Vulkanen

Inleiding : De aarde schudt en rommelt, bergtoppen worden uit elkaar gescheurd, de hemel wordt zwart, er zijn lichtflitsen en de lucht wordt stinkend, rokerig en giftig. Lang geleden geloofden doodsbange mensen dat vulkanen het werk waren van boze goden. Daarom werden er mensenoffers in de kraters gegooid om de goden gunstig te stemmen. De oude Grieken aanbaden de vuurgod Hefaistos, de Romeinen aanbaden dezelfde god maar noemde hem Vulcanos, vandaar het woord vulkaan. Het was pas in de 20ste eeuw dat wetenschappers inzicht kregen in de structuur van de aarde en de aardkorst en iets konden vertellen over het ontstaan van vulkanen.

Hoe ontstaat een vulkaan eigenlijk ? De aarde bestaat uit verschillende lagen. In het midden van de aarde, meer dan 6000 m diep zit een ijzeren binnenkern. Daarrond zit vloeibaar ijzer en nikkel. In de kern is het zo’n 3000 °C. De buitenste 2 lagen noemen we de buitenmantel en de aardkorst. Deze aardkorst bestaat uit grote puzzelstukken, die we platen noemen. Deze platen drijven naar elkaar toe of van mekaar weg, tot wel zo’n 20 cm per jaar. Op plekken waar de platen botsen, ontstaan er bergen. Maar er gebeurt meer : wanneer de ene plaat onder de andere schuift, zakken stenen daardoor diep in de aarde. Wanneer de stenen daar smelten, ontstaat er magma. Magma zoekt een weg om te ontsnappen en zoekt naar een zwakke plek in de aardkorst. Als het magma naar buiten spuit door de spleten die we fumarollen noemen, spreken we van een uitbarsting. Het magma dat naar buiten stroomt heet dan lava. De meeste vulkanen komen dan ook voor op een eiland of dicht aan de kusten. Vulkanen kunnen actief, slapend of uitgedoofd zijn. Een krater waaruit nog rookpluimen komen, waarschuwt ons ervoor dat de vulkaan slapend, maar niet uitgedoofd is.

Bekende uitbarstingen uit het verleden zijn o.a. - In 79 na Chr. : de uitbarsting van de Vesuvius waarbij de Romeinse stad Pompeï werd verwoest. - De Vesuvius is een echte seriemoordenaar : er zijn wel zo’n 8-tal gekende uitbarstingen gebeurd, de laatste in 1944.

Maar ook recent werden er slachtoffers gemaakt door vulkaanuitbarstingen : - In 1991 verwoestte de Pinatubo op de Filippijnen bossen, gewassen, dorpen en steden. Het gevolg was een hongersnood onder de bevolking die zijn oogst verwoest zag. - In Japan in 1992 barstte de vulkaan Mount Fuji uit : lava, as en hete gassen kwamen naar beneden met een snelheid van 150 km/u ! - In januari van dit jaar nog, barstte de vulkaan Niyiragongo in Noord-Kongo uit. De stad Goma werd gedeeltelijk verwoest en duizenden mensen dienden te worden geëvacueerd.

Wat zijn de gevolgen van vulkaanuitbarstingen ? Wanneer een vulkaan uitbarst, worden door lava, asse, stenen en modderstromen grote verwoestingen aangericht aan de natuur en worden vele dieren en mensen gedood. Ook lange tijd nadat een vulkaan is uitgebarsten, blijft het landschap sporen vertonen van de uitbarsting. - De lava is gestold en een grijze, harde massa steen is ervoor in de plaats gekomen. - Een heel eigenaardig landschap vinden we terug in o.a. een streek in Turkije, Capadoccia : de vulkanische gesteenten werden er door de eeuwen heen afgesleten tot puntige pilaren. - Soms ontstaan er nieuwe eilanden na een uitbarsting, zoals voor de kust in Ijsland. Daar ontstond in 1963 door de vulkanische activiteiten op de zeebodem een nieuw eiland, Surtsey. - Op sommige plaatsen ontstaan er inzinkingen van de aardkorst, kraters genoemd die daarna gevuld worden door regenwater en omgevormd tot kratermeren. - Waar de hitte in de bodem nog zeer hoog is, kunnen er warmwaterbronnen en zwavelbronnen ontstaan. - Waar het water ondergronds tot het kookpunt wordt gebracht, spuit het water door de spleten van de aardkorst naar boven. Dit noemt men geisers. In het Yellowstone Park in de VS zijn er geisers die soms tot 100 m hoog spuiten en dit soms wel om het uur ! In IJsland wordt het water van deze geisers gebruikt om de huizen te verwarmen.

Kunnen we vulkaanuitbarstingen al voorspellen ? Vulkanologen kunnen al heel wat voorspellingen doen ; zij observeren vulkanen, meten de trillingen met seismografen, hebben speciale thermometers, beschikken over informatie via satellieten en onderzoeken vulkanische activiteiten op de zeebodem met kleine onderzeeërs. Soms dalen zij af in de kraters met speciale veiligheidskledij, dat is een gevaarlijke karwei. Tot de bekendste vulkanologen behoorden de Franse Maurice en Katia Krafft. Zij observeerden en fotografeerden zo’n 150 uitbarstingen ! Tijdens opnames in 1991 werden zij overvallen door een gloedwolk waarbij zij gedood werden.