De De-Kolonisatie van Indonesië

De eeuwwisseling luidde voor Nederlands-Indië het tijdperk in van de ethische politiek, die ten doel had het belang van de inheemse bevolking en haar opvoeding tot zelfstandigheid te bevorderen. Het onderwijs en de welvaartszorg kregen meer aandacht. Vooral door de verbetering van het onderwijs voor de inheemse bevolking – ook al profiteerde daarvan verhoudingsgewijs maar een kleine groep – won de nationalistische beweging in de volgende jaren snel terrein. In 1908 werd de Boedi Oetomo (het schone streven) opgericht, nog in hoofdzaak Javaans-cultureel gericht, in 1912 de Sarekat Islam, een massabeweging op islamitische grondslag, in 1920 de communistische partij (PKI). In 1926–1927 kwam het tot door de communisten geïnspireerd gewapend verzet tegen het Nederlandse bestuur in West-Java (Bantam) en op de Westkust van Sumatera (Minangkabau), waarna de PKI werd verboden (ze herleefde pas in 1945). Ten slotte stichtte Soekarno in 1927 de PNI (Partai Nasionalis Indonesia), die zich op het standpunt van volledige onafhankelijkheid (Merdeka) voor Indonesië stelde.

2 1942-1949: Bezetting en revolutie
2.1 1942: Japanse bezetting de snelle overwinning van de Japanners op de Nederlanders maakte grote indruk op de Indonesiers. Japan was er primair alleen maar op uit om de grondstoffen ten dienste te stellen van de militaire doelstellingen. De Japanners gaven weinig om de lokjale politiek maar gaven wel vrijheid van handelen aan nationalistische leiders, als deze maar bereid waren voor de Japanners taken uit te voeren. Onder de Japanse bezetting werd een grootschalige anti-westerse propaganda bedreven en werd Japan als leider en beschermer van Azië voorgespiegeld. Later werden ook jongeren ingezet in een vrijwilligersleger om zich voor te bereiden op een strijd als na de oorlog de oude mogendheden weer de macht wilden overnemen.

In het voorjaar van 1942 bezetten de Japanners geheel Nederlands-Indië. De Nederlanders werden geïnterneerd in kampen, waar velen om het leven kwamen (naar schatting 13% van de 90000 burgers en 23% van de 37000 krijgsgevangenen), o.a. tal van gevangenen die aan de Birma–Siamspoorweg moesten werken. Tijdens de Japanse bezetting was Indonesië politiek en economisch geheel ondergeschikt aan Japan, terwijl de bevolking werd gemobiliseerd ten behoeve van de Japanse oorlogsinspanning. De Japanners waren voor dat doel ook bereid samen te werken met de Indonesische nationalisten. Vooral Soekarno, die in juli 1942 te Batavia was teruggekeerd, trad hierbij op de voorgrond. Een belangrijke ontwikkeling was in 1943 de oprichting van een Indonesisch vrijwilligersleger, de PETA, die tezamen met Japan Java tegen een geallieerde inval zou moeten verdedigen. In deze militaire hulpformatie kreeg o.a. Soedirman, na 1945 de eerste Republikeinse opperbevelhebber, zijn opleiding. Intussen verslechterde de economische situatie, vooral op het platteland, snel. Zo kwamen de grote landbouwondernemingen stil te liggen. De toestand werd nog verergerd door de vordering van rijst voor de Japanse troepen en de ronseling van arbeidskrachten (romusha\'s). In deze tijd ontstond een nieuwe maatschappelijke categorie, de pemuda (jongeren), samengesteld uit studenten, in internaten ondergebrachte jongere ambtenaren en leden van militaire en paramilitaire hulpformaties zoals de PETA. In het vervolg zouden de pemuda de schakel zijn tussen stedelijk en agrarisch radicalisme. In sept. 1944 beloofde de Japanse premier Koiso, toen de oorlog voor zijn land steeds slechter begon te verlopen, aan Indonesië een spoedige onafhankelijkheid, zoals die ook was verleend aan het door de Japanners bezette Birma en de Filippijnen. Op 8 aug. 1945 werden Soekarno en Hatta bij de Japanse commandant in Zuidoost-Azië, Terautsji, ontboden. In Da Lat (Indo-China) bespraken zij de modaliteiten van de zelfstandigheid. Maar één dag na hun terugkeer in Batavia gaf Japan zich aan de geallieerden over (15 aug.). Twee dagen later riepen Soekarno en Hatta, onder druk van de pemuda-jongeren, de Republiek Indonesië uit, waarvan Soekarno president werd. 2.2 1945: Capitulatie van Japan, vrij Indonesië wordt uitgeroepen

Nederlands-Indië was op de dag van de Japanse capitulatie door het Amerikaanse aan het Britse Zuidoost-Azië-commando overgedragen. Dit had echter weinig troepen en kon het land voorlopig niet bezetten. Er kwam een interregnum. De eerste Britten en Nederlanders kwamen pas in okt. 1945 op Java aan. In de meeste Buitengewesten werd het Nederlandse gezag snel hersteld. Op Java en Sumatera echter bood de Republiek verzet in een guerrilla tegen de terugkerende Nederlanders, die voorlopig werd afgesloten na het onder Britse druk gesloten Nederlands-Republikeinse akkoord van Linggadjati (nov. 1946), waaraan eerdere besprekingen – o.a. de Hoge Veluwe-conferentie in april 1946 – waren voorafgegaan. Levensvatbaar was deze overeenkomst echter niet. Om te beginnen formeerde de Nederlandse luitenant-gouverneur-generaal Van Mook in de door hem bestuurde gebieden deelstaten die het wantrouwen van de Republiek wekten, omdat men er een poging in zag de Indonesiërs onderling te verdelen. De belangrijkste deelstaat was Oost-Indonesië, waartoe ook de Zuid-Molukken behoorden. Verder handhaafde Nederland de maritieme blokkade van de Republiek, terwijl de Republiek de door de Nederlanders bezette enclaves aan de kust onder druk hield. 2.3 Nederlands verzet: politionele akties en interventie van de VN 1947: eerste politionele aktie: Delen van Java heroverd
Op 21 juli 1947 begon Nederland zijn eerste ‘politionele actie’, die door toedoen van de Verenigde Naties op 5 aug. werd gestaakt. In de onder Amerikaanse druk gesloten Renville-overeenkomst aanvaardden Nederland en de Republiek de goede diensten van de Verenigde Naties. Binnen de Republiek, die na aug. 1947 tot het gebied van Midden-Java was teruggedrongen, gistte het tussen de stedelijke radicalen, merendeels volgelingen van Tan Malakka, en een man als de sociaal-democraat Sjahrir. Parallel hiermee waren er binnen het leger tegenstellingen tussen de Siliwangi-divisie van Nasoetion en pemuda-getinte Midden- en Oost-Javaanse formaties. Op de achtergrond doemde het vraagstuk van de ‘onwettige occupatie’ van ondernemingsgronden door landloze boeren op. Bij het hiermee samenhangende radicalisme sloten in sept. 1948 Oost-Javaanse pemuda\'s aan. Met grondhervorming als leuze begonnen zij in Madiun een opstand tegen de als pro-Nederlands gedoodverfde regering. De Indonesische communistische partij (PKI) nam de leiding van de revolte op zich. Deze werd echter door Nasoetions Siliwangi-divisie neergeslagen.

1948/49: Tweede politionele actie • Delen van Jave en Sumatra heroverd op nationalisten • Soekarno, Hatta en Shahrir gevangen
Was Indonesië al ten tijde van het Renville-akkoord een factor in de ‘koude oorlog’ geworden, na Madiun kreeg de Republiek in Washington nog meer gezag. Dit was de voornaamste reden waarom een in dec. 1948 ingezette tweede ‘politiële actie’ ondanks de bezetting van Yogyakarta en de gevangenneming van vrijwel de gehele Republikeinse regering politiek mislukte.

• Meer inlandse steun voor nationalisten • Gevangenen worden gedwongen vrijgelaten en keren als helden terug • Nederland gaat onderhandelen met de nationalisten en de andere deelstaten

Nederland wil een struktuur van een verbond van zelfstandige staten terwijl de nationalistische leiders de gehele archipel onder centraal gezag willen plaatsen. Nederland wilde een samenwerking blijven houden en wilde ook Nieuw Guinea buiten de kwestie houden. Tevens zouden Nederlandse bezittingen (plantages, fabrieken etc) in Nederlandse handen blijven. Ook werd een herstelbetaling overeengekomen als tegemoetkoming voor de financiële schade die Nederland liep. 3 1949-1962: soevereiniteitsoverdracht en de-kolonisatie In 1949 wordt de souvereiniteits overdracht getekend maar al in 1950 sluiten de meeste deelstaten zich vrijwillig of gedwongen aan bij het centrale Javaanse gezag (coup van Westerling in West Java, opstand in West Borneo, Molukse zelfstandigheid allen door centrale Indonesichse leger de kop in gedrukt) Onder Amerikaanse pressie droeg Nederland op 27 dec. 1949 de soevereiniteit over Nederlands-Indië over (met uitzondering van Nieuw-Guinea, waarvan de status binnen een jaar geregeld zou moeten worden door onderhandelingen tussen Nederland en de Verenigde Staten van Indonesië [VSI]). Een en ander werd geregeld in de akkoorden van de Ronde-Tafelconferentie (aug.–nov. 1949). Na de soevereiniteitsoverdracht bleef de invloed van Nederland groot: • Veel plantages en fabrieken in Nederlandse handen • Veel Nederlanders op posten in het bestuur van Indonesie • Voertaal op scholen was NL

1956:Unie van samenwerking met NL ontbonden en terugbetaling van schulden gestopt

Dec. ’57: NL bedrijven worden bezet en genationaliseerd; alle Nederlanders moeten het land verlaten.

1962: onder zware druk van de VS (waren bevreesd dat een gewapend treffen tussen NL en Indonesie zou uitlopen op zware steun van de SU aan indonesie) wordt Nw Guinea aan de VN overgedragen, die ervoor zou zorgen dat x jaar later de bevolking zelf mag kiezen of ze bij Indonesie willen horen en in 1969 gebeurt dit ook.

4 Hoofdrolspelers en hun motieven
4.1 Revolutionairen Leiders van de PNI, de eerste nationalistische politieke beweging: • Soekarno (Java, radicalist), zou zich later ontpoppen als alleenheerser • Hatta (West-Sumatra, moslim/socialist) • Sjahrir (West-Sumatra, sociaaldemocraat) Doelstelling: gehele koloniale archipel losmaken van de eeuwenlange, westerse koloniale overheersing. 4.2 Japan Liet door zijn inval zien dat Aziatische volken een wereldmacht konden zijn, hetgeen voor de gezagsgetrouwe onderdanige Indonesiers de ogen opened.Vooral de snelle overwinning op de Nederlandse troepen maakkte veel indruk. Wilde in ruil voor steun van de bevolking de onafhankelijkheidsgedachte wel tolereren. Gaf aan het einde van de oorlog de naar onafhankelijkheid strevende Indonesiers ook uitzicht op zelfstandigheid. 4.3 NL Had uitermate belangrijke financiële belangen in de regio en wilde het liefst herstel oude koloniale situatie, desnoods met geweld. Zat ideologisch gevangen in zijn financiële belangen (“Indie verloren is rampspoed geboren”)

De Nederlanders hebben de kracht van de nationalistische beweging onvoldoende onderkend. Wel waren zij bereid tot de instelling van de Volksraad in 1918, maar dit lichaam had slechts beperkte bevoegdheden, ook toen vanaf 1931 van de 60 leden 30 Indonesiër waren (naast 25 Nederlanders en 5 Chinezen en Arabieren). Van deze 30 Indonesiërs werd bovendien eenderde door het Nederlandse bestuur benoemd, terwijl de overige 20 werden gekozen door een kiezerscorps van (in 1939) nog geen 1500 leden. Van een echte volksvertegenwoordiging was dan ook geen sprake. Tegen de nationalisten, vaak met de communisten op één lijn gesteld, traden de Nederlanders na 1926 geleidelijk scherper op. Zo werden velen verbannen naar het interneringskamp Boven-Digul in het ongezonde binnenland van (Westelijk) Nieuw-Guinea of naar een andere uithoek van Indonesië; een lot dat onder het autoritaire regime van gouverneur-generaal De Jonge onder meer Soekarno, Hatta en Sjahrir trof. Pas door de Japanners werden deze nationalistische voormannen op vrije voeten gesteld. Dat Nederland aan de Indonesische verlangens naar grotere vrijheid niet tegemoet wilde komen, bleek opnieuw in 1938, toen het de Soetardjo-petitie afwees, waarbij was verzocht om de bijeenroeping van een rijksconferentie, teneinde aan Indonesië langs de weg van geleidelijkheid zelfstandigheid toe te kennen binnen het rijksverband.

Probeerde later de staatsvorm Unie van Verenigde staten van Indonesie (VSI) binnen een samenwerkingsunie met Nederland te realiseren, maar moest machteloos toezoen hoe uiteindelijk zijn gehele Indische positie teloor ging. Heeft de wereldpolitiek volstrekt verkeerd ingeschat door te lang tezeer navel te staren. Bleef ook te lang in hierarchsche feodale verhoudingen denken, kon dus ook niet de andere partij benaderen op voet van gelijkheid.

4.4 Verenigde Staten • Voerden een politieke strijd tegen het comunisme en vreesden, dat als zij zich niet met deze regio zouden bemoeien de gehele regio communistisch zou worden. Steunde NL dus niet in zijn pogingen tot herstel van de oude koloniale verhoudingen, hetgeen NL als bondgenoot van de VS zeer verraste. • Wilden van de VN een success maken en steunden interventie door de VN in het gewapende conflict tussen NL en de vrijheidsstrijders 4.5 Verenigde Naties Moesten zich als net opgerichte volkenbond bewijzen, wilden een vrede creeren en dwongen na de eerste en tweede politionele aktie van Nederland een wapenstilstand af 5 Conclusie (Historische betekenis en gevolgen) 5.1 Wat betekende de de-kolonisatie van Indonesie voor Indonesiers Indonesie bestaat uit een grote verscheidenheid volken, met verschillende religies en uiteenlopende tradities. Daardoor betekende het centrale gezag voor een aantal delen van de archipel een overheersing door de centrale staat, die verre van democratisch was (ene overheersing werd verruild voor de andere), terwijl Nederland beoogd had een samenwerking op te richten van autonome deelstaten. Indonesie werd helaas een staat, die bestuurd werd door een elite van corrupte en zich zelf verrijkende Indonesiers, die de rest van de archipel overheerste.

Verder ging met het vertrek van de Nederlanders een belangrijk deel van orde en voorzieningen verloren, hetgeen leidde tot een economische crisis met een toenemende armoede.

Wel betekende de onafhankelijkheid voor veel Javanen eindelijk gerechtigheid en het verkrijgen van de eigenwaarde en trots, dat in Aziatische opvattingen zo belangrijk is. 5.2 Wat betekende dit voor Nederland Wat betekende dit voor Nederland heeft het tempo van de de-kolonisatie nooit kunnen bijhouden, niet kunnen tegenhouden en ook zelf veroorzaakt. • Door het verbeteren van het onderwijs en de opleidingen ontstond er een intellectuele elite onder de Indonesiers, die natuurlijk heel anders tegen de koloniale verhoudingen aankeken dan hun ouders, die de gezagsverhoudingen vaak als een natuurlijk gegeven en vanzelfsprekend ervoeren • En alhoewel er in Nederland ook genuanceerde ideeen bestonden over de relatie tussen Aziaten en westerlingen, was de praktijk in Indonesie toch verre van gelijkwaardig wat de tegenstellingen aanscherpte. • De Nederlandse politici en politieke elite was in de jaren 1920 – 1950 stil blijven staan in de tijd en kon of wilde niet accepteren dat Indonesie echt niets meer met Nederland te maken kon hebben • Zelfs in de 1995 heeft Indonesie eigenmachtig ontwikkelingshulp van Nederland afgewezen, omdat Nederland nog steeds niet door had hoe belangrijk het voor de Indonesische eigenwaarde was het stempel van ontwikkelingsland kwijt te raken 5.3 de regio in de wereldpolitiek De wereld na 1946 werd verdeeld in een westerse, kapitalistischje wereld en het oosten als communistisch bbolwerk. Ook Zuid-oost Azie was tussen de VS en de SU de inzet van de verdeling van de macht en werd zo betrokken in de Koude Oorlog.

Wel betekende de onafhankelijkheid voor veel Javanen eindelijk gerechtigheid en het verkrijgen van de eigenwaarde en trots, dat in Aziatische opvattingen zo belangrijk is. 5.2 Wat betekende dit voor Nederland Wat betekende dit voor Nederland heeft het tempo van de de-kolonisatie nooit kunnen bijhouden, niet kunnen tegenhouden en ook zelf veroorzaakt. • Door het verbeteren van het onderwijs en de opleidingen ontstond er een intellectuele elite onder de Indonesiers, die natuurlijk heel anders tegen de koloniale verhoudingen aankeken dan hun ouders, die de gezagsverhoudingen vaak als een natuurlijk gegeven en vanzelfsprekend ervoeren • En alhoewel er in Nederland ook genuanceerde ideeen bestonden over de relatie tussen Aziaten en westerlingen, was de praktijk in Indonesie toch verre van gelijkwaardig wat de tegenstellingen aanscherpte. • De Nederlandse politici en politieke elite was in de jaren 1920 – 1950 stil blijven staan in de tijd en kon of wilde niet accepteren dat Indonesie echt niets meer met Nederland te maken kon hebben • Zelfs in de 1995 heeft Indonesie eigenmachtig ontwikkelingshulp van Nederland afgewezen, omdat Nederland nog steeds niet door had hoe belangrijk het voor de Indonesische eigenwaarde was het stempel van ontwikkelingsland kwijt te raken 5.3 de regio in de wereldpolitiek De wereld na 1946 werd verdeeld in een westerse, kapitalistischje wereld en het oosten als communistisch bbolwerk. Ook Zuid-oost Azie was tussen de VS en de SU de inzet van de verdeling van de macht en werd zo betrokken in de Koude Oorlog.

Bronnen: • Encarta 98 • Hans Buiter: Nederlands-Indië (1830-1949) een kolonie in ontwikkeling