Maya's

5. Europa en de Maya\'s.

1. Hoe kwam het contact tot stand? De Europeanen, meer bepaald de Spanjaarden kwamen natuurlijk in contact met de Maya\'s door hun ontdekkingsreizen. Toen Columbus in 1492 Amerika ontdekte kon hij echter niet vermoeden wat hij zou veranderen voor Europa maar vooral voor de Indianen. Zoals eerder gezegd veroverden de Spanjaarden in 1525 Guatemala, dat is nauwelijks 33 jaar na de ontdekking van Amerika en in 1541 was geheel Yucatán in handen van de Spanjaarden. Voor de Maya\'s die er woonden betekende dit het begin van de hel. Ze werden uitgeroeid omdat ze op plantages moesten werken, dit konden ze nauwelijks volhouden, of doordat ze simpelweg vermoord werden door de Spanjaarden die op geen mensenleven keken, of doordat ze werden gedood door ziektes die de Spanjaarden uit het verre Europa meebrachten zoals griep of waterpokken. De Spanjaarden koloniseerden, een beter woord is \'verkrachten\', dit land en de rijkdommen werden direct overgebracht naar Spanje. Alles werd namelijk gecentraliseerd in Sevilla. Cristoffel Columbus begint aan zijn eerste Atlantische oversteek. Deze foto toont het vertrek van Cristoffel Columbus. Hij vertrok naar Azië en ontdekte toevallig Amerika. Ook zie je Isabella van Spanje die de reis financierde en die uiteindelijk rijk zou worden dankzij Columbus, al wist ze het zelf nog niet.

2. Wat is de wisselwerking tussen Maya\'s en Europeanen? In punt 1 heb ik al gesproken over de kolonisatiedrift van de Spanjaarden. Het lijkt dan alsof de Europeanen de Maya\'s niets positiefs hebben bijgebracht maar dat is eigenlijk maar schijn. De maya\'s kenden enkele dingen niet die in Europa al bijna geperfectioneerd waren zoals het wiel (wel toegepast bij kinderspeelgoed van de Maya\'s), de wagen en de ploeg, draaischijf en blaasbalg, ijzer en glas, alle soorten snaar-instrumenten, het echte gewelf en geen Mayaboog of korbeelboog (zie verder). Ook kende de Maya\'s en de indianen in het algemeen geen glazuur. Eén ding kan men toch niet bewijzen, sommigen beweren namelijk dat de gehele Amerikaanse landbouw ontleend is aan de Oude Wereld en dit kan men niet bewijzen. Volgens mij komt er daarvoor ook geen bewijs, het lijkt mij logisch dat de meeste, nu groeiende Amerikaanse gewassen uit de Oude Wereld komen maar andere gewassen zijn juist uit Amerika geëxporteerd. Want nu komen we bij de invloed van de Maya\'s op de Europeanen. Vele gewassen zijn overgebracht uit Midden-Amerika naar Europa en werden er ginds geplant, met succes zo bleek later want sommige groenten worden dagelijks gegeten of zijn gepromoveerd tot hoofdvoedsel. Ik heb het dan over planten als maïs, aardappelen, tomaten. Ook rookten de indianen bladeren. De Spanjaarden vonden het eerst maar niets: het was toch alleen maar de duivel die rook uitblies? Later waren de Spanjaarden wild enthousiast over dit goedje dat de indianen \'tabak\' noemden. Ze voerden het in naar Europa met de gekende gevolgen. Een andere belangrijke grondstof was het bitter cacao. In Europa werd het ook een succes en nu is iedereen verslaafd aan chocolade. Ook minder voor de hand liggende dingen zoals cocaïne en kinine komen van de indianen. Een andere beïnvloeding van de Spanjaarden op de Maya\'s is dat de Spanjaarden de Maya\'s massaal wilden kerstenen zodat nu heden ten dage de overlevende Maya\'s geloven in een soort van mengvorm: enkele oude goden zijn vandaag heiligen geworden en ook enkele vormen van sjamanisme zijn blijven bestaan. Met sjamanisme bedoel ik dat mensen bijvoorbeeld als ze ziek zijn zich laten bezweren door een sjamaan en dat ze dan zogezegd genezen zijn. Eigenlijk kun je dus zeggen dat beide partijen elkaar beïnvloed hebben maar dat uiteindelijk alleen maar de Europeanen er beter van geworden zijn. De Maya\'s hebben enkele dingen overgenomen van de Spanjaarden maar dat zijn dingen die ze ofwel niet nodig hadden of die ze zelf zouden uitgevonden hebben vooral als je weet dat ze een heel intelligent volk waren.

6. De bouwkunst van de Maya\'s. Laten we eens spreken over de bouwkunst van de Maya\'s, toch wel één van die dingen waar ze wereldberoemd voor zijn. Zoals ik al gezegd heb kun je de cultuur van de Maya\'s indelen in drie periodes. Zo kun je hun bouwkunst ook indelen in drie periodes.

I Bouwkunst in de preklassieke periode. In de preklassieke periode werden de eerste afgeknotte piramidevormige heuvels opgericht, waarop altaren of kleine tempels in de vorm van een Mayaboerenhut, choza, werden gebouwd. Aan het einde van de preklassieke periode kan men duidelijke invloeden bespeuren van de Olmeken een naburig volk (zie kaart p.6). We weten niet of dit komt doordat de Olmeken de Maya\'s probeerden te overheersen of gewoon omdat ze bevriend waren met de Maya\'s.

II Bouwkunst in de klassieke periode. In de klassieke periode nam de bouwkunst een enorme sprong voor-waarts. Doordat enkele steden tot ontwikkeling kwamen werden er in die steden tempelpiramiden gebouwd of balspeelplaatsen. Maar ook rezen er lage, langgerekte gebouwen uit de grond, die de archeologen paleizen noemden. Vanaf dan gebruiken de Maya\'s de boogvorm, een grote zeldzaamheid bij andere pre-Columbiaanse volkeren. Door stenen steeds te laten overkragen en tenslotte een platte sluitsteen te plaatsen, werd een boogvorm verkregen, die echter door de platte sluitsteen nooit een ronde boog vormt. Deze zogenaamde korbeelboog wordt ook wel valse boog of Mayaboog genoemd. Door deze techniek zijn de ruimten klein in verhouding met het gehele gebouw. Ze zijn meestal maar een derde van het geheel. Dit is de Mayaboog, hij wordt verkregen door de stenen te laten overkragen en tenslotte een platte sluitsteen te plaatsen. Dit is een foto van de Tempel van het Kruis in Palenque (zie ook p. 2), Chiapas. Palenque is een stad uit de klassieke Mayacultuur, van het eerste rijk dus. De tempel is waarschijnlijk gebouwd in de 7de of 8ste eeuw. Het bouwwerk heeft enkele belangrijke kenmerken van de bouwkunst uit de klassieke periode: de Mayaboog of korbeelboog, een schuin aflopende afwerking bovenaan en natuurlijk religieuze inscripties die zoals gezegd het belang van de godsdienst in de klassieke periode aantonen.

Ill Bouwkunst in de postklassieke periode. In de postklassieke werden de Maya\'s overheerst door de Tolteken, die politiek en cultureel hun stempel op de Maya\'s drukten. Hieruit volgt dat de Mayakunst natuurlijk Tolteekse invloeden zal hebben gekend. De Tolteken maakten van Chichén Itza, een Mayastad, de hoofdstad van het Maya-Tolteekse rijk en vooral in deze stad was deze invloed duidelijk te zien want ze verbouwden Chichén Itza tot een spiegelbeeld van hun moederstad, Tula. Grote zuilen in de vorm van gevederde slangen, atlanten en vierhoekige en ronde zuilen werden kenmerken van de Maya-Tolteekse architectuur, waaraan de Maya\'s vooral de korbeelboog bijdroegen. Andere belangrijke stedelijke centra uit die periode zijn: Uxmal, Mayapán. Maar Chichén Itza is dus hét voorbeeld van de postklassieke bouwkunst en dus is het niet zo verwonderlijk dat we deze stad nader bekijken. De naam \'Chichén Itza\' betekent \'bronnen van de Itza\' (het volk dat in dit gebied woonde) en wijst op het belang van de onderaardse watervoorziening. Chichén Itza functioneerde van 600 tot 1200 (vanaf 900 onder Tolteeks bewind). Een reeks opgravingen legden enorme bouwwerken bloot. Van de bouwwerken uit de postklassieke periode is vooral de Tempel der Krijgers in de vorm van een afgeknotte piramide met restant van een zuilenhal aan de voet ervan bekend. Het bouwwerk dat waarschijnlijk uit de 10de of 11de behoort, is versierd met vele reliëfs en atlanten (beeldhouwwerken) in de vorm van een gevederde slang, Quetzalcoatl(zie verder). De tempel der Krijgers en het \'castillo\'. Op de voorgrond zie je het ondereind van de trap van het \'castillo\'(zie verder); op de achtergrond de Tempel der Krijgers
De tempel der Krijgers. Op de volgende foto zie je een afbeelding van de echte tempel. Hij bevindt zich boven op de afgeknotte piramide. Je kan duidelijk de atlanten in de vorm van jaguars zien en de verschillende reliëfs. Helemaal links zie je een beeld, een Chaq-Mool(zie verder). Het hoogste gebouw van Chichén Itza is de trappenpiramide, het zogenaamde castillio met in het interieur onder andere een troon in de vorm van een jaguar en eveneens een Chaq-Mool (zie verder). Het castillio is eigenlijk een oude piramide waar later een andere piramide overheen is gebouwd door de Tolteken. Het gebouw stamt waarschijnlijk uit de 11de tot 13de eeuw. Op de volgende bladzijde zie je het castillio, gezien van uit de Tempel der Krijgers, met zijn doorsnede. Restauratiewerken aan een Mayatempel. De volgende foto toont hoe een tempel te Tikal, een stad uit het eerste rijk, gerestaureerd wordt. In Tikal zijn vele archeologische vondsten gedaan en dit gebouw is er dus één van.

7. De godsdienst van de Maya\'s. In het begin van hun beschaving stelde de godsdienst van de Maya\'s niet veel voor: ze vereerden enkele natuurfenomenen maar langzamerhand groeide deze natuurgodsdienst uit tot een ingewikkelde godsdienst die eigenlijk alleen maar weggelegd was voor ingewijden. Hun godsdienst was in hoofdzaak gebaseerd op een vergoddelijking van hemellichamen en een verering van het begrip \'tijd\'. Deze twee dingen staan natuurlijk wel in verband. Hun hoofdgod was Itzamná, de hemelgod. Het was wel zo dat hun goden meerdere gedaanten konden aannemen. Individuen konden via priester-waarzeggers, die met orakels werkten, de invloed van goden op hun leven afroepen. De Maya\'s kenden ook mensenoffers. Doordat alleen de streng georganiseerde en in hoge mate gespecialiseerde priesterklasse de ingewikkelde materie van religie, astrologie, kalender, chronologie en schrift beheerste, nam zij een machtige sleutelpositie in. De politieke machthebbers zij nauw ver-bonden met de priesterklasse: erfelijke, absolute heersers. Na de inval van de Tolteken veranderde de godsdienst natuurlijk ook. Aan het hoofd van de Tolteken stond niemand minder dan Quetzalcoatl. Later werd Quetzalcoatl-Kukulkan vereerd als de god van de maan, de sterren, de vruchtbaarheid, het water en de wind. Quetzalcoatl is als slang met veren, goed te herkennen in de vele bouwwerken. Ik heb ook al eens over een Chac-Mool gesproken(zie p.12). Dat is eigenlijk een vrijstaand, stenen sculptuur die een halfachteroverliggende menselijke figuur voorstelt die met opgetrokken knieën en afgewend hoofd een op zijn buik geplaatste schaal, waarschijnlijk voor offergaven, vasthoudt met beide handen. Chac-Mool was de regengod bij de Tolteken en zo ook bij de Maya\'s. Ook andere pre-Columbiaanse culturen kenden de Chac-Mool. Andere belangrijke goden waren: de zonnegod Kikich Ahau, de maangodin Ixchel, de god van de dood Ah Puch, en de oorlogsgod Ek Chuah. Dit was ongeveer het belangrijkste over de godsdienst van de Maya\'s. Het schrift van de Maya\'s. Godsdienst en het schrift stonden bij de Maya\'s heel dicht bij elkaar. Er zijn nog maar zo\'n 100 tekens bekend. Hier volgen 8 maanden (van de 18) en 8 dagen (van de 20).

8. Nawoord. Met dit werk heb ik enkele dingen willen aantonen. Het eerste en belangrijkste is dat de Mayabeschaving een hoogstaande cultuur was met als tastbaar bewijs: vele bewonderingwaardige gebouwen, opgetrokken met een techniek die in die tijd, spitstechnologie genoemd mocht worden, ook zijn er vele schriftelijke bronnen overgebleven waaruit blijkt dat de Maya\'s een eigen getallenstelsel hadden, een eigen kalender en een eigen schrift, kortom aan intelligentie hadden de Maya\'s geen gebrek. Maar eigenlijk was de superioriteit van de Maya\'s alleen maar artistiek en intellectueel want, nu kom ik aan het tweede punt, de Maya\'s werden tijdens hun bestaan onder de voet gelopen door andere, naburige volken. De Olmeken (waarschijnlijk) tijdens het eerste rijk en de Tolteken tijdens het tweede rijk. Hieruit mogen we vermoedelijk concluderen dat de Maya\'s weinig belang hechtten aan de militaire kant van de zaak. Ook mogen we besluiten dat de Mayacultuur eigenlijk geen op zichzelfstaande cultuur was maar altijd beïnvloed werd door hun overheersers op godsdienstig en artistiek vlak. Maar toch konden de Maya\'s hun eigenheid bewaren en precies dit aspect maken de Maya\'s dubbel zo boeiend. Eigenlijk is het verrassend dat een volk waarvan zijn beschaving in het vochtige oerwoud van Guatemala startte, kon uitgroeien tot een volk dat terecht tot één van de grootse beschavingen van zijn tijd gerekend mag worden. Maar verrassingen zijn eigen aan de geschiedenis van elk volk.

8. Nawoord. Met dit werk heb ik enkele dingen willen aantonen. Het eerste en belangrijkste is dat de Mayabeschaving een hoogstaande cultuur was met als tastbaar bewijs: vele bewonderingwaardige gebouwen, opgetrokken met een techniek die in die tijd, spitstechnologie genoemd mocht worden, ook zijn er vele schriftelijke bronnen overgebleven waaruit blijkt dat de Maya\'s een eigen getallenstelsel hadden, een eigen kalender en een eigen schrift, kortom aan intelligentie hadden de Maya\'s geen gebrek. Maar eigenlijk was de superioriteit van de Maya\'s alleen maar artistiek en intellectueel want, nu kom ik aan het tweede punt, de Maya\'s werden tijdens hun bestaan onder de voet gelopen door andere, naburige volken. De Olmeken (waarschijnlijk) tijdens het eerste rijk en de Tolteken tijdens het tweede rijk. Hieruit mogen we vermoedelijk concluderen dat de Maya\'s weinig belang hechtten aan de militaire kant van de zaak. Ook mogen we besluiten dat de Mayacultuur eigenlijk geen op zichzelfstaande cultuur was maar altijd beïnvloed werd door hun overheersers op godsdienstig en artistiek vlak. Maar toch konden de Maya\'s hun eigenheid bewaren en precies dit aspect maken de Maya\'s dubbel zo boeiend. Eigenlijk is het verrassend dat een volk waarvan zijn beschaving in het vochtige oerwoud van Guatemala startte, kon uitgroeien tot een volk dat terecht tot één van de grootse beschavingen van zijn tijd gerekend mag worden. Maar verrassingen zijn eigen aan de geschiedenis van elk volk.