Meningitis

1. Wat is meningitis of hersenvliesontsteking? Meningitis of hersenvliesontsteking is een ontsteking van de meningen. Dit zijn de vliezen die om de hersenen liggen (meninges = hersenvliezen ). De ziekte moet niet worden verward met encefalitis, waarbij de hersenen zelf zijn ontstoken. Meningitis wordt meestal veroorzaakt door een bacterie of virus. In enkele gevallen kunnen TBC (tuberculose) of schimmels de veroorzakers zijn. Men maakt het onderscheid tussen een virale en een bacteriële meningitis. I. Virale meningitis
Virale meningitis komt meer voor dan de bacteriële. Hoewel het zelden levensbedreigend is en de patiënten minder ziek zijn, kan het slachtoffer sterk verzwakken. Deze vorm van meningitis kan niet worden genezen met antibiotica; volledig uitzieken leidt meestal tot volledig herstel, maar hoofdpijn en vermoeidheid kunnen blijven voorkomen. Omdat de symptomen van meningitis bij zowel de bacteriële als het virale gelijk zijn, is het raadzaam tijdig een arts in te schakelen die snel moet onderzoeken om welke vorm het gaat.

II. Bacteriële meningitis
Als bacteriële meningitis tijdig wordt onderkend en direct behandeld, genezen de meeste mensen volledig. In sommige gevallen kan het echter fataal zijn, of leiden tot blijvende aandoeningen zoals doofheid en hersenbeschadiging. De ziekte ontwikkelt zich tussen de 2 en 10 dagen na de infectie en kan binnen 6 tot 24 uur fataal verlopen! Deze vorm van meningitis kent over het algemeen een hoog sterftecijfer: zowat 10% van alle gevallen. Vormen van bacteriële meningitis: a Haemophilus Influenzae type B (HIB): voor het meningitis-ziektebeeld bij kleuters tussen drie maanden en vijf jaar is de Haemophilus Influenza verantwoordelijk. Sinds 1993 is er een vaccin beschikbaar dat werkt tegen het type B van deze aandoening, en dat momenteel ook wordt toegediend. b Meningococcen (in het bijzonder groep B) is de meest voorkomende oorzaak van meningitis. Deze vorm kan voorkomen op alle leeftijden, de meeste gevallen echter betreffen kinderen. c Pneumococcen
komen meestal voor bij oudere volwassenen en kleine kinderen. Het is verantwoordelijk voor ongeveer 10% van de meningitis gevallen, heeft een hoog sterftecijfer en een grote kans op blijvende neurotische schade. De bacterie bevindt zich gewoonlijk in de luchtwegen en kan via de bloedstroom of door middel van een middenoorontsteking de hersenvliezen bereiken. Soms kan de bacterie door een schedelfractuur of defect de meningen bereiken.

d Neonatale meningitis
komt voor onder pasgeboren baby\'s. Deze vorm van bacteriële meningitis is zeldzaam, maar heeft een hoog sterftecijfer. De bacteriën kunnen worden overgebracht door de moeder of door de kraamomgeving en zijn schadelijk voor kleine baby\'s omdat deze een lagere immuniteit hebben. 2. Wie kan meningitis krijgen? Iedereen is vatbaar. Alhoewel sommige leeftijdsgroepen vatbaarder zijn dan anderen. Risicogroepen zijn die van 0 - 5 jaar, 16 - 25 jaar en de groep 55-plussers. Een overzicht: · Op elke leeftijd kan meningitis of septicemie worden opgelopen. Bij kinderen die jonger zijn dan 4 jaar, wordt voornamelijk H. influenzae meningitis (type b) vastgesteld.

· Meningococcen meningitis is op elke leeftijd de meest voorkomende oorzaak van meningitis en septicemie; het merendeel van de infecties treedt op bij zeer jonge kinderen; sinds enkele jaren kwamen zij ook bij jongeren van 15 tot 19 jaar en bij volwassenen voor .

· Jongeren, maar voornamelijk oudere volwassenen, kunnen ook een pneumococcen meningitis opdoen.

3. Wanneer kan men meningitis oplopen? Men kan het hele jaar door meningitis oplopen, maar de meeste gevallen worden waargenomen in de winter en in de lente.

4. Wat zijn de symptomen? Er is bij beide vormen van meningitis ook grote variatie in de symptomen. Het begin van de ziekte wordt aangegeven door enkele van deze symptomen en in verschillende combinaties: I. Bij volwassenen en oudere kinderen
ziet men overgeven, hoge koorts, ernstige hoofdpijn, nekstijfheid (de patiënt kan de kin niet op de borst drukken), lichtschuwheid, sufheid, stuipen en pijn in de gewrichten.

II. Bij baby\'s en jonge kinderen
moet men letten op koorts in combinatie met koude handen of voeten, spugen, voedselweigering, huilen op hoge toon, afkeer van oppakken en behandelen (bijvoorbeeld bij het verwisselen van luier), achteroverbuigen van het hoofd, een starende apathische blik, vlekkerige bleekrode huid en een verlaagd bewustzijn. Een erg belangrijke indicatie van meningitis is de uitslag van kleine vlekjes op soms moeilijk zichtbare plaatsen, als de heupen. De uitslag komt voor bij alle leeftijdsgroepen en kan overal op het lichaam beginnen. In het begin lijken de vlekjes op een groepje speldeprikken, maar al snel nemen ze in aantal toe en kunnen de vlekken uitgroeien van blauwe plekken tot ernstig aangetaste huid. De vlekken zijn paars van kleur en worden niet wit als er bijvoorbeeld met een glas op wordt gedrukt. Het ontstaan van uitslag is een zeer belangrijke aanwijzing voor het aanwezig zijn van sepsis (bloedvergiftiging door de bacterie)( zie verder ). Zodra deze uitslag wordt geconstateerd, is het van levensbelang dat de patiënt direct in het ziekenhuis wordt opgenomen.

5. Zijn er complicaties? Sepsis
treedt op wanneer de bacterie (vooral bij meningococ) die meningitis veroorzaakt zich gaat vermenigvuldigen in de bloedbaan. De bacteriën komen via de keel in het lichaam en in de bloedbaan, alwaar ze zich ongecontroleerd kunnen gaan vermenigvuldigen. In een aantal gevallen resulteert dit in sepsis voordat de bacterie meningitis veroorzaakt. In andere gevallen ontwikkelen meningitis en sepsis zich tegelijkertijd. Sepsis ontwikkelt zich meestal snel. Onder de huid verschijnt een uitslag die lijkt op vlekjes zoals die ook bij mazelen voorkomen. De vlekjes worden snel groter en vormen verse bloeduitstortingen. De uitslag kan over het gehele lichaam voorkomen en is bij een donkere huid moeilijk waarneembaar. Als dit niet snel behandeld wordt kan de patiënt tenen, vingers of zelfs ledematen verliezen en wordt het risico van overlijden van de patiënt groter. Alle symptomen verschijnen niet tegelijk: een paar zullen verschijnen terwijl andere geheel kunnen uitblijven. Daarom is de diagnose meningitis zo moeilijk te stellen (ook voor een huisarts), ook al omdat de meeste symptomen erg lijken op de verschijnselen bij een zware griep. Een belangrijk kenmerk van meningitis is dat een patiënt in een zeer korte tijd steeds ernstiger ziek wordt.

6. Wat moet er gebeuren bij een vermoeden van meningitis? Onmiddellijk de huisarts verwittigen en indien hij niet beschikbaar is, naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis gaan.

7. Hoe wordt de ziekte verspreid? De bacillen die bacteriële meningitis veroorzaken leven van nature achter in de neus of keel. Iedereen kan drager van deze bacillen zijn. De bacteriën worden verspreid tussen de mensen door hoesten, niezen, zoenen, uitademen of schreeuwen. Buiten het menselijk lichaam kunnen de bacteriën niet lang leven; in openbare gelegenheden, zoals zwembaden, is de kans op besmetting zeer klein. Daarentegen is de kans op overdracht het grootst in volgepakte ruimten, zoals discotheken.

I. Besmettelijkheid van bacteriële meningitis
Met uitzondering van vaccinatie, is er geen bescherming tegen meningitis mogelijk. Alleen nauwe contacten van de patiënt hebben een verhoogd risico. Aan deze personen en de patiënt zelf kan een korte antibioticakuur worden gegeven, omdat zij een grote kans hebben om de ziekte te ontwikkelen. Schoolvrienden, collega\'s en dergelijke lopen zelden een verhoogd risico en hebben meestal geen speciale behandeling of onderzoek nodig. Bacteriële meningitis/sepsis is niet besmettelijk, de bacterie die het veroorzaakt wel. Als er een patiënt met een pneumo- of meningococcen meningitis/sepsis zit, betekent het dat er op dat moment een ziekmakende (oftewel virulente oftewel invasieve) uitvoering van die bacterie in de directie omgeving van de patiënt aanwezig is. Tot 30% van de directe contacten kunnen zo besmet maken. Bij sommigen van deze besmette contacten kan de bacterie ziekmakend worden en ziekte veroorzaken. Dit komt gelukkig zelden voor. Waarom de een wel gevoelig is voor de bacterie en de ander niet, is nog onbekend. De incubatietijd ligt tussen de twee en tien dagen. Door een zogenaamde profylactische (d.w.z. voorkomende) behandeling is ziekte te voorkomen. Er is nu consensus dat in zo\'n geval de directe gezinscontacten profylactisch behandeld worden met een antibioticum (rifampicine gedurende 2 dagen). Voor infecties op scholen is dit minder aangewezen omdat de kans op tweede gevallen daar veel kleiner is dan in gezinnen. De meeste ziektegevallen staan overigens op zichzelf en zijn niet veroorzaakt door een ander ziektegeval of een epidemie.

II. Besmettelijkheid van virale meningitis
Virale meningitis kan veroorzaakt worden door verschillende virussen. Sommigen worden verspreid onder de mensen via hoesten of niezen of door slechte hygiëne. Andere worden gevonden in door het riool vervuild water. De incubatietijd kan oplopen tot drie weken.

8. Waar in België en waar in de wereld komt meningitis voor? I. België In 2000 heeft het referentielaboratorium voor meningococcen in bijna alle arrondissementen van het land gevallen van meningitis vastgesteld. Tweeënzestig procent van alle gevallen werd in Vlaanderen waargenomen, 25% in Wallonië en 13% in Brussel (figuur).

II. Wereld

Zoals je kan zien komen er in heel Afrika gevallen van meningitis voor. Vooral dan nog in de streek rond de evenaar ( donkerbruin ). Ook in Alaska en Argentinië in Amerika komen veel gevallen voor. In Europa hebben vooral Spanje en de Joegoslavische landen te kampen met veel meningitispatiënten. Ook in Noord-Indië komen er veel gevallen voor.

9. Hoe kan meningitis worden behandeld? De behandeling is met antibiotica, aangepast aan de veroorzaker van de meningitis. Hoe sneller ermee gestart wordt, hoe beter de prognose is. Het onderzoek naar het juiste antibioticum duurt enkele dagen. Daarom wordt alvast gestart met breedspectrum antibiotica die tegen de meest voorkomende veroorzakers werken. Als de kweekuitslagen en de gevoeligheid (antibiogram) bekend zijn, kan de medicatie evt. worden aangepast. Vaak wordt penicilline, amoxicilline of een middel uit de groep van de cefalosporinen gebruikt. Bij schimmels of gisten wordt bv. amfotericine B gebruikt.

10. Zijn er vaccins tegen meningitis? · De enige bescherming is mogelijk door vaccinatie. Sinds 1993 is een vaccin tegen Haemophilus Influenza type B (HIB) meningitis dat ook toegediend wordt. HIB was tot 1993 de grootste veroorzaker van meningitis bij kinderen tot ongeveer 4 jaar. Door de invoering van het vaccin is het aantal gevallen door deze vorm tot vrijwel 0 gereduceerd. In maart 2000 beslisten de verschillende ministeries van volksgezondheid van ons land dat zuigelingen vanaf 1 januari 2001 gratis gevaccineerd worden tegen hersenvliesontsteking.

· Tegen meningococcen B, de grootste boosdoener, is het (nog) niet gelukt een vaccin te ontwikkelen. Meningococcen A komt vooral voor in Afrikaanse landen. Meningococcen C is in ons land verantwoordelijk voor minstens 1 op 3 gevallen. Sinds het voorjaar van 2001 is een nieuw vaccin verkrijgbaar (Meningitec van de firma Wyeth Lederle), dat langdurige bescherming zou bieden aan zuigelingen en jonge kinderen. Enkele maanden later pas beslist de Vlaamse regering een vaccinatieprogramma op te zetten waarin zuigelingen en adolescenten gratis gevaccineerd worden. Inmiddels zeggen de mutualiteiten de inenting van ook andere kinderen gedeeltelijk te zullen terugbetalen. Omdat het aantal gevallen van meningitis C in 2001 sterk toeneemt, komt de interministeriële conferentie Volksgezondheid overeen dat niet alleen Vlaanderen, maar de drie gemeenschappen zo snel mogelijk een vaccinatiecampagne moeten organiseren. Die wordt voor twee derde betaald met federaal geld en voor één derde door de gemeenschappen. De federale regering trekt hiervoor 332,75 miljoen frank (8,25 miljoen euro) uit. Ten minste alle kinderen tussen één en vijf jaar - 400.000 in totaal - moeten gratis worden ingeënt. In november 2001 begint men via de diensten van Kind & Gezin met de gratis inenting van kinderen van één jaar, geboren in het jaar 2000. Begin 2002 komen niet alleen de eenjarigen, maar ook de leerlingen uit het derde jaar secundair onderwijs in aanmerking voor een gratis spuitje. Vanaf 2003 zouden de overige kleuters en adolescenten tussen 15 en 18 jaar, de twee grootste risicogroepen voor hersenvliesontstekingen door meningococcen, worden ingeënt. De vaccinatiecampagne moet voltooid zijn tegen eind 2005. · Tegen pneumococcen, na meningococcen b de grootste veroorzaker van hersenvliesontsteking, is een gangbaar vaccin beschikbaar dat echter kortdurend werkzaam is en niet bij jonge kinderen. Vooral ouderen wordt aangeraden zich om de 5 of 6 jaar hiermee in te enten. Sinds kort is echter ook een medicijn beschikbaar voor jonge kinderen, Prevenar.

11. Wat moet er gebeuren indien er zich een geval van meningitis voordoet binnen een gezin of een gesloten gemeenschap? Nauwe en langdurige contacten met de patiënt verhogen het risico op meningitis. In geval van meningococcen meningitis en soms ook H. influenzae meningitis wordt een behandeling met antibiotica aangeraden voor de familieleden en de personen die in nauw contact staan met de patiënt. Deze behandeling vermindert, maar sluit het risico op besmetting niet uit. Het is raadzaam om gedurende één maand waakzaam te blijven. Contacten met klasgenoten en collega\'s op het werk zijn zelden riskant. Bijgevolg is er geen onderzoek, noch behandeling vereist. Raadpleeg uw huisarts indien u vragen heeft over preventieve maatregelen.