Het zwanenmeer

Inleiding Op school is geregeld dat de leerlingen die zich daarvoor opgaven met een groep naar het muziekballet ‘Het Zwanenmeer’ mocht. Daarvoor had ik me ook opgegeven. We zouden dan een workshop volgen en allemaal leuke dingen doen. Helaas had ik mijn enkel gebroken, met als gevolg dat ik niet kon deelnemen aan de workshop. Ik kon nog wel naar de voorstelling. Op donderdag 16 oktober 2003 ben ik naar de balletvoorstelling ‘Het Zwanenmeer’ geweest. De voorstelling werd gegeven in het muziektheater in Amsterdam. De voorstelling begon om 20.00 uur en eindigde ruim drie uur later. Ik zat vol verwachtingen en had er erg zin in. Ik zat helaas helemaal links op het 2e balkon, daardoor viel een kwart van het toneel weg. Toen er geen mensen meer kwamen en de voorstelling begon, ben ik een aantal plaatsen naar rechts geschoven. Dit scheelde heel erg veel.

Mijn toegangskaartje

De voorstelling is in opdracht van Het Nationale Ballet. Het Nationale Ballet (HNB) is in 1961 opgericht door Sonia Gaskell. Het is het grootste dansgezelschap van Nederland en voert zowel klassieke als hedendaagse werken uit. Sind 1986 is Het Muziektheater de thuisbasis van de veelzijdige, ook in het buitenland beroemde balletgroep. Sinds kort is Ted Brandsen artistiek leider van HNB. HNB bestaat uit tachtig dansers.

Choreografie: Rudi van Dantzig
Muziek: P.I. Tsjaikovski
Choreografie en decor- en kostuumontwerp: Toer van Schayk
Het Nationale Ballet
Muzikale begeleiding: Holland Symfonia
Het Muziektheater Amsterdam
Inhoud/voorstelling Geschiedenis van choreografie ‘Het Zwanenmeer’ is een klassiek academisch ballet. Het ‘ballet der balletten’. Zo wordt het Zwanenmeer wereldwijd bestempeld. Wonderlijk eigenlijk, want de eerste productie, uit 1877, flopte en verdween. Dat was de versie van Wenzel Reisinger en Tsjaikovski. Maar Het Zwanenmeer keerde terug. Na Tsjaikovski’s dood werd, ter nagedachtenis aan de componist, een voorstelling van het ballet gegeven. Dit was zo’n succes dat besloten werd tot een nieuwe productie ditmaal in de choreografie van Marius Petipa en Lev Ivanov. De nieuwe versie ging in première in 1895 en dat was het begin voor de international zegetocht van het ballet.

In Nederland maakten we kennis met het Zwanenmeer in 1937, maar de eerste Nederlandse versie is uit 1988. De choreograaf Rudi Dantzig liet zich daarbij vooral inspireren door Tsjaikovski; door zijn muziek, maar ook door zijn brieven en dagboeken. Van Dantzig respecteerde de overgeleverde delen van Petipa’s en Ivanovs choreografie, maar voor het overige koos hij voor een minder, meer menselijke interpretatie, waardoor zijn productie uitblinkt in emotionele zeggingskracht en geldt als mijlpaal in de Nederlandse dansgeschiedenis. Solisten Voor de voorstelling van Het Zwanenmeer die Het Nationale Ballet in oktober en november 2003 danst, zijn in totaal vijf solistenparen gecast voor de rol van Odette/Odile en Siegfried. De solisten die ik in het Zwanenmeer heb zien dansen zijn Jahn Johansen en Anna Seidl (en Nicolas Rapaic). Jahn Johansen speelt de rol van Prins Siegfried, Anna Seidl van Odette en Odile en Nicolas Rapaic van Von Rothbart. Verder staan alle namen van de dansers en danseressen op een apart stencil, dat ik erbij heb gestopt. Jahn Johansen en Anna Seidl Hun rollen leg ik later nog uit, bij de beschrijving van de inhoud. Titel De titel van het stuk is ‘het Zwanenmeer’. Ze hebben het zo genoemd, omdat het sprookje gaat over een prinses, Odette, die door de boze tovenaar Von Rothbart in een zwaan is veranderd. Om middernacht krijgen Odette en haar lotgenoten voor enkele uren hun menselijke gedaante terug. Je ziet dat er verschillende aktes bij dit meer waar de zwanen verblijven zich afspeelt. Vandaar dat het stuk ‘het Zwanenmeer’ heet. Korte inhoud 1e akte: Het tuinfeest voor Siegfrieds verjaardag
Prins Siegfried wordt op zijn achttiende verjaardag verrast met een tuinfeest dat zijn vriend Alexander met behulp van hovelingen en omwonenden van het kasteel heeft georganiseerd. De opvoeder van de prins, Von Rasposen, ergert zich daarbij aan de vriendschappelijke omgang van Siegfried en ALexander met de boerenbevolking. De komst van de vorstin, Siegfrieds moeder, onderbreekt de feestelijkheden. Zij schenkt haar zoon een ring en wijst hem daarbij op zijn toekomstige taak als opvolger: spoedig zal hij een bruid moeten kiezen. Siegfried raakt neerslachtig bij het vooruitzicht dat hij aan zijn jongensjaren een einde zal komen. Bij het vallen van de avond mijmert hij met ALexander over zijn toekomst. Zij besluiten een zwerftocht te maken in de omringende bossen. 2e akte: De ontmoeting met Odette Verdwaald in het bos komen Siegfried en Alexander aan de oevers van een uitgestrekt meer. Een grote, rondcirkelende roofvogel jaagt hun angst aan; het is alsof de spiedende gestalte van Von Rasposen hen blijft volgen. De roofvogel, eigenlijk de boze tovenaar Von Rothbart, roept uit het donkere meer een zwaan op die een menselijke gestalte aanneemt. In Odette -de zwanenkoningin- en haar volgelingen meent Siegfried zijn idealen van oprechtheid en eenvoud verwezenlijkt te zien. Omringd door deze zuivere gestalten ondergaat hij een roes van geluk. Hij zweert dat hij zijn idealen eeuwig trouw zal blijven. 3e akte: De verlooching Tijdens een officiële ontvangst in het kasteel wort een aantal huwelijkskandidaten aan Siegfried voorgesteld. Tot verbazing van de aanwezigen en ongerustheid van zijn moeder weigert Siegfried een keuze te maken; het vertoon van pracht en praal steekt te schril af tegen de eenvoud van de droom die hij bij het meer beleefde. Von Rasposen kondigt de laatste gasten aan: Von Rothbart, diens dochter Odile en hun gevolg. Siegfried meent dat achter de gestalte van de zwarte zwaan Odile de witte zwanenkoningin Odette schuilgaat, maar aarzelt. Von Rothbart en Odile begoochelen hem met een zinnenstrelend
vertoon van schittering en virtuositeit. Tot ontzetting van
ALexander zwicht Siegfried: hij biedt Odile zijn ring aan. Te laat beseft hij dat zijn ideaal, Odette, heeft
verloochend. Wanhopig vlucht hij terug naar het meer. 4e akte: De verzoening met Odette Ontgoocheld en verraden toeven Odette en haar lotgenoten bij het nachtelijke meer, waar Siegfried hen vindt. Odette vergeeft Siegfried zijn dwaling en tracht hem te troosten: hij moet met de werkelijkheid leren leven. Zijzelf zal moeten sterven, omdat hij zijn belofte heeft verbroken. Von Rothbart probeert Siegfried bij het meer te verjagen. Siegfried weet hem te trotseren, maar verdrinkt in het meer en volgt zo Odette in de dood. Terwijl Von Rasposen terugkeert van een vergeefse zoektocht naar de prins, vindt Alexander het ontzielde lichaam van zijn vriend. Eenzaam blijft Alexander achter bij het meer. Thema Het thema is liefde en verlooching. Het hele verhaal draait om de liefde tussen Siegfried en Odette. De tovenaar probeert dit kapot te maken en zorgt zo dat Siegfried Odette verloochend, door Siegfried met zijn dochter te laten trouwen. Abstrahering van het thema De dansbewegingen zijn verhalend. De lijn van het verhaal wordt gevolgd en de verschillende choreografen veranderden ook steeds de choreografie, naar de herkenbare symboliek van die periode. Over de verschillende choreografen heb ik het al eerder gehad. Vorm Het decor
Het decor was prachtig! Je had 2 verschillende decors. De eerste en derde akte hadden een decor van het paleis en de tweede en vierde akte die van bij het meer. Het decor is van Toer van Schayk. Ze waren sfeervol en zeer goed afgewerkt. Aan alle details was gedacht. De voorstelling vond plaats in het Muziektheater in Amsterdam. Het was een heel moderne zaal. Je had verschillende balkons en nog een beneden zaal

Schets decor van de 1e en 3e akte: Het paleis
Schets decor van de 2e en 4e akte: Het zwanenmeer Kostuums De kostuums zijn ontworpen door Toer van Schayk. Ik schets alleen de kostuums van de solisten. Ook de rest van de kostuums waren heel mooi. De baljurken uit het paleis waren zeer feestelijk en sjiek, soms wel een tikje overheersend door alle details. De kostuums van de mannen waren iets eenvoudiger. Ze pasten niet echt bij de vrouwenkostuums. De tutu\'s van de zwanen waren prachtig: sneeuwwit, eenvoudig, sierlijk, precies als een zwaan. De zwanenkostuums waren enigszins symbolisch, want met levensechte zwanenpakken was het waarschijnlijk een komisch ballet geworden in plaats van een romantisch ballet. Toch kon iedereen duidelijk zien dat het hier om zwanen ging.

Siegfried Odette Odile Von Rothbart

Hieronder zijn nog een aantal plaatjes van de andere kostuums, zoals die van de koningin (Siegfrieds moeder) en van het bezoek. Hier zie je ook op de achtergrond een deel van het decor.

Boven: Het eerste Zwanenmeer bij het Nationale Ballet, 1965.

Rechtsboven: Siegfried met zijn moeder, de koningin.

Links: Een voorstelling uit 1943 met Nigel Desmond als Von Rothbart

Rechtsonder: Siegfried en Odile.

Licht Het licht was niet heel erg speciaal, maar het paste precies bij wat er op het toneel gebeurde. Het licht verlichtte de dansers. Bij het zwanenmeer was er minder licht en in het paleis daarentegen was het heel verlicht.

Theatrale middelen
Er was alleen gebruik gemaakt van een scherm, waarop je een foto van Tsjaikovski zag. Dit was aan het begin van de voorstelling en in de pauzes. Danssoort / choreografie De basisvorm van de danssoort was de klassieke dans. De dansers ‘zweven’ en komen dus los van de grond. Ook komen er internationale dansen in voor, zoals bij het bezoek in het paleis. Dan komen er Algerijnse en ook nog uit andere landen. Er zijn aparte mannen en vrouwen- en mannenrollen.

Muziek
Muziek Er werd gedanst op de muziek van Tsjaikovski. Deze muziek paste er perfect bij: de paleisgedeelten waren vrolijk, en de stukken bij het meer waren romantisch en zeer dramatisch. De dans volgde de muziek dus helemaal. De danspassen bij het paleis waren vlotter en grootser, terwijl ze bij het zwanenmeer beheerster en rustiger waren. Het orkest speelde ook zeer goed, al heb ik daar niet zoveel verstand van. Speciale geluidseffecten waren er niet, alles werd door de muziek uitgebeeld. Pjotr Iljitsj Tsjaikovski Pjotr Iljitsj Tsjaikovski kreeg de opdracht voor het
schrijven van het Zwanenmeer in 1875 en nam hem aan, zoals hij aan Rimsky-Karsakov schreef, vanwege het geld, maar vooral omdat hij hield van dansante muziek, wat mag blijken uit veel van zijn vroege composities (bijv. De Schone Slaapster en De Notenkraker). Het schrijven van de muziek voor een avondvullend ballet beschouwde hij als een uitdaging. Hoe Tsjaikovski precies te werk is gegaan, is niet duidelijk. Er moet een libretto of scenario geweest zijn dat hij volgde, maar van wie dat was en hoe het er precies uitzag is onbekend. Wel moest Tsjaikovski net als andere balletcomponisten, dienstbaar zijn aan de choreograaf: voor de première in 1877 was dat de middelmatige Reisinger. Wat niet dansbaar werd geacht moest herschreven worden en als Reisinger meende dat er
een Russische dans ontbrak, dan schreef Tsjaikovski die. Zo waren de verhoudingen. De reacties na de première waren verdeeld. Of ze het nou wel of niet waardeerden, dat Tsjaikovski’s muziek anders was, dat stond voor allen vast.

Tsjaikovki’s kracht was dat hij zijn compositie relateerde aan het onderwerp. Aan het tragische verhaal, maar ook aan de hoofdpersonen, hun karakters en emoties. Hij zorgde voor een muzikale inhoud. Tsjaikovski wist hoe hij een verhaal beeldend moest maken, en hoe hij een in woorden onmogelijk te vangen sfeer in muziek kon overbrengen. Conclusie Ik vond het een mooie voorstelling. Het werd goed uitgevoerd. Ook de dansers waren zeer goed. De dansers straalden precies de goede emotie uit. Ook in de manier van bewegen kwam dit goed tot uiting. De meeste indruk hebben Odile/Odette en Siegfried op mij gemaakt, voornamelijk door hun virtuositeit. Zij waren natuurlijk ook de besten. Odille draaide een 32 pirouettes (in de 3e akte), wat ik zeer knap vond Het mooie aan de voorstelling vond ik ook dat alles duidelijk werd met alleen dans, zonder een enkel woord te zeggen. Prachtig! Ook hoorden je de spitzen van de dansers of het podium tikken. Dat vond ik het extra ‘schattig’ maken, vooral als de groep zwanen opkwam. De kleding, het decor, het licht en de figuranten waren in de paleisaktes prachtig. De meerscènes waren heel erg mooi De dansers waren goed. Ze bewogen echt op een heel sierlijke en indrukwekkende manier. Ook als Siegfried en Odette met z’n tweeën dansten, stonden zij een hele poos in dezelfde stand stil. Dat is natuurlijk ook hartstikke moeilijk!

Ik vond alleen het laatste, dat Odette omhoog ‘vloog’ wel heel erg grappig, terwijl dat niet de bedoeling is denk ik. Het was een prachtige voorstelling en ik heb er zeker van genoten!