Spijsvertering en problemen hiervan bij de kip

Inleiding

Voor dit werkstuk met als thema ‘voeding’ heb ik de spijsvertering van de kip gekozen om eens uitgebreid op in te gaan. De reden hiervoor is omdat de spijsvertering van de kip heel verschillend is van bijvoorbeeld zoogdieren zoals: het schaap, de cavia, het paard of de hond.
Het is dus een spijsvertering die mensen wat minder bekend voorkomt en daarom lijkt het me interessant om er wat meer over te weten te komen.
Daarbij komt dat ik zelf kippen houdt en ik het in verband daarmee ook handig vind om te weten hoe hun lichaam en dus ook de spijsvertering in elkaar steekt.
De onderzoeksvragen die ik mij bij dit verslag stel zijn:
- Uit welke onderdelen bestaat het spijsverteringsstelsel van de kip?
- Waar bevinden zich de verschillende onderdelen, wat is hun functie en hoe werken ze?
- Welke voeding krijgt de kip en in welke mate is deze aangepast aan haar spijsverteringsstelsel en haar behoeftes?
- Welke problemen kunnen er optreden als de voeding niet voldoende aan de eisen voldoet, en hoe los je deze op?
- Wat kan behalve de voeding nog meer effect hebben op het spijsverteringsstelsel van dit dier?
Met de antwoorden van deze vragen hoop ik een duidelijk beeld te krijgen van de manier waarop kippen hun voedsel verteren.

Het spijsverteringsstelsel van de kip

Het digestieapparaat van de kip bestaat uit zeven onderdelen die samenwerken om het voedsel te kunnen verteren. Het voedsel passeert deze onderdelen in de hieronder genoemde volgorde:
- De snavel
- De slokdarm
- De krop
- De kliermaag
- De spiermaag
- De darmen [dunne darm, dikke darm en twee blinde darmen]
- De cloaca
Hieronder is duidelijk te zien waar de verschillende onderdelen zich precies bevinden binnen het lichaam.

De Snavel
Het voedsel wordt opgenomen via de snavel, een puntvormige bek die bestaat uit een boven- en ondersnavel die zijn opgebouwd uit hoornstof. Door de snavel lopen talloze zenuwen en bloedvaatjes, een kip beschikt niet zoals een hond of kat over tanden. In de snavel wordt het voedsel dan ook niet kleiner gemaakt of fijngemalen. Het wordt in één keer doorgeslikt. Wel kan de kip het voedsel voorbehandelen voordat het in de snavel wordt opgenomen. Het dier kan bijvoorbeeld schadelijke delen van het voedsel onschadelijk maken door er hard op te pikken, schadelijke delen kunnen zijn:
- De kop van een meelworm
- Scherpe randjes
- Het huisje van een slak
Ook gebruikt de kip zijn snavel om grote brokken voedsel kleiner te maken. Als het voedsel klaar is om opgenomen te worden, wordt het opgepikt en doorgeslikt. In de snavel wordt verder geen speeksel aan het voedsel toegevoegd zoals dit bijvoorbeeld bij de mens gebeurt omdat de kip geen speekselklieren in dit gebied heeft zitten. Het bevochtigen gebeurd pas later in het spijsverteringsproces.

De Slokdarm
De slokdarm dient om het voedsel verder het lichaam in te brengen, het is een gespierde buis, die loopt van de keelholte naar de krop. De slokdarm bestaat (buiten naar binnen) uit spieren, een laagje bindweefsel en slijmvlies. In het bindweefsel bevinden zich kliertjes die slijm produceren, dit slijm dient als glijmiddel.
Het slijm zorgt er samen met de peristaltische bewegingen voor dat het voedsel naar de krop wordt vervoerd. Als de slokdarm een peristaltische beweging maakt dan spannen de spieren zich vlak boven het voedsel, hierdoor vernauwt de slokdarm zich op die plaats. Tegelijkertijd trekken andere spieren zich samen waardoor de slokdarm vlak onder het voedsel iets wijder wordt. Door deze samentrekkingen ontstaat een golvende beweging, waardoor het voedsel vooruit wordt geschoven in de richting van de krop.
Het vervoer naar de krop is dus niet een kwestie van naar beneden vallen onder invloed van de zwaartekracht. Het voedsel wordt echt naar de krop toe gebracht door middel van spierkracht en is een actief proces.

De Krop
De kip is erop ingesteld om in een zo kort mogelijke tijd zoveel mogelijk voedsel binnen te krijgen, dit is zo gegroeid in eeuwen van evolutie omdat de kip al sinds mensenheugenis een prooidier is en daarom dus ook een vluchtdier. Als je altijd op de vlucht bent dan heb je geen tijd om even rustig te eten. Om toch voldoende voedsel binnen te krijgen is het van belang dat het voedsel zo snel mogelijk kan worden opgenomen. Het voedsel wordt daarom dus ook meestal zonder er eerst wat mee te doen, doorgeslikt. Als je veel voedsel wilt opslaan heb je hiervoor natuurlijk ook de ruimte nodig, hier komt de krop in beeld. Deze doet dienst als extra opslagorgaan naast de maag. Als de maag vol is komt het voedsel in de krop terecht.
Hier wacht het op zijn beurt om de kliermaag te mogen betreden en ondertussen wordt het voedsel ook bevochtigt en gaan enkele verteringssappen aan het werk. De krop biedt de kip de mogelijkheid om al het benodigde voedsel snel op te nemen en dit later als de kust veilig is, verder te verteren.

De Kliermaag
De kliermaag is één van de twee magen waarover een kip beschikt. In deze maag, ook wel de proventriculus genoemd, vindt de chemische vertering plaats. Dit gebeurt door middel van HCI (zoutzuur). De pH waarde van de kliermaag ligt tussen de 3 en 4. Voor zover mogelijk wordt het voedsel hier verteerd waarna het voedsel wordt doorgestuurd naar de spiermaag.

De Spiermaag
De tweede maag van de kip is de spiermaag. Het voedsel komt hier terecht nadat het voor zover mogelijk chemisch is afgebroken in de kliermaag. Alles wat niet chemisch af te breken is, wordt in de spiermaag op een mechanische wijze afgebroken. Verder deelt hij ook een functie met de krop, de opslagcapaciteit is namelijk vrij groot.
Voorbeelden van voedsel wat hier terecht komt zijn: zaden, andere harde plantendelen en verschillende dierlijke elementen. Dit voedsel wordt in de spiermaag als in een keukenmachine, vermalen door stevige spieren en de steentjes die een kip speciaal voor dit doel inslikt.
De spiermaag beschikt verder over harde, leerachtige richels, soms zelfs hoornige platen. Daaromheen trekken zich voortdurend, ook weer hard aanvoelende spieren samen. En de steentjes maken het geheel af, simpel maar effectief. Gevuld met deze keitjes of het fijnere grit doet de spiermaag vrijwel doorlopend zijn werk. Ook bij een kip in schijnbare rust wordt er “gekauwd”, je zou de steentjes kunnen zien als de tanden van de kip. De maalsteentjes die onmisbaar zijn voor het spijsverteringsproces worden door de kip kritisch uitgezocht en ingeslikt. Als het maalwerk eenmaal op gang is, wordt er gelijkmatig brandstof voor het lichaam vrijgegeven.

De Darmen
De twaalfvingerige darm – De twaalfvingerige darm is de portier van het darmstelsel, hij bevindt zich tussen de maag en de dunne darm. In deze darm wordt het voedsel uitgebreid bekeken, bevoeld en gekeurd. Het is een heel specialistisch stuk van de dunne darm. Alles wat binnenkomt wordt nauwkeurig geanalyseerd. Pas als alle lichten op groen staan, als het voedsel o.k. is om verder verteerd te worden, dan opent de maagportier zich om nieuwe aanvoer uit de maag mogelijk te maken.
De dunne darm - Nadat het voedsel voor het grootste gedeelte is afgebroken in de beide magen komt het terecht in de dunne darm, ook wel het duodenum genoemd. Hier monden ook de galblaas en de alvleesklier in uit. De dunne darm verteerd het voedsel, verder geeft hij ook voedingsstoffen door aan het bloed. De opname van koolhydraten, vetten en eiwitten is een taak van de dunne darm en ook is hij verantwoordelijk voor het transport van afvalstoffen naar de dikke darm.
De blinde darmen – Op de plaats waar de dunne darm overgaat in de dikke darm hebben kippen in plaats van één zoals bijvoorbeeld de kat heeft, maar liefst twee blinde darmen. Deze worden in het Latijn de colic caeca genoemd. De blinde darmen absorberen water en nitrogene stoffen uit het spijsverteringsstelsel. Dit water wordt door de darmen dus weer ter beschikking gesteld aan het lichaam en daarom spelen de darmen een belangrijke rol in het behoud van vloeistof. Het oppervlak waarover de vloeistof kan worden opgenomen wordt zelfs weer vergroot door de darmvlokken zodat de darmen optimaal hun werk kunnen doen.
De dikke darm – De dikke darm is het laatste deel van het spijsverteringskanaal. Evenals in de blinde darm wordt in de dikke darm vocht weer geresorbeerd, ook worden er vitaminen uit het voedsel gehaald. In de dikke darm dikt de inhoud behoorlijk in en wordt het klaargemaakt om het lichaam te verlaten.
De endeldarm – Het laatste gedeelte van de dikke darm heet de endeldarm, hier wordt de ontlasting opgeslagen tot er voldoende ontlasting is aangekomen en deze het lichaam kan verlaten.
De cloaca – De cloaca is multifunctioneel, de ontlasting verlaat het lichaam via de cloaca maar het ei doet dit ook en tevens speelt de cloaca een belangrijke rol bij de bevruchting, de eileider/zaadleider komt hier namelijk op uit.
Maar binnen het spijsverteringsstelsel is alleen belangrijk dat bij de cloaca de ontlasting wordt vermengd met het urinezuur uit de nieren, aangezien een kip daar geen aparte uitgang voor heeft.
Het urinezuur wordt vanuit de urineleiders aangevoerd die net zoals de eileider/zaadleider direct in de cloaca uitmonden.

De Voeding van de kip

De voeding die een kip in gevangenschap hoort te krijgen is:
- Legmeel of legkorrel
- Grit
- Fruit
- Groente
- Water
- Gemengd graan
- Kiezeltjes
Een aantal voedingselementen die hierboven genoemd staan zijn echt specifiek op een kip aangepast. Neem bijvoorbeeld de legmeel of legkorrel. Hierin zitten veel eiwitten, maïs en geven veel energie. Ze zijn berekend op de extra energie die een kip nodig heeft voor het eieren leggen. Niet alleen de inspanning die er bij een ei creëren en leggen iedere dag gepaard gaan maar ook de eiwitten die er in een ei worden gestopt zijn meeberekend in de samenstelling van het voer.
Verder zijn ook het grit en de kiezeltjes op de kip aangepast. Grit lijkt misschien gewoon fijngestampte schelpen maar zij bevatten wel degelijk meer dan je op het eerste gezicht zou denken. Ten eerste bevatten ze extra kalk wat nodig is voor het aanmaken van de eierschaal en natuurlijk voor de botten wat vooral bij jonge dieren van belang is. Verder voegen bepaalde fabrikanten ook extra mineralen aan het grit toe waar een kip behoefte aan heeft.
Een belangrijke functie van het grit en de kiezeltjes zijn ook het fijnmalen van voedsel in de spiermaag. Ze zijn een onmisbaar onderdeel in de werking van de spiermaag en zijn daarom ook absoluut noodzakelijk binnen de voeding van de kip. Fruit is nodig voor de opname van ijzer net als de groente en het graan zorgt ervoor dat de kip voldoende hard voedsel binnenkrijgt zodat de spiermaag optimaal blijft functioneren.

Fouten
Bij het voeren van kippen kunnen er nogal een aantal zaken misgaan. Als er bijvoorbeeld geen kiezeltjes of grit beschikbaar worden gesteld kan de spiermaag zijn werk niet naar behoren uitvoeren en kunnen niet alle voedingsstoffen uit het voedsel worden gehaald wat resulteert in bepaalde tekorten aan vitaminen, koolhydraten, eiwitten e.d. Ook kan het pijnlijk zijn voor het dier als harde delen niet kunnen worden vermalen en daarom nog als geheel het darmenstelsel passeren. Wat ook een probleem zal worden als er geen grit kan worden opgenomen is een kalktekort, dit resulteert in de zogenaamde ‘windeieren’. Dit zijn eieren zonder schaal, ze beschikken alleen over een dun vliesje. Het leggen van eieren is zo een stuk minder hygiënisch en kan ontaarden in infecties aan de cloaca. Tevens is voortplanting onmogelijk. Zonder kalk zal er geen schaal kunnen worden aangemaakt. Dit gebeurt niet als je de eigen schalen van de kippen na consumptie van het ei weer aan hun voert. Dan zal er geen kalktekort ontstaan.
Een fout bij het voeren van kippen die nogal voor de hand ligt is dat er te weinig water wordt gegeven of te weinig voeding. Dit kan resulteren in vermagering en zelfs sterfte, vogels en dus ook kippen kunnen erg slecht zonder water. Al na enkele dagen is onherstelbare schade aangebracht. Te weinig voedsel zal eerst resulteren in een legstop en tenslotte vermagering en sterfte. Al deze problemen kun je simpelweg oplossen door voldoende voedsel te geven en de juiste soorten voedsel. Hierover bestaat genoeg informatie op het internet en in de bibliotheek. Mensen moeten dus eerst voldoende onderzoek doen naar de behoeftes van hun dier voordat ze deze aanschaffen.
Wat ook mis kan gaan bij de voeding is bijvoorbeeld dat de dieren verontreinigd of onjuist voedsel binnenkrijgen, hieronder wordt verstaan:
- Water dat warm is geworden in de zon, het is een broedplaats voor schadelijke bacteriën. Infecties en diarree kunnen gevolgen hiervan zijn.
- Verlepte groente of heel vers brood, dit resulteert in diarree.
- Chocola, hierin zit de stof ‘theobromine’ deze stof is voor alle vogelsoorten extreem giftig en kan in relatief kleine hoeveelheden al dodelijk zijn.
- Verrot voedsel, wat de darmen kan irriteren en diaree kan veroorzaken.
Eigenlijk valt dit alles te voorkomen door simpelweg je goed te laten informeren over je dieren bij de dierenarts bijvoorbeeld. Iedere zelfrespecterende dierenarts zal je kunnen vertellen wat je wel en juist niet moet geven. Mocht je al iets hebben gegeven wat verkeerd is. Dan kun je het beste naar de dierenarts gaan, deze weet vrijwel altijd wat te doen. Een ziekte kan bij een kip al vrij snel fataal worden dus handel snel.

Problemen bij de spijsvertering die niet met de voeding te maken hebben.

Problemen bij de spijsvertering zijn er in alle soorten en maten en ze hebben lang niet altijd te maken met de voeding. Het begint al bij de snavel.
Het komt vaak genoeg voor dat kippen uit het ei komen met een aangeboren afwijking hieraan, bijvoorbeeld ‘kruissnavel’ waarbij de opper- en ondersnavel kruislings op elkaar staan. Ook door trauma kan de snavel niet optimaal functioneren, zoals een fractuur of scheur in de snavel. Hierdoor kan het voedsel niet goed worden opgenomen of zelfs helemaal niet en krijgt de kip niet alle voedingsstoffen binnen die hij nodig heeft om te overleven. In veel gevallen is het dan ook einde verhaal en in het wild levende dieren zijn al helemaal ten dode opgeschreven.
Tot de mogelijkheden behoort ook een parasitaire ontsteking, dit komt echter niet veel voor bij kippen. Maar bij duiven is dit wel degelijk een probleem die het geel veroorzaakt.
Verder kunnen kippen ook afwijkingen aan de krop hebben, al komt dit niet veel voor. Met uitzondering van de overvulling ervan. Meestal is dit ten gevolge van de opname van veel gras of hooi. De meeste pluimveeliefhebbers kennen dit beeld wel en het is gelukkig simpel op te lossen: een sneetje met een aardappelmesje door de huid en de kropwand, de krop leeghalen en dichtrijgen met naaigaren. Dit alles moet natuurlijk wel zo hygiënisch mogelijk gebeuren om infecties te voorkomen.
Een ernstig geval van een spijsverteringsprobleem is een ontsteking aan één van de darmen. Doordat de darmen verantwoordelijk zijn voor vochtopname uit het voedsel is dit een groot probleem. Door de ontsteking kan de darm zijn taken niet goed uitvoeren en blijft het vocht voor een groot deel in het voedsel zitten. Dit resulteert in diarree en dramatisch vochtverlies, dit moet snel worden behandeld. Vooral omdat en kip al zo slecht zonder vocht kan.
Wat je als pluimveehouder in ieder geval moet doen is zorgen dat het dier voldoende vocht binnen krijgt. Ook is het verstandig om de dierenarts te raadplegen, deze zal waarschijnlijk antibiotica voorschrijven. Wat ook nog wel eens kan helpen is het dier twee maal per dag een halve kinderaspirine te geven. Het kan werkelijk wonderen verrichten en is een stuk goedkoper dan een bezoek aan de dierenarts.
Coccidiose is ook een ernstige darmaandoening, deze parasiet vermeerdert zich op een hoog tempo in de darmen en vernietigd hierbij de darmcellen. Je kunt coccidiose herkennen aan de volgende symptomen:
- Diaree met bloed
- Vermagering
- Niet willen eten of drinken
- Lusteloosheid
Je kunt coccidiose met zekerheid vaststellen door de ontlasting onder de microscoop te onderzoeken. Een geïnfecteerde kip scheidt namelijk oöcysten uit en deze zijn te zien onder de microscoop. Je kunt coccidiose gedeeltelijk voorkomen door te zorgen dat de kip geen ontlasting binnenkrijgt, dus zorgen dat er geen ontlasting in het voer of drinkwater terecht kan komen.
Er bestaat verder geen enting voor, wel kun je als het eenmaal is vastgesteld een kuur geven met bepaalde geneesmiddelen die je bij de dierenarts kunt halen zoals bijvoorbeeld baycox of finicoc.

Bronvermelding

Internetsites:
· http://members.lycos.nl/zijdehoenclub/spijsvertering.htm
· http://home.wanadoo.nl/gwosinga/werkstuk/werk3.htm
· http://www.mlds.nl/pages/aandoeningen.php?rID=155&aID=65&char=S
· http://www.astrazeneca.nl/patienten/maag_darmen/spijsvertering.asp
· http://www.kruidenvrouwtje.nl/geheim/spijsvertering.htm
· http://www.schutters.net/phpBB2/
· http://groups.msn.com/HollandseKrielenOnline