Nieuw Zeeland

1. Inleiding

Nieuw Zeeland ligt ten zuidoosten van Australië. Het land bestaat uit twee eilanden. Het Zuider- en het Noordereiland, en veel kleine eilandjes. Nieuw Zeeland is acht maal groter dan Nederland (270534 km2) en telt (in 1999) 3,66 miljoen inwoners. Oorspronkelijk was het land geheel met bossen bedekt. Maar de komst van de Maori’s en de Europeanen had een enorme ontbossing tot gevolg. Het hoogste punt is de Mount Cook (3.764m) Het laagste is op hoogte van de zeespiegel.
Er worden twee talen gesproken, Engels en Maori.
De maori’s zijn de oorspronkelijke bewoners.

2. Bijzonderheden van het land

De eilanden worden van elkaar gescheiden door Cook Strait.
Het Noordereiland heeft actieve vulkanen, talrijke geisers en warme bronnen.
Het Zuidereiland wordt beheerst door de zich langs de westkust uitstrekkende, ruim 300 km lange Nieuw-Zeelandse Alpen, die aan de westkant, met z’n grote gletsjers, steil aflopen en in het oosten overgaan in de brede vlakte. De oorspronkelijke vegetatie is in de 19e eeuw gerooid voor de aanleg van weiden.
Nieuw Zeeland heeft een unieke dierenwereld met vooral inheemse vogelsoorten zoals de kea, de kakapo en de kiwi.

Het kleine ontoegankelijke eilandje Steward ten zuiden van het Zuidereiland is 1746km2 groot, er wonen daar ongeveer 800 mensen.
Verder zijn er ook nog een paar eilanden en eilandengroepen in de Stille Zuidzee.

3. De maoricultuur

3.1 Algemeen
Maori’s leven in heel Nieuw-Zeeland, voornamelijk op het Noordereiland. Ze hebben een goed gevoel voor humor en staan open voor andere culturen. De beste plek om de Maori’s te ontmoeten is Rotorua. Hier organiseren ze traditionele feestmaaltijden, hangi’s, en exploiteren ze het geothermische gebied waar ze zo vertrouwd mee zijn.
De Maoricultuur krijgt steeds meer aandacht. Op scholen wordt de taal van de Maori’s en hun tradities en muziek onderwezen. Oude tradities en kustvormen zijn generatie op generatie overgebracht. In Rotorua, op het Noordereiland, Is de Maoricultuur in al haar vormen uit zowel het heden als het verleden aanwezig.
Bezienswaardig zijn de gemeenschapshuizen (marae) en kerken verfraaid met verfijnd houtsnijwerk. De ogen van de uitgesneden goden zijn ingelegd met parelmoer. In Rotorua worden voor toeristen maoridansen opgevoerd.
Tien procent van de bevolking wordt gevormd door de Maori’s, maar omdat gemengde huwelijken veel voorkomen, neemt het aantal ‘zuivere’ Maori’s af.

3.2 De geschiedenis van de maori

Rond 800 na Chr. vestigden zich volkeren van de Oost-Polynesische eilanden in het tot dan onbewoonde Nieuw-Zeeland. Ze hadden in hun grote kano's, die gemaakt waren met primitieve wektuigen, duizenden kilometers afgelegd en daarbij hevige stormen en hoge golven overwonnen. Dit in de tijd waarin de Europese zeevaarders al bang waren als ze buiten de Middellandse Zee kwamen!
Bij aankomst van de eerste blanken gaven deze volkeren zichzelf de naam 'tangata maori' of 'het gewone volk' en de blanken noemden ze 'pakeha's' of 'niet-maori'.
Niemand weet precies waarom ze hun land van herkomst verlieten. Schriftelijke bronnen hebben nooit bestaan, alles informatie is mondeling overgebracht.

3.3 Het begin

Volgens de mythe (de maori hebben een rijke cultuur aan legenden) was er een bepaald doel; 'Aotearoa' (het land van de lange witte wolk), dat tevoren ontdekt was door de legendarische zeevaarder Kupe.
Wetenschappers breken zich hun hoofden over waar de maori’s vandaan komen (het is bijvoorbeeld verwarrend dat hun traditionele voedsel, de zoete aardappel kumara die ze met zich meebrachten, eigenlijk in Zuid-Amerika thuishoort, terwijl anderzijds de maori taal een Polynesisch dialect is, en een beetje lijkt op dat van Hawai of Rarotonga), heeft de mythe voor alles een -sprookjesachtige- verklaring. Hawaiki is daar het mytische oerland waar alles begon, en het lag waarschijnlijk in het Frans-Polynesie van nu (Tahiti). Eerder werd natuurlijk de wereld geschapen. En wel in nog minder dan zeven dagen. In den beginne lagen vader Rangi (de hemel) en moeder Papatuanuku (de aarde) innig bijeen, met de vier goddelijke kinderen tussen zich in. Maar de oudste zoon, Tanemahuta, wist zijn broeders ervan te overtuigen dat ze zich uit de omarming van hun ouders los moesten maken en deze ook van elkaar moesten scheiden. Zo kwamen er een aparte hemel en aarde. De nevel, dauw en regen zijn de tranen van deze voorvaderen, die tot nog toe hun scheiding bewenen.

3.4 De volkeren

Er is nooit 1 maori-volk geweest. Er verdeelden zich verscheidene stammen over het land en ze koesterden bepaald niet altijd vriendschappelijke gevoelens voor elkaar. Het kwam dikwijls tot bloedige conflicten tussen de afzonderlijke stammen. Zo ontstonden de eerste pa, versterkingen met palissaden eromheem, waarin de stamleden zich bij een aanval konden terugtrekken. De maori's slaagden erin de moriori te verdrijven, een vredelievend volk uit Melanesie of Micronesie, dat op vele plaatsen uitgestorven is of naar de huidige Chatham-eilanden werd verjaagd.
Als de verhouding met de naburige stammen goed was, dan kwam het wel tot gemeenschappelijke feesten. Niet zonder de bezoekers eerst even aan de tand te voelen. Men wierp een speer voor de voeten van de gasten in de grond. Trokken dezen de speer weer uit de grond, dan was alles in orde en wist men dat ze met vreedzame bedoelingen kwamen. Twisten konden daarentegen slecht aflopen: overwonnen vijanden werden het slachtoffer van kannibalisme en men stelde de getatoeëerde hoofden tentoon. Wie het leven behield, was doorgaans gedoemd tot een slavenbestaan.

3.5 Hun voeding

Maar de maori's voedden zich niet alleen met mensenvlees. Eeuwenlang jaagden ze op de moa's, de inheemse reuzenloopvogels, die naast de zoete aardappels op het menu stonden.
Als je bij de maori’s op bezoek gaat krijg je echte traditionele maaltijden, deze worden bereid in een soort ondergrondse oven.
Een kookpot in de aarde, door sommige maori’s nog gebruikt.

3.6 De beschaving

Bij de komst van de blanke kolonisten met hun geweren leek de tijd van de maori's voorbij. Gevechten met de blanken, maar ook geïmporteerde infectieziekten decimeerden het natuurvolk bijna. Na korte tijd was nog slechts een derde over.
De toenemende overmacht van de Europeanen drong ook de cultuur en de gebruiken van de maori's maar de achtergrond. De beschaving lonkte. Steeds minder maori's namen de moeite oude ambachten als het slijpen van jade en van been te leren. Of het tatoeëren, waarbij de versieringen op de gezichtshuid (moko) ooit aangaven tot welke stam iemand behoorde en welke status hij had. Met een scherp vogelbotje werd in het vlees gekrast en dan kleurde men deze tatoeages met donkerblauwe kleurstof (meestal kauri-hars). Na de landoorlogen rond 1860, waarbij de maori's ernstige verliezen leden, werden deze tatoeages steeds minder gedragen, maar diende nog altijd wel als een soort ondertekening van documenten. Meer en meer werden de maori-vestingen verlaten en daardoor werd het ook leeg in de marae, het ontmoetingshuis en sociale centrum van het dorp. Hier werd gemeenschappelijk feestgevierd en gerouwd, en hier werden ook gasten ontvangen. De architectuur ervan stelt symbolisch het lichaam van een voorouder voor. (Nu nog hebben de dorpen met een maori-bevolking een marae, die strikt verboden terrein is voor pakeha's of niet-maori's.)
Maori-dansbewegingen zijn doorgaans speels, ritmisch, gelijkvormig en vaak nogal traag. Alleen de 'haka', die als krijgsdans maar ook ter begroeting van gasten meestal door mannen wordt uitgevoerd, is totaal anders: krachtig, met veel schokkende bewegingen en zelfs dreigend, wanneer de tong van de dansers als bij een slang naar voren schiet en de oogappels in de opengesperde ogen diabolisch worden rondgedraaid.
Tot het huidige repertoire van maori-liederen behoren naast traditionele liederen ook christelijke liederen. De zendelingen uit Europa, die kort nadat James Cook het land ontdekt had, er hun zendingsijver uitleefden, hebben degelijk werk geleverd. Het was niet moeilijk de maori's duidelijk te maken dat de blanke indringers alleen maar zoveel succes konden hebben omdat hun god oppermachtig was... Op hun eigen natuurgoden, zoals de god van de wind, de zeegod en de god van de aardbevingen en het vuur, konden ze duidelijk niet meer rekenen. En was het ook niet aantrekkelijker om straks -na zich goed gedragen te hebben tijdens het aardse leven- in het hemelse paradijs opgenomen te worden dan met je maori-ziel naar Cape Reinga (aan de uiterste noordpunt van NZ) om vandaar de thuisreis naar het oerland Hawaiki te aanvaarden voor een leven dat weer net zo zou worden als dat op aarde?
Tegenwoordig zet de staat zich ervoor in het cultureel erfdeel van de maori's te behouden. Men neemt initiatieven om een nieuw zelfbewustzijn van de maori's te bevorderen, hetzij in de vorm van een eigen radio- en televisieprogramma, hetzij door middel van aparte maori-scholen waar de taal en de cultuur levendig kunnen blijven. Het maori is nu als officiele taal erkend en bijna 70.000 Nieuw-Zeelanders beheersen het.
In de Nieuw-Zeelandse samenleving wordt nog voortdurend gediscussieerd over het landeigendomsrecht van de maori's, dat wil zeggen over de vraag welke aankopen van maori-land ten tijde van de ondertekening van het verdrag van Waitangi nu legaal waren en welke niet. Men betreurt het feit dat er onder de jonge werklozen in verhouding meer maori's zijn dan andere Nieuw-Zeelanders en dat die jongste generatie in de grote steden beangstigende straatbendes vormt, zoals de mongrel mob (die hun gezichten nog steeds tatoeeren).
In de kranten lezen we hier toch regelmatig racistische opmerkingen.
Maoritanga noemt men in NZ het nieuwe zelfbewustzijn van deze afstammelingen van de allereerste immigranten die het sociale en culturele patrimonium van de maori's willen bewaren. En er wordt ook mee bedoeld: de trots om maori te zijn. Om zich zo te mogen noemen, moet een Nieuw-Zeelander maori-bloed in zjn aderen hebben. Bewijzen moeten niet geleverd worden, men moet enkel een verklaring afleggen. Ook als men blauwe ogen en rode haren heeft.

4. De Pakeha's (niet-maori); in jaaroverzicht.

1560: Spaanse zeevaarders onderzoeken de Grote Oceaan. Ze ontdekken een paar Zuidzee-eilanden, maar niet 'terra australis', het gezochte Zuidland.
1642: Abel Tasman ontdekt als eerste Europeaan NZ, noemt het Statenland en annexeert het voor de Nederlanden. Hij zet echter geen voet aan wal want voor het eerst vallen de maori's de hun onbekende blanken aan. Door Nederlandse geografen wordt het land later Nieuw Zeeland genoemd.
1769: James Cook landt op 9 oktober op de oostkust van het Noordeiland (waar nu Gisborne ligt) en neemt tenslotte in de Mercury Bay het land in bezit voor koning George III.
1792: De eerste walvisvaarder bereikt NZ
1806: Als eerste Europese kolonist wordt in schriftelijke aantekeningen George Bruce genoemd, een gevangene uit de Australische strafkolonie New South Wales.
1814: De eerste zendelingen komen in het land (Samuel Marsden, Thomas Kendall, John King, William Hall). Twee jaar later wordt de eerste school voor maori-kinderen door hen gesticht.
1820: Een van de maori-hoofdmannen, Hongi Hika, brengt in Londen een bezoek aan de Engelse koning George IV. De geschenken die hij daar ontvangt, ruilt hij bij zijn terugkeer in Port Jackson voor wapens en hij voert krijgstochten tegen Europeanen, maar ook tegen andere maori-stammen. Er vallen een paar duizend doden.
1827: De eerst Britse soldaten worden in NZ ingezet
1833: De Britse gezant James Busby bereikt NZ. Hij zal de belangen van de Engelsen behartigen.
1835: 35 maori-hoofdmannen ondertekenen in de Bay of Islands met Busby een onafhankelijkheidsverdrag en stichten samen de "United Tribes of NZ".
1837: Willian Hobson, de latere gouverneur-generaal, komt in NZ aan om de aldaar levende Europeanen tegen de opstandige maori's te beschermen.
1838: De New Zealand Company wordt opgericht; haar doel is grond te verkopen aan Engelse burgers en de kolonisatie te bevorderen.
1840: Het verdrag van Waitangi wordt ondertekend, als eerste door stamhoofd Hone Hiki. Dat verdrag legt de rechten op grondbezit voor de maori vast op perkament. Nu nog zijn er discussies betreffende dat eigendomsrecht, omdat het verdrag van Waitangi heel dubbelzinnig is opgesteld.
Verder gebeurt er nog veel interessants op politiek, sociaal en economisch vlak, maar te veel om hier verder op in te gaan. Toch nog even deze hoogtepunten vermelden:
1893: Als eerste van de wereld krijgen de Nieuw-Zeelandse vrouwen het kiesrecht.
1898: Vrouwen en mannen van boven de 65 jaar krijgen in NZ voor het eerst op de wereld een ouderdomspensioen.
1919: Vrouwen mogen nu ook in het parlement gekozen worden.

5. De staat

NZ maakt deel uit ven het Gemenebest en is een onafhankelijke staat met een parlementaire regeringsvorm, alsook een constitutionele monarchie met de Engelse koningin als staatshoofd. De Britse traditie is doorgedrongen op alle terreinen, maar de band met Engeland is toch niet zo hecht meer. Vooral sinds Engeland zijn bondgenoten in het zuidelijk deel van de Grote Oceaan economisch de rug heeft toegekeerd en zich op de Europese markt oriënteerde, zien de Nieuw-Zeelanders de relatie wat nuchterder.
De koningin wordt in het parlement in Wellington vertegenwoordigd door de gouverneur-generaal. Maar de parlementaire democratie onderscheidt zich hier in een opzicht van de engelse: sinds 1949 heeft het Nieuw-Zeelandse parlement maar één kamer, het Huis van Afgevaardigden. In het parlement worden 5 zitjes extra voorbehouden aan maori's.
Het land heeft praktisch een vier partijen stelsel, hoewel bij elke verkiezing meer dan een dozijn partijen zich voorstellen. Naast de twee machtigste partijen, de sociaal-democratische Labour Party en de conservatieve National Party is er nog de links-groene Alliance Pary en de conservatieve NZ First.
De meesten hebben de gewoonte zich onconventioneel en in vrijetijdskleding te presenteren

6. De hedendaagse bevolking

Van de 3,5 miljoen inwoners woont ruim 70% op het Noordereiland. De grootste stad is Auckland met 850.000inwoners, de hoofdstad Wellington telt ruim 350.000 inwoners. Op het Zuidereiland zijn Christchurch en Dunedin de grootste steden met achtereenvolgens 320.000 en 120.000 inwoners. Ongeveer 86% van de bevolking woont in steden.
De Europese emigranten zijn vooral van Britse afkomst, de Nederlanders zijn met 35.000 emigranten een goede tweede.
Nieuw Zeeland staat nog steeds open voor emigranten.

8. De kiwi loopvogel

Er zijn drie soorten kiwi's: de bruine kiwi, de kleine gespikkelde kiwi; en de grote gespikkelde kiwi. Als bekendste vogel van Nieuw Zeeland is 's lands nationale symbool geworden. De relatief kleine (zo groot als een forse kip) 'tobbe' vormige vogel kan niet vliegen en omdat het een nachtvogel is, is het moeilijk om hem te observeren. Kiwi's hebben niet functionerende vleugeltjes en een verenpak dat meer op haar lijkt dan op echte veren. Ze zijn bijziend en hebben van nature een slaperig gedrag (ongeveer 20 uur van de dag wordt slapend door gebracht). De meeste activiteit vertonen ze 's nachts zoekend naar wormen die ze met een lange snavel opsnuffelen.
De vogel die je hieronder ziet is de kleine gespikkelde kiwi.

Het vrouwtje is groter dan het mannetje en veel onstuimiger. Ze legt een ei van ongeveer een halve kilo, erg groot in vergelijking met haar eigen lichaamsgrootte en ongeveer 20% van haar eigen lichaamsgewicht. Na het leggen van het ei is haar taak voorbij en begint het werk voor het mannetje om het ei uit te broeden, ondertussen houdt het vrouwtje een oogje in het zeil. Zodra de kiwi uitkomt heeft deze alleen oog voor de vader, de moeder wordt daarbij volledig genegeerd.
De bruine kiwi de grote gespikkelde kiwi.