De geschiedenis van Joegoslavie

Boekanalyse van:

Het Verdoemde Land
De Joegoslavische tragedie vanaf 1900
Heuvel van den, Martin – Het Verdoemde Land, De Joegoslavische tragedie vanaf 1900 – Haarlem, Becht, 1993, 127 pag.

De Balkan, voormalig Joegoslavië, de laatste tijd helaas weer erg veel in het nieuws vanwege de Kosovo-crises. Dit boek is nog van voor deze gebeurtenis (1993), maar toch haalde Joegoslavie in het jaar daarvoor ook alle krantenkoppen vanwege de zeer beruchte burgeroorlog in Bosnie-Hercegovina. Dit is ook de voornaamste redenen van de auteur geweest om dit boek te schrijven; “(…) om iets van de huidige catastrofe te begrijpen, [moet men] naar het verleden kijken.” (pag. 9) Het boek eindigt ook met de beschrijving van deze oorlog, de zoveelste van zoveelste in een land dat eeuwig lijkt te stijden met zichzelf. De auteur is een Oost-Europaspecialist die al veel meer kwaliteitswerken over conflicten in Oost-Europa (Rusland/Sovjetunie, Polen, Estland, Letland en Litouwen) op zijn naam heeft staan. Waarschijnlijk is dit ook de reden waarom er geen duidelijke hoofdvraag in de inleiding naar voren wordt gebracht. Het boek is een informatief boek over “het nationaliteiten probleem” in Joegoslavie vanaf 1900 tot het jaar van uitgave. De auteur laat duidelijk zijn mening over de situatie(s) naar voren komen. Toch heeft van den Heuvel volgens mij een hoofdvraag en deelvragen in zijn gedachten gehad. “Wie heeft schuld?”, Dat is een vraag die steeds weer boven komt; vanaf de inleiding tot in de conclusie. Na de 1e Wereldoorlog hebben heel wat organisaties, groeperingen, en volken zich met de situatie in de Balkan bemoeid, zelfs de westerse mogendheden hebben de situatie in handen gehad. Maar ondanks alle acties door hen ondernomen eindigde alles toch steeds weer in ontevredenheid en vaak gewelddadige conflicten. Wie deed wat fout? De auteur bekeek hiervoor voornamelijk het Servische en het Kroatische volk omdat zij voor de belangrijkste nationaliteitsconflicten zorgden. De andere, in Joegoslavie wonende volken, behandelde hij per periode ernaast, behalve Kosovo dat in een keer werd behandeld. De auteur behandelt in elk hoofdstuk weer een nieuwe verandering die invloed had op Joegoslavie; de wereldoorlogen één & twee, het communisme, het uiteenvallen van de staat en de huidige burgeroorlogen. Elke verandering heeft weer opnieuw invloed op de conflicten tussen de verschillende nationaliteiten .Van kwaad tot erger. Hij geeft duidelijk aan dat het Koninkrijk der Serviers, Kroaten en Slovenen, dat na de 1e Wereldoorlog door het Westen gevormd werd, op zich niet een heel slecht idee was. Als Kroatie dezelfde autonomie zou hebben gekregen als dat ze voor deze formatie had en als de Servische overheid niet de hoogste macht zou hebben gekregen, dan zou dit Koninkrijk volgens van den Heuvel zelfs een succes hebben kunnen worden (pag. 10). In de rest van het boek laat hij ook goed zien dat Servie behoorlijk schuld draagt. In het koninkrijk nam zij dan ook gelijk weer de machtspositie in en drukte elk volk wat zelfstandigheid wilde meteen de kop in. Met name Kroatie heeft ten tijde van de federale regering steeds een strijd met Servie gehad om zelfstandig te worden of op zijn minst autonomie te verkrijgen binnen de federale staat. Maar niet alleen Servie beging misdaden om haar doel te bereiken, ook Kroatie pleegde tijdens de 2e wereldoorlog doormiddel van de Usata-beweging gruweldaden. En ook de westerse regeringen en publieke organisaties hebben geen schone handen gehad. Zij, op hun beurt, hebben volgens van den Heuvel te weinig gedaan om de conflicten en oorlogen te voorkomen of beëindigen en ze hebben de zwakste minderheden die het meest onder de nationalisteitsconflicten te lijden hadden niet genoeg beschermd. In plaats daarvan hebben ze hun “vijand” ingekapseld. Zij haalden hun handen er vanaf met het idee dat, als ze er maar voor zorgden dat het gevaar hun niet bereikte, het hun probleem ook niet was. Dit is volgens de auteur niet een goede manier om de 21e eeuw in te gaan. Aan het eind van het laatste hoofdstuk, de burgeroorlog in Bosnië-Hercegovina, kijkt de auteur als een soort van conclusie naar het voormalig Joegoslavië, het verdoemde land, dat nog steeds na zoveel jaren nog geen rust kent. Hij constateert dat elke groep misdaden heeft begaan maar dat als je kijkt naar gevolg en oorzaak je ontdekt dat de Servische overheid de grootste schuld draagt. Maar hij voegt ook heel terecht toe dat het slechts een kleine bovenlaag van het Servische volk is geweest die hiervoor verantwoordelijk kan worden gesteld. Ook wijst hij nog een keer beschuldigend de afstandelijke houding van de westerse regeringen die veel meer hadden kunnen en moeten doen. Deze conclusie is kort en bondig máár wel duidelijk. En aangezien er geen duidelijke hoofdvraag gesteld was, kon er ook geen sprake van een directe beantwoording en beargumentatie zijn. Die argumenten zaten al zeer duidelijk in de tekst. Dit kwam omdat de auteur steeds overduidelijk doormiddel van toegevoegde meningen en positieve en negatieve bijvoeglijke naamwoorden zijn oordeel over gebeurtenissen en situaties gaf. Hierdoor was het betoog ook heel prettig te lezen. De opsomming van feiten zelf is niet zo interessant en daardoor lastiger te volgen, maar doordat hij dit steeds met een persoonlijke beschouwing combineerde en zo constant conclusies trok was het lezen makkelijker vol te houden. Het is mij met het lezen van dit boek duidelijk geworden dat Van den Heuvel een zeer ervaren historicus is en ik begrijp dat men hem een gewaardeerde auteur vindt. Hij heeft aan alle punten gedacht dat een boek over een historisch onderwerp vereist. Het feit dat hij de officiële Servische\\Joegoslavische termen voor plaatsen, personen en titels van organisaties gebruikte gaf het betoog een professioneel tintje. Van den Heuvel behandelt de stof op een zeer prettige manier. Doordat hij in chronologische volgordes de periodes behandelt en elk volk, groepering, organisatie of persoon per periode opnieuw weer aansloeg was zijn betoog makkelijk te volgen. Maar ook zijn taalgebruik was vlot te lezen. Hij schreef in normale taal maar hij omzeilde geen moeilijkere woorden door lange omschrijvingen. De auteur heeft zelfs aan de nodige extra gegevens gedacht die de situatie in Balkan verduidelijken. Zo zijn twee van de eerste bladzijden gebruikt voor kaartjes van het voormalig Joegoslavië en een toelichting. Het ene kaartje geeft de etnische verdeling van Joegoslavië aan en het andere de geografische verdeling. Ook wordt uitgelegd hoe het gebied voor 1918 verdeeld was. Verder is er in hoofdstuk 5: “De verbrokkeling van Joegoslavië. 1980-1990”, een tabel toegevoegd waarin de bevolkingssamenstelling van dat moment, in aantal en percentage van het geheel wordt weergegeven. Dit geeft een reëler beeld van de situatie en zou zeker opgevallen zijn als het ontbrak. Ook is de bronvermelding en de bijbehorende noten niet vergeten. Als je het boek leest zou je niet denken dat hij al die informatie uit verschillende boeken bijeen heeft gezameld. Hij schrijft in een alwetende manier, alsof er zelf bij geweest is. Maar als je dan die hele lijst boeken onder het deel “Literatuur” ziet staan die hij alleen voor dit boek doorgespit heeft (met enige hulp van het Glasnost & Perestojka Instituut te Amsterdam)dan kijk je daar wel even van op. Het zijn voornamelijk engelstalige boeken die gaan tot de laatste 100 jaar geschiedenis van de Balkan en Joegoslavië. Het wordt pas echt duidelijk hoeveel hij gebruik heeft gemaakt van de boeken voor het schrijven als je de lijst van 100 noten ziet staan verwijzend naar de Literatuurlijst en citaten van andere historici. Kortom, Martin van den Heuvel heeft met dit boek zijn naam hoog gehouden. Zelfs als je dit boek niet leest voor een geschiedenisstudie is dit zeer interessant en leerzaam om te lezen.