Het Krijt / Loss landschap in Nederland

Het krijt/löss-landschap in Nederland.

Verslag Aardrijkskunde

In dit kleine verslag gaan we het krijt/löss-landschap uitgebreid bespreken.
We zullen o.a. ingaan op de volgende vragen:
- Waar ligt het krijt/löss-landschap in Nederland?
- Wanneer en hoe is dit landschap ontstaan?
- Hoe heeft het landschap zich ontwikkeld?
- Wat zijn de kenmerken van krijt/lösslandschap?
- Waardoor wordt het krijt/löss-landschap bedreigd?

Daarna zullen we wat extra informatie geven aan de hand van enkele kaarten uit de Grote Bosatlas.

Waar ligt het krijt/löss-landschap in Nederland?

In Nederland is weinig krijt/löss-landschap te vinden: het komt alleen voor in het uiterste zuiden van ons land, Zuid-Limburg.

Wanneer en hoe is dit landschap ontstaan?
Het krijt/löss-landschap is pas in de laatste ijstijd ontstaan. In de periodes daarvoor heeft Zuid-Limburg verschillende oppervlakte bedekkingen gehad. De oudste laag, die uit het Carboon komt, zit in Limburg aan de oppervlakte. Dit komt doordat de Ardennen werden ‘opgetild’ en daarbij een deel van Zuid-Limburg meenamen.
Doordat Zuid-Limburg tijdens het Krijt werd overspoeld door een zee, ontstonden er kalklagen. Deze kalk bevatte veel klei; deze combinatie heet mergel.
In het Tertiair loste de regen de kalk gedeeltelijk op en er ontstonden verweringslagen met veel vuursteen.
In het Pleistoceen steeg Zuid-Limburg af en toe, waardoor de Maas zich onregelmatig insneed en hierdoor ontstonden hoogteverschillen. In de laatste twee ijstijden spreidde zich een lösslaag over Zuid-Limburg: fijne stofdeeltjes, afkomstig uit de beddingen van de noordelijke rivieren, werden weggeblazen en dwarrelden neer op de Zuid-Limburgse grond. In de hogere delen werd de wind gebroken door de vegetatie, zodat hier de lösslaag veel dikker is dan in de lager gelegen delen (o.a. rivierdalen).

Hoe heeft het krijt/löss-landschap zich ontwikkeld?
De eerste bewoners van het krijt/löss-landschap, jagers en verzamelaars, vestigden zich op de hogere delen, ook wel plateaus genoemd, waar de grond vruchtbaar was door de dikke lösslaag. Akkerbouw komt op en breidde zich sterk uit in de IJzertijd en de Romeinse Tijd. Met de ondergang van het Romeinse Rijk nam ook de bevolking sterk af in Zuid-Limburg.
In de Vroege Middeleeuwen ontwikkelden Heerlen en Maastricht zich, maar toch bleef Zuid-Limburg dunbevolkt. De meeste nederzettingen lagen aan de randen van beekdalen, waar de grens van akkerland en grasland was. Dit had tot gevolg dat de hogere delen van Zuid-Limburg weer begroeid raakten.
In de latere Middeleeuwen gingen mensen toch weer op de plateaus wonen. Doordat de bevolking sterk groeide ontstond sterke verdichting van de bebouwing in de dorpen.
In de laatste 2 eeuwen heeft de mijnbouw voor veel verandering gezorgd. Maar ook door aanplanting van boomgaarden, opkomst van de veeteelt en ruilverkaveling traden ingrijpende veranderingen op in het landschap.

Wat zijn de kenmerken van het krijt/löss-landschap?
- Het krijt/löss-landschap ligt hoger dan 50 meter NAP. Er is veel reliëf.
- Oude dorpen liggen voornamelijk in de dalen. Op plateaus liggen nieuwere dorpen.
- Wegen lopen niet recht, maar volgen het reliëf.
- Het bodemgebruik varieert sterk: er is akkerbouw op de vlakke delen, weiland of bos op steile hellingen en er zijn graften en holle wegen. Holle wegen zijn afwateringswegen die de mensen gebruikten als toegangswegen tot de plateaus en hierdoor verder uitgeschuurd zijn. Graften zijn heggen op hellingen die het erosiemateriaal tegen moeten houden. In het volgende stukje volgt wat meer informatie over de erosie in Zuid-Limburg.

Waardoor wordt het krijt/löss-landschap bedreigd?
Ten eerste wordt het landschap bedreigd door bodemerosie. Dit wordt veroorzaakt door:
- Toename van landbouw.
- Ruilverkaveling.
- Verkeerde bewerking van de bodem.
- Verandering van landbouwgewassen door specialisatie.

Ten tweede wordt het landschap bedreigd door het winnen van mergel. Dit gebeurt voornamelijk in de St.-Pietersberg en bij ’t Rooth, waarna het gebruikt wordt voor de cementindustrie. Er ontstaat hierdoor een verlaging van het landschap, en daarmee zakt ook het grondwaterpeil. Het gevolg is dat het landschap verdroogd en het natuurlijke landschap verdwijnt.

Het krijt/lösslandschap bekeken aan de hand van de Grote Bosatlas.

Relief

Op kaart 29 is te zien dat het krijt/lösslandschap hoger ligt dan de rest van Nederland. Er zijn ook hoogteverschillen in het landschap zelf die te zien zijn op kaart 15A/B.

Bodemgebruik/industrie/landbouw
In Zuid-Limburg is veel tuinbouw en bij de grotere steden heeft zich industrie ontwikkeld: o.a. chemische en metaalindustrie en bouwnijverheid. Dit is terug te vinden op kaart 35, 49 en 50A. Doordat tuinbouw in grote getale aanwezig is, neemt de veestapel vooral in het uiterste zuiden van Limburg drastisch af (kaart 49A/H/I).
Er wordt kalksteen (mergel) gewonnen en vroeger ook steenkool. Hier en daar is ook nog kleiverwerkende industrie te vinden (zie kaart 36B).

Grondsoorten
Op kaart 36A is te zien hoe de samenstelling van de grond in Zuid-Limburg is.
In het Mesozoïcum ontstonden er kalk-, mergel-, en zandafzettingen. Vervolgens kwamen er in het Tertiair kleien en nieuwe zanden. In het Pleistoceen kwamen er fluviatiele grinden en zanden bij, en tenslotte ook löss.

Waterhuishouding/milieu<?B>
Het zoutgehalte in het Zuid-Limburgse grond- en oppervlaktewater is erg laag (kaart 42C). Een gevolg hiervan is dat er in een zeer droog jaar veel droogteschade is aangezien zout vocht vasthoudt en dit ontbreekt dus in het krijt/löss-landschap. Normaliter is de grond niet verdroogd (kaart 56B).
Het landschap is weinig tot matig gevoelig voor verzuring, maar wel gevoelig voor uitspoeling van nitraat, veroorzaakt door de mestproblematiek (kaart 56A/D/F).
De luchtvervuiling is sinds 1978 sterk afgenomen. Er is daarentegen veel meer geluidshinder dan gemiddeld; de stankoverlast is wel gemiddeld (kaart 56H/I/J/K).
Het milieu heeft te maken met matige bedreiging maar in de kwaliteit van het milieu treedt een verbetering op (kaart 56N/O).

Toerisme
Toeristen komen naar Zuid-Limburg voor het bos en de overige natuur. Er vindt ook bosaanleg plaats, mogelijk om toeristen te trekken. Rondom en op de Maas vindt veel waterrecreatie plaats.
De meeste toeristen verblijven op campings en bungalowparken (kaart ).

Bronnen:
Internet:
http://www.terra.nl
http://www.archeologienet.nl
http://www.geocities.com/samenvatting/b1chh10renesmarcel.htm
http://www.vvvzuidlimburg.nl
http://www.recreatief.nl
http://www.limburgs-landschap.nl
http://www.landschappen.nl
http://geografie.pagina.nl
http://www.gheos.com
http://www.drielandenpunt.nl

Boeken:
- Geo Geordend Basisvorming deel 1 & deel 3
- Terra - Mens en Milieu