olympisch Comité van Taiwan nog steeds is erkend. En Nederland, Spanje en Zwitserland hebben geen zin in om deel te nemen vanwege de Russische overval op Hongarije. De Spelen zelf liepen uit op een enorme chaos en werden voortijdig afgebroken. Vanaf 1960 worden de Spelen weer via een andere manier door de politiek beïnvloed. Ditmaal gaat het om het prestige en het aanzien van een bepaald land. Rome geeft bijvoorbeeld tijdens deze Spelen ruim 30 miljoen dollar uit om indruk te maken op de andere landen. Elke olympiade lijkt vanaf die tijd steeds maar weer duurder en spectaculairder te moeten zijn. Voor sommige landen is het daardoor tijdelijk niet meer mogelijk om deel te nemen. Het meest opmerkelijke voorbeeld van politieke invloed zijn denk ik de Spelen van 1972 in München. Op 38 november 1971, 1 jaar voor deze Spelen, schoten 4 Palestijnen in Caïro de Jordaanse premier Wasj Tel neer. Er volgden nog wat aanslagen. Deze groep noemde zichzelf “Zwarte September”. Een groot aantal Palestijnen was vanwege de oorlogen in Israël naar buurlanden gevlucht. In Libanon en Jordanië leidde dat tot problemen, omdat in die landen zich extremistische groepen zoals de Fatah-beweging en de PLO begonnen te vormen. Ze begonnen de macht in de grotere steden naar zich toe te trekken en het Libanese en Jordaanse leger hadden geen greep op de Palestijnse rebellen. Waarschijnlijk vond de Zwarte September dat de Jordaanse regering te weinig in het werk stelde om het joodse volk in de zee te drijven en Palestina weer terug aan de Palestijnen te geven. Hierdoor zijn de Spelen op een enorm bloedbad uitgelopen. Op 5 september 1972 vielen acht terroristen van de Zwarte September het Olympisch dorp in München binnen. Ze schoten twee Israëlische sporters neer en namen elf anderen als gijzelaars. Bijna een hele dag later liep een poging van de Duitse politie om de Israëli\'s te bevrijden uit op een bloedbad. In een vuurgevecht werden vijf gijzelnemers, negen Israëlische atleten en een Duitse politieagent gedood. Dit wordt terecht beschouwd als een enorm dieptepunt in de Olympische geschiedenis. Het heeft het gevoel van veiligheid onder de sporters flink aangetast. Over deze Olympisch Spelen wordt wel eens gezegd: “nog nooit eerder werden sport en politiek op zo’n manier door elkaar gehaald”. Verder maken er heel veel groepen gebruik van de Olympische Spelen door protesten op te roepen. Een recent voorbeeld hiervan, zijn de aboriginals. Zij wilden via de Spelen de Australische regering onder druk zetten. Ze deden ook een oproep andere landen om de Spelen te boycotten, maar dat had weinig succes. Het komt heel vaak voor dat sommige aan groeperingen of landen oproep doen tot het boycotten van de Spelen vanwege een één of andere politieke reden, maar meestal is dat zonder succes. Hieruit blijkt dus dat de olympische Spelen zich, in tegenstelling tot de niet-moderne Spelen, heel goed lenen om op een negatieve manier politieke doeleinden na te streven.

Cultuur en de Spelen

Aan de Olympische Spelen konden vroeger alleen maar rijke mensen meedoen. Eerst mochten alleen rijke edellieden van de aristocratie meedoen en wat later werden ook leden van de aristocratie zonder adellijk bloed toegelaten. Naarmate de tijd vorderde, werden de Spelen ook mogelijk voor minder rijke mensen. De eer ging dan alleen wel vaak naar iemand anders. Een paardenmenner bijvoorbeeld, was vaak in dienst van iemand die een eigen stal had. De staleigenaar kreeg dan meestal de prijs en werd geëerd. Vrouwen waren eerst uitgesloten van deelname. Ze mochten in ieder geval niet met de mannen meedoen. Ze hadden een soort van “eigen” Spelen. Ze mochten de Spelen van de mannen nog niet eens bijwonen. Als ze dat toch zouden doen, dan zouden ze van een rots afgeworpen worden. Ze kregen dan dus de doodstraf, want de kans dat je dat overleefde bestond vrijwel niet. Maar zoals bekend bevestigt de uitzondering de regel. Er is namelijk 1 geval bekend van een vrouw die zich als man verkleed had en zich voordeed als de trainer van haar zoon. Toen haar zoon had gewonnen, was ze zo ontzettend blij dat ze over het hek sprong. Hierbij scheurde haar kleding en werd duidelijk dat zij een vrouw was. Normaal zou zo’n vrouw dus van de rots geworpen worden, maar omdat zij weduwe was, werd zij uit eerbied voor haar gestorven man, gespaard. Vrouwen moesten ook sporten om een belangrijke reden: sport zou vrouwen zo sterk maken dat ze zonder problemen de weeën en de bevalling zouden kunnen doorstaan. Vroeger moesten de mensen ook naakt sporten. Nu zouden we ons daar heel erg voor schamen, maar in de Oudheid was dat totaal geen schande. Zo toonde je juist de schoonheid van het menselijk lichaam en bovendien was naakt sporten heel erg handig. Je had namelijk niks om het lijf dat je in de weg kon zitten of weerstand kon bieden tijdens het sporten. De schoonheid van het menselijk lichaam was in die tijd ontzettend belangrijk en dat kwam ook tot uiting in de beeldhouwwerken, de schilderkunst en het aardewerk dat door kunstenaars over de Spelen werd vervaardigd. Er zijn heel veel van deze dingen teruggevonden en het menselijk lichaam werd in allerlei houdingen, maten en sporten weergegeven. Kunstenaars vervaardigden deze dingen niet alleen omdat ze het interessant en mooi vonden, maar ook omdat ze vaak werden ingehuurd door een overwinnaar of deelnemer van de Spelen. Men liet zich dan afbeelden op een doek of op aardewerk, maar het kwam het vaakst voor dat (vooral overwinnaars) van zichzelf een standbeeld lieten maken. Bij het maken van zo’n standbeeld werd er veel nadruk gelegd op de anatomie van het lichaam en de lichaamshouding. Het winnen van de Olympische Spelen was ook belangrijk voor het groot maken of in stand houden van de familienaam. De sociale status en dus ook het aanzien van de winnaar en de familie werd of bleef dan ontzettend hoog en werd tegen opgekeken. Doordat zo’n familie zo’n grote naam had, was het mogelijk voor hen om grote, belangrijke dingen op de richten zoals scholen, instituten, ateliers, bibliotheken etc. Een familie die al een grote naam had voordat deze had meegedaan aan de Olympische Spelen, gebruikten de Spelen om hun rijkdom en aanzien aan iedereen te vertonen. Wel was dit een groot risico. Als het participerende familielid namelijk een slechte prestatie leverde, ging de sociale status van de familie met fikse sprongen achteruit. Als iemand won op de Spelen, dan werden er ook vaak overwinningsliederen gecomponeerd. Het kwam ook vaak voor dat elke familie zijn eigen overwinningslied had, want er waren wel eens meerdere winnaars in 1 familie. Cultuur heeft door de jaren heen altijd de Spelen beïnvloed. Net heb ik het al uitgebreid gehad over de politieke cultuur van de Spelen. Wat betreft cultuur is er een hoop veranderd. Tegenwoordig mag namelijk iedereen meedoen aan de Olympische Spelen en er zijn zelfs de Paralympics voor de gehandicapten. De nadruk ligt ook niet meer zo op de eer van de familie. Je bent geen mislukkeling als het niet echt lukt op de Olympische Spelen. Het is al een hele prestatie als je er aan mee mag doen. Men is tegenwoordig minder zelfingenomen met zichzelf. Dat zag je vroeger heel sterk doordat ze kunstwerken van en voor zichzelf lieten maken. Nu is men trots op de deelname op zich, de eventuele (persoonlijke) records en/of een prijs. Dat komt dan wel in de kranten en tijdschriften te staan en de media storten zich erop, maar daar kiezen ze zelf ook lang niet altijd voor. Vroeger werd je bekend door de naam van je familie of de naam die je maakte door goede prestaties, beelden en andere kunstwerken die er van en voor je werden gemaakt, maar nu word je dus vereeuwigd in kranten, tijdschriften, televisie-uitzendingen, interviews e.d. Ik wil ook nog even terugkomen op de overwinningsliederen die er vroeger werden gemaakt. Die liederen werden ten gehore gebracht als je won. Nu is het zo dat als iemand een prijs heeft gewonnen, dat deze dan gehuldigd wordt op een podium. Terwijl deze huldiging plaatsvindt, wordt het volkslied gespeeld van het land van de winnaar of winnares.

Organisatie van de Spelen

Bij het organiseren van de Spelen komt zoals ik net al zei een heleboel kijken. Daarom zijn er ook een heleboel verschillende organisaties die er voor zorgen dat de Olympische Spelen elke keer weer kunnen plaatsvinden en dat ze goed verlopen. Daarin zijn 3 hoofdorganisaties te onderscheiden: Het Internationaal Olympisch Comité (I.O.C): deze vereniging is in 1894 opgericht op initiatief van Pierre de Coubertin. Hiervoor had hij principes en regels vastgelegd. Deze vereniging zou onafhankelijk, internationaal, oppermachtig en voortdurend moeten zijn en een algemene politieke lijn moeten uitzetten. Tegenwoordig is het I.O.C. een vereniging met internationaal recht en met rechtspersoonlijkheid. Daarbij moeten we denken aan het verzekeren van een geregelde organisatie van de Spelen. Het wordt zeer belangrijk gevonden om de Spelen op een waardige manier te laten verlopen zodat het zijn glorie behoudt. Het ideaal dat Coubertin heeft geïnspireerd om de Spelen te hernieuwen wordt op deze manier ook in stand gehouden. De organisatie kijkt ook verder dan alleen de Olympische Spelen. Het comité moedigt ook de wedstrijden voor amateurs aan en leiden ze. Dat is heel belangrijk om de vriendschap onder de sportbeoefenaars van alle landen aan te moedigen en te bevorderen. Binnen het I.O.C. is er een zeer belangrijke commissie: de Uitvoerende Commissie. Deze commissie is ingesteld om de naleving van de reglementen te controleren, de agenda bij te houden en het voorstellen en aanbevelen van nieuwe leden. De financiële en administratieve taak ligt ook bij hen. Het I.O.C zorgt zelf voor zijn leden op een democratische manier. De leden worden dus gekozen. Per land mag er maar 1 persoon gekozen worden, tenzij het van een land is dat de Spelen organiseert. De huidige voorzitter van het I.O.C. heet Jacques Rogge. De Internationale Sportfederaties (I.S.F): deze organisatie bepaalt de eisen die nodig zijn om je te kunnen kwalificeren voor de Olympische Spelen. Voor elke sport is er een aparte federatie die de kwalificatieregels van de specifieke sport vaststelt. De internationale Sportfederaties bestaan ook weer uit Nationale Sportfederaties. Elk land heeft voor elke Olympische sport zo’n federatie. De Nationale Olympische Comités (N.O.C): deze comités zijn opgericht om in de verschillende landen het Olympische te verspreiden. Elk land dat meedoet aan de Spelen heeft een eigen nationaal Olympisch comité. Een belangrijke taak van de N.O.C’s is de bescherming en ontwikkeling van de Olympische beweging en de sport. Bij de N.O.C’s gaat het niet zo zeer om de sport zelf, maar om de waarde van de sport. Dat is te merken aan de verschillende taken en belangen waar ze voor staan. Ze zorgen er bijvoorbeeld voor dat de grondbeginselen van het Olympisme worden nageleefd en onderricht. Ze lichten het publiek namelijk regelmatig voor over de Olympische filosofie en over de opvoedkundige, sociale, ethische en geestelijke waarde van de sport. Ook is de onderlinge band van de verschillende organisaties erg belangrijk. Zij passen de term “sport verbroedert” op deze manier toe. Vaak als er onenigheid is tussen bepaalde bonden of federaties, treden ze op als bemiddelaar. Ze zetten zich echter niet alleen in binnen de Olympische Spelen. Elke N.O.C. spoort zijn eigen land aan om te helpen bij de ontwikkeling van de lichamelijke opvoeding bij de jeugd. Maar dat doen ze dan wel zo, dat hierbij elke (negatieve) politieke inmenging in de sport bestreden wordt. Niet alleen die inmenging wordt bestreden, maar ook elke godsdienstige of racistische discriminatie wordt tegengegaan. Ze streven hierbij naar een internationale eenheid. Wat ik bijzonder aan N.O.C.’s vind, is dat ze echt staan voor de morele waarden van sport. Er bestaat dan ook geen algemene regel voor het beheer van een N.O.C., want alleen de grondbeginselen van het Olympisch handvest zijn bindend. Daarom eist zo’n comité van zijn vertegenwoordigers dat ze geen enkele binding willen hebben met de politieke wereld. Maar rechtstreekse of onrechtstreekse afhankelijkheid van de regering is natuurlijk niet te vermijden, omdat de regering in een aantal gevallen toch voor geldelijke steun zorgt. De N.O.C.’s, de I.O.C.’s en de I.S.F’s werken heel nauw samen. Een N.O.C. is namelijk samengesteld uit leden van het I.O.C. van het land en vertegenwoordigers van sportbonden die bij een I.S.F. zijn aangesloten. Vroeger waren er niet echt organisaties voor de Olympische Spelen. Die werden toen ook nog niet op zo’n grote schaal gehouden als nu. Er ging dan gewoon op tijd een melding door de omgeving heen dat de Spelen gehouden zouden worden en wanneer. Men kon zich dan aanmelden als men aan de gestelde eisen voldeed. Er waren wel een paar groepen die dan het opgeven en de registratie regelden en die de spelregels vaststelden en maakten. Nu zijn de Spelen op zo’n enorm grote schaal en is de politieke inmenging zo groot, dat de huidige organisaties onmisbaar zijn.

Al met al kan er dus gezegd worden dat de Olympische Spelen op het gebied van politiek, cultuur en organisatie een hoop veranderingen hebben doorgemaakt. De politieke inmenging is groter en negatiever geworden. De cultuur is wereldwijd uitgebreid en veranderd, maar dat wel meer in een positieve zin. De organisaties die er vroeger niet waren, zijn er nu wel en die zijn ook onmisbaar in de huidige situatie. Sommige dingen van vroeger zijn nog herkenbaar in deze tijd, maar er moet gezegd worden dat de Olympische Spelen heel veel veranderingen heeft ondergaan, zowel positieve als negatieve.

Illustratieverantwoording: Jesse Owens: http://www.lector.net/jul2000/owens1.jpg
Boksende mannen: http://www.boksen.nl/GOBgriek.jpg
Logo van N.O.C.: http://e-zine.kennisnet.nl/art_img/3_1315_7_nocnsf.jpg