Zout

Dit verslag gaat over een ontzettend alledaagse stof, overal ter wereld waar je bent zie je het. Als het vriest wordt het op de weg gestrooid, je doet het op je ei of door het eten, het zit in het eten, je hebt het nodig en je moet het niet op slakken strooien. Er zijn zelfs hele zeeën die een overdosis aan zout bevatten, denk maar aan de dode zee. (zie afbeelding) Ik denk dat het nu onderhand wel duidelijk is over wat voor soort stof het gaat, namelijk zout. Maar wat is zout nu eigenlijk?, wat is de geschiedenis van zout?, hoe wordt zout gemaakt? In dit verslag zal ik daar proberen een antwoord op te geven.

Zout is een uit ionen opgebouwde chemische verbinding die in een vaste toestand een kristalrooster vormt. Wat wil dit nu zeggen?
Een ion is een elektrisch geladen deeltje dat is ontstaan uit een atoom of een atoomgroep door het afstaan of opnemen van een of meer elektronen. Als het is afgestaan noemen we het een positief ion, als het is opgenomen noemen we het een negatief ion.
Een atoom is het kleinste deeltje van een chemisch element.
Een element is een benaming voor een grondstof waaruit alles in de natuur is opgebouwd. Een elektron is 1 van de elementaire deeltjes, het lichtste deeltje met een elektrische lading.
Kristalrooster houdt in dat het stofje een kenmerkende, regelmatige uiterlijke vorm heeft en het rangschikken van de atomen, ionen of moleculen heeft een steeds herhalend patroon, dit wordt een kristalrooster genoemd. De afbeelding hiernaast is een beeld van zuiver zout gemaakt met een rasterelektronenmicroscoop. Zout is in het dagelijks leven de benaming voor de verbinding natriumchloride, ook wel keukenzout genoemd.

Er zijn heel veel verschillende soorten zouten. Dit komt doordat zouten zich splitsen in hun ionen. Zouten kunnen gevormd worden door de reactie van: Een base met een zuur (Een base is een verbinding die in een waterige oplossing OH-ionen afsplitst.), een base met een zuurvormend oxide, een basevormend oxide met een zuurvormend oxide, een basevormend oxide met een zuur, een onedel metaal met een zuur, directe combinatie van elementen.
De structuurformule van zout is NaCl (natriumchloride) Na staat voor natrium en Cl voor chloor. 1 atoom chloor en 1 atoom natrium vormen samen dus zout. Er zijn echter veel meer combinaties mogelijk, zoals hiervoor al beschreven. Dit komt doordat zout wordt gewonnen door meer dan 10000 zoutwinningen, met elk hun typische zout. Naast het plaatselijke zout kan het zout metalen, kalk gebonden waterstof en zuurstof bevatten. In Nederland doen we ons best om zout zo zuiver mogelijk te laten zijn. Ons keukenzout bestaat uit 99% natriumchloride. De rest is water en soms wordt er ook Jodium aan toegevoegd. Maar in Frankrijk denkt men daar bijv. heel anders over, zij willen veel meer stoffen in hun zout.

Zout (natriumchloride) is onmisbaar voor het menselijk lichaam. Zout zorgt er namelijk voor dat al je cellen blijven werken. Hierdoor moet het zout bij ons in Nederland voldoen aan de eisen van het zoutbesluit, ook wel de warenwet genoemd. 1 van die eisen is dat het zout uit minstens 95% natriumchloride moet bestaan. Ook is zout onmisbaar voor alle warmbloedige dieren. Hierdoor wordt bijvoorbeeld vee instinctief aangetrokken naar zout. (zie afbeelding hiernaast) Een mens moet ook geen overdosis krijgen, omdat het dan schadelijk wordt voor hart- en bloedvaten. Een mens heeft 1 tot 2.5 gram zout per dag nodig, toch hoef je hier niet extra op te gaan letten, want het meeste zout dat een mens per dag binnenkrijgt zit al in het eten verwerkt, zoals soep, snacks en kant- en klaarmaaltijden. Een gemiddeld iemand krijgt zo’n 9 gram per dag binnen. Er zijn veel mensen die denken dat echt zeezout beter voor de gezondheid is dan keukenzout. Dit is niet waar, omdat zeezout inderdaad iets meer mineralen bevat, maar dat die hoeveelheid mineralen te verwaarlozen is.

Waar zout meestal voor wordt gebruik is voor smaakmaker,(sinds het ei van Columbus )wordt het vaak gebruikt op bijv. een ei of, als het eten iets flauw is, op het eten. Een andere belangrijke functie is die van conservator. Zout heeft op moleculair niveau de gewoonte vocht aan te trekken, micro-organismen (bacteriën) kunnen niet leven zonder water. Het zout pakt het water als het ware van hun af, waardoor ze sterven. De derde functie is die van smeltpuntverlager, zout wordt bijvoorbeeld altijd gebruikt bij gladheid op wegen. Dit zijn niet de enige functies van zout, er zijn nog talloze anderen zoals: ontsmetter, kleurstof en bloederig vlees zuiver maken.

Vroeger was zout een heel belangrijke stof., het was strategisch zeer belangrijk voor de mensen en men streed er dan ook steeds om. Zout was namelijk een belangrijk handelsmiddel en als een stad zout had, dan kon die stad alle andere goederen moeiteloos verwerven. In alle landen speelde zout een belangrijke rol, enkel voorbeelden:
In Spanje was de zouthandel in handen van de St. Pieterskerk in Rome. En als je zeker wilde zijn dat je een goede plaats in het hiernamaals zou krijgen werden er dikwijls grote schenkingen gedaan aan de kerk, waaronder hele ladingen zout.
In Polen werd het recht om zout te ontginnen verworven door erfrecht, dit erfrecht kon echter ook verkocht worden.
In Engeland verkocht een heerser in de 13e eeuw de zoutbronnen en zoutrechten voor 100 pond per jaar.
In Venetië (Italië) , werd er door zout een grote rijkdom verworven, wat zorgde dat de stad zeer welvarend werd.
Tijdens de opstand van de Nederlanden tegen Philips de 2e werd er zout door Nederlandse schepen uit Portugal en Spanje ingevoerd en werd er grof geld mee verdient. Toen de Spanjaarden dit in 1590 door hadden verboden ze alle handel in Holland. De Hollanders hadden echter nog wel meer plaatsen waar ze zout vandaan konden halen. 1 van de bekendsten zijn wel de Kaapverdische eilanden, ook wel zouteilanden genoemd.
De tijden dat zout zo kostbaar was zijn grotendeels over, toch zijn er nog wel enkele landen waar dit nog steeds het geval is. 1 van die landen in Noord-Tibet, daar trekken de nomaden jaarlijks met hun yak’s een lange reis naar de zoutmeren om vervolgens hun dieren vol te laden met zout. Daarna beginnen ze aan de terugreis die maanden kan duren en eenmaal thuis dient dit zout als ruilmiddel en ben je een rijk man. Het zout wordt daar dan ook wel “het witte goud” genoemd.
Een vrij recente gebeurtenis omtrent zout waas in 1930. Toen organiseerde Mahatma Gandhi een “zoutmars” van 320km om symbolisch een handvol zout te winnen. Deze mars werd georganiseerd als verzet tegen de Britse overheersing van India. De mars werd echter hardhandig uit elkaar geslagen en veroorzaakte grote reacties in de wereld. Zoutwinning was immers een Brits monopolie. Toch had de mars zijn doel wel bereikt, in 1947 werd de onafhankelijkheid uitgeroepen in India. Dit alles had zich echter niet voorgevallen als er iets niet was gebeurd:
Heel, heel vroeger had men nog geen behoefte aan zout, men had het wiel nog niet uitgevonden en had nog geen behoefte aan een conserveringsmiddel. Toen het wiel echter eenmaal was uitgevonden werd zout een stuk belangrijker, vanaf toen konden ze etenswaren op hun kar met de pas gemaakte wielen meenemen zonder dat het bedierf.
Vroeger werd het zout vooral uit de zee gewonnen.

Tegenwoordig wordt zout zowel uit de zee als uit de bodem gewonnen. In Nederland wordt het zout vooral in het oosten en het noorden gewonnen, op enkele honderden tot duizenden meters diep. Bij het winnen van zeezout wordt gebruikt gemaakt van grote bekkens die men vult met zeewater, vervolgens laat men het water verdampen en blijft het zout achter. De winning van bodemzout gebeurt op 2 manieren:
- Via de mijnbouw, het zout wordt echt uit de bodem gehakt
- Water in de bodem spuiten en deze met het opgeloste zout weer naar boven pompen.
Ons bekende keukenzout werd vrijwel altijd gewonnen uit de steenlagen onder de grond. Op sommige zoutsoorten zie je dat er Jodium aan is toegevoegd, dit komt omdat Jodium een middel is om Struma, een of andere ziekte aan de schildklier, te voorkomen.

Zout is economisch van groot belang, al zit het hem maar in het feit dat zonder zout wij nu niet konden leven en er dus ook geen economie was. Maar aangezien wij wel leven zal ik enkele economische belangen op een rij zetten:

- klein deel van inkomsten voor winkeliers
- onderhoudt de wegen bij ijzel, dit zorgt ervoor dat de auto’s meer worden gebruikt en dat er dus meer geld wordt uitgegeven aan het autogebruik.
- zorgt voor werkgelegenheid (bij de zoutwinning)
- de handel in bedervende levenswaren is op gang gekomen door zout, eigenlijk zou je dus kunnen zeggen dat supermarkten hun inkomsten te danken hebben aan zout.

Dit was mijn verslag over zout. Ik heb er heel wat van geleerd, o.a. hoe zout wordt gewonnen, wat zout nu eigenlijk is en hoe waardevol zout was (is). Ook vind ik dat zout nu echt zo’n product is, wat je koopt in de winkel zonder dat je er bij stilstaat hoe belangrijk zout is voor ons leven. Door zout is de handel helemaal opgekomen, door zout blijven je cellen in je lichaam werken. Wat ik ook niet wist, was dat zout zo’n lange geschiedenis achter de rug heeft. Je zou kunnen zeggen dat zout zodanig de wereld heeft veranderd vroeger, dat wij nu in staat zijn om zo te leven zoals we nu leven.