De Alpen

De Alpen slaan terug

Het witte sprookje ontmaskerd

In de winter van 1999 werden wij opgeschrikt door enorme lawines in de wintersportgebieden.
Hierbij zijn vele doden gevallen (zeker 60) waaronder ook Nederlandse toeristen en een groot aantal huizen werd weggevaagd.
Hoe kon het gebeuren dat wij zo verrast werden door deze natuurcatastrofen?
Ik denk dat de meeste vakantiegangers geen juist beeld hebben van de gevaren
in de bergen. Dit is een gevolg van de rooskleurige voorlichting die de toeristische
sector geeft van de bergen.

Het toerisme naar de bergen is sinds de zestiger jaren uitgegroeid tot “Big Business”, steeds meer mensen gaan op wintersport vaak zelfs meerdere keren per jaar.
De reisbureaus in Nederland (ook in andere landen) hebben bij hun klanten een sterk eenzijdig beeld geschapen van hoe het er in de bergen uit hoort te zien. De vele wintersportbrochures laten altijd een dik pak sneeuw zien bij een blauwe lucht en de bergen worden als een paradijs voor wintersporters afgeschilderd. Voor elke vorm van wintersport is er de juiste gelegenheid, geprepareerde pistes voor de skiër, tiefschnee-afdalingen voor de snowboarder, helicopterskien, paragliding, etc. etc..

- Kortom een gigantisch pretpark! -
- sprookjes landschap -
Schaduwzijde onderbelicht

Door de eenzijdige informatie hebben veel toeristen een beeld gekregen van de Alpen dat gewoon niet helemaal klopt. Specifieke gevaren in de Alpen zoals sneeuwstormen lawines, modderstromen, overstromingen, steen, - en ijsslag, gletsjerspleten komen daarin niet voor.

De toeristenindustrie wil deze zijde ook helemaal niet graag onder de aandacht brengen net zo als het feit dat er soms wel eens helemaal geen sneeuw ligt!
Liever het milieu verder belasten met sneeuwkanonnen, als de toeristen een groene piste moeten voorschotelen.

Oorzaken

Wij weten nu waarom de lawinecatastrofe zo’n verrassing was, namelijk dit verkeerde beeld van de bergen, maar hoe kwam het nu eigenlijk tot een zo grote ramp?

Lawines worden veroorzaakt door opeenhopingen van ongelukkige gebeurtenissen.
Dagen achtereen lagen de Alpen in een noordwestelijke stroming met sneeuwbuien.
Tussen de buien door draaide de wind naar zuidwest, waardoor het in de onderste 1000 tot 1500 meter tijdelijk dooide, waarna vanuit het noorden weer nieuwe buien volgden.
De sneeuw kreeg nauwelijks tijd om aan elkaar te hechten en de hoeveelheden zijn inmiddels tot een recordhoge, zeer instabiele sneeuwmassa aangegroeid!

De condities voor lawines waren nu optimaal,in grote delen van de Alpen heerste alarmfase 5.

Het lawinegevaar wordt in Europa aangegeven op een schaal van 1 tot 5. Bij waarschuwingsfase 1 op de gevarenschaal is de kans op lawines gering en het sneeuwdek stabiel en vast. Bij fase 2 is sprake van matig lawinegevaar, fase 3 betekent aanzienlijk gevaar, fase 4 staat voor groot lawinegevaar, en bij fase 5 is het gevaar zeer groot.

Bij het geringste, een skiër of een dier of een windstootje kan nu de lawine losbarsten.
Eigenlijk hadden grote gebieden nu geëvacueerd moeten worden, maar er werden geen maatregelen genomen. Slechts de aanbeveling van de ANWB voor reisenden om extra boterhammen mee te nemen en een paar dekens voor als de nacht in de auto door gebracht zou moeten worden!
Dit geeft toch wel aan dat er over de gevaren veel te lichtzinnig gedacht werd.

Massatoerisme

Ontstaan lawines tegenwoordig vaker dan vroeger?

Een aantal dingen zijn hierop zeker van invloed. De grote hoeveelheid toeristen (ca. 120 miljoen per jaar!) in het gebied maken dat er bij een lawine ook een grotere kans is dat er slachtoffers vallen.
Maar ook de vele voorzieningen die het wintersporttoerisme eerst mogelijk maken spelen hierbij een grote rol. 40.000 kilometer piste tellen de Alpen en tel hierbij op de vele toegangs-
Wegen, parkeerplaatsen, hotels, pensions, liften, etc. om alle toeristen van dienst te zijn.

Reeds in de middeleeuwen waren de toenmalige bewoners van de Alpen zich ervan bewust dat het van groot belang is om, tenminste delen van, de bebossing op de hellingen intact te laten om het lawinegevaar het hoofd te bieden.

Echter om een skiparadijs te maken moeten grote delen van dit beschermende bos worden omgehakt!
Om afdalingen tot in het dorp te mogelijk te maken worden de z.g.n. Bannwouden (dit zijn gordels van bos tussen de hoger gelegen alm en het dorp) doorbroken, en deze afdalingen vormen voor een lawine als het ware een glijbaan. De lawine kan dus vrijwel ongehinderd op het dorp toerazen.
Bovendien wordt er tegenwoordig bij de bouw van een appartementenhotel liever naar het mooie uitzicht en de zonsopgang gekeken dan naar de eeuwenoude ervaringen geluisterd m.b.t. de lawinezekerheid van een bouwlocatie.

Ook de conditie van de vegetatie (d.i. plantengroei) op de piste zelf, is van invloed op de mogelijkheid dat er lawines ontstaan. Bij een intacte plantenbedekking van de bodem is het vermogen om water (sneeuw) vast te houden vele malen groter dan wanneer dit niet het geval is met als gevolg dat er in veel grotere mate sprake is van erosie. ( erosie is het uitschuren van de bodem door water, ijs of wind) Nu is erosie op zich zelf een normaal verschijnsel in de Alpen maar bij een onbeschermde bodem leidt dit al snel tot enorme modderstromen die dezelfde vernietigende uitwerking kunnen hebben als een sneeuwlawine. Ook de zeer hoge waterstanden van de rivieren in het voorjaar zijn hiervan een gevolg.

De vegetatie op de piste heeft het zeer zwaar te verduren. De sneeuw op de piste wordt door de intensieve skiactiviteit voortdurend samen geperst en deels in ijs omgevormd.
Bij pisten die bovendien nog met een pistenmachine bewerkt worden is dit nog veel erger.
De ijzige gedeelten ontdooien in het voorjaar enkele weken (1 a 2) later, waardoor het seizoen
( c.a. 100 dagen), en dus de mogelijkheid voor de planten om zich te herstellen, veel te kort is geworden. De vegetatie wordt steeds zwakker. Kleine oneffenheden op de piste worden door de scherpe ski’s kaalgeschoren en jonge planten krijgen geen kans nog uit te lopen.
De allergrootste schade wordt dan nog veroorzaakt wanneer met bulldozers oneffenheden vlak worden gemaakt om een mooie piste te creëren omdat dan de vegetatie totaal vernietigd wordt.

Ook van de hooggelegen weidegronden waar als gevolg van het toerisme de boeren zich van hebben teruggetrokken, gaat een lawine/erosie gevaar uit omdat het gras dat te lang uit groeit omknikt en de jonge planten verstikt en voor sneeuw als het ware een rutschbaan vormt.

Redding van de Alpen

Dat we de tijd niet compleet terug draaien kunnen is wel duidelijk, maar een aantal dingen zullen voor de toekomst van de Alpen van groot belang zijn.
Om lawinegevaar te verminderen is er in Zwitserland al in 1876 (!) een wet aangenomen die er in voorziet dat er per jaar slechts zoveel hout gekapt mag worden als er in een jaar ook weer bij groeit en een absoluut kapverbod geldt voor de z.g.n. beschermingsbossen.
Maar ook deze maatregelen kunnen het bos niet beschermen tegen de gevolgen van luchtverontreiniging. ( en zure regen)
Luchtverontreiniging is van grote invloed in de Alpen omdat meer dan 70%
van de toeristen met de auto naar en in de Alpen reizen. Bovendien blijft deze verontreinigde lucht in de bergen vaak zeer lang aanwezig door de aard van het landschap en het vaak voorkomende inversieweer. (dit is als een warme luchtlaag boven op een koudere ligt en deze opgesloten houdt).

De conferentie ter bescherming van de Alpen in München (1986) stelde o.a.voor:

Geen verdere groei van toeristische voorzieningen maar betere benutting van bestaande capaciteit. Dit betekent niet meer bedden, wel betere kwaliteit.
Betere controle op milieuvriendelijkheid van toeristische voorzieningen. Geen bossen kappen voor pisten, betere busverbindingen etc..
Grote projecten, zoals bijvoorbeeld de olympische spelen, weren uit de Alpen. Deze brengen veel te veel mensen, auto’s etc.naar de Alpen
Het gebruik van sneeuwkanonnen verbieden (sneeuwkanonnen gebruiken erg veel (drink) water en energie)
Het gebruik van Pistenmachines beperken, omdat deze de sneeuw op de pisten te zeer verdichten.
Het bezit van vakantiehuisjes ontmoedigen (die staan immers het grootste deel van het jaar leeg nemen echter wel kostbare grond in beslag)
Niet langer het toerisme boven alles laten gelden maar het natuurbehoud voorrang geven. Immers zonder natuur gaat het toerisme ook verloren!

De Alpen moeten beschermd worden omdat zij leefruimte bieden aan talloze unieke dier, -
en plantensoorten en bovendien europa’s grootste drinkwaterreservoir vormen waarvan ook wij afhankelijk zijn.

De toekomst

Is er dan niets positiefs te melden? Gelukkig wel.
Steeds meer mensen beseffen dat bescherming van het Alpenlandschap belangrijk is.
De internationale Alpenschutzkommission (CIPRA) stelt dat het geld dat met het toerisme verdiend wordt ten gunste van de Alpen moet worden gebruikt door de regionale boeren te ondersteunen, omdat die het alpenlandschap onderhouden en beheren.
In het Duitse Beieren organiseert De Duitse Alpen Vereniging o.a. acties waarbij m.b.v. vrijwilligers hoog in de bergen weer nieuwe boompjes aangeplant worden.
Meerdere alpenlanden nemen maatregelen om het (vracht)autoverkeer terug te dringen.

De lawinecatastrofen van februari 1999 hebben misschien als positief effect gehad dat de mensen eindelijk zijn gaan inzien de er een einde moet komen aan de ongeremde uitbuiting van europa’s grootste en meest unieke natuurgebied, de Alpen.

Mijn informatiebronnen waren:

http://www.nciucn.nl/nb/toerisme.html
http://www.alpenverei.de/rnu/aufforstung.htm (deutsche alpen verein)
Freitag im Internet, Claus Mayr :Die Natur schlägt zurück
http://www,anl.de/ergebnis/46-97.htm
http://nmga.bergsport.com/alpijn/alpijn99a.html --alpijn2000/00tirol.txt --e.a.
http://www.knmi.nl/voorl/nader/sneeuwlawine.htm
http://www.tirol.gv.at/content/tirol.html
http://www.tui.nl/Milieu_Download.asp
http://www.educat.hu-berlin.de/schulen/sartre/material/schularb/geoalpen.htm

Als antwoord op een e-mailtje naar: Alpen Region Brienz-Meiringen-Hasliberg (Zwitserland)
Kreeg ik volgend bericht:

Liebe Anne,

Wir haben keine Informationen über Umweltschäden durch Wintersporttourismus.
Da es gar keine Schäden gibt in unserer Region!!!!!
VRAGEN:

1 Hoeveel slachtoffers vielen er in 1999 door de enorme lawines in de wintersportgebieden?
Antw.: zeker 60

2 Wat voor een beeld hebben de meeste toeristen gekregen van de Alpen?
Antw.: het beeld van een pretpark

3 Hoe worden lawines veroorzaakt?
Antw.: door de Instabiele sneeuwmassa’s

4 Welke alarmfase heerste er in de Alpen, en wat betekent dat?
Antw.: er heerste alarmfase 5, en betekent gevaar zeer groot

5 Hoeveel toeristen komen per jaar naar de Alpen?
Antw.: ong. 120 miljoen

6 Hoeveel kilometer piste is er in de Alpen aangelegd?
Antw.: 40.000 km

7 Wat zijn Bannwouden?
Antw.: dat zijn gordels van bos tussen de hoger gelegen alm en het dorp

8 Waarom moeten grote delen van het beschermende bos worden omgekapt?
Antw.: om er een echt skiparadijs van te maken (afdaling tot het dorp)

9 Waarom is de conditie van de vegetatie (plantengroei) op de piste belangrijk?
Antw.: om erosie tegen te gaan en om water/sneeuw vast te houden

10 Hoeveel procent van de toeristen reist er met de auto naar de Alpen?
Antw.: Meer dan 70 %

Reserve:
1 Welke functie hebben de Bannwouden?
Antw. : om lawines tegen te houden.
2 Waarom moeten de Alpen beschermd worden?
Antw. : omdat zij de leefruimte bieden aan talloze unieke dier, - en plantensoorten en bovendien Europa’s grootste drinkwaterreservoir vormen.