Kritisch lexicon Jan Wolkers

Samenvatting kritisch lexicon Jan Wolkers

Thematiek

Jan Wolkers schrijft vaak over onderwerpen zoals leven en dood, rituele offers, schuld, moord en doodslag die in de bijbel voor komen. De Bijbelteksten werden Jan Wolkers met de paplepel ingegoten. Dood, aftakeling, haatliefde tussen mens en dier en seksualiteit staan centraal. Bijvoorbeeld in ‘’de hond met de blauwe tong’’ is het verband tussen seksualiteit en dood zeer sterk aanwezig. De dood achtervolgt het eenzame nietige individu meedogenloos en de tijd biedt geen dekking. Wolkers vind dat iedereen een litteken van de dood draagt. De dood is bij de personages van Wolkers het definitieve eind. Soms vinden Wolkers personages de dood ook een verlossing. Het verzet tegen de dood moet gestalte krijgen in het leven zelf, in dit, enige leven moet het gebeuren. De vitalistische kant van Wolkers’ schrijverschap gaat samen met zijn grote liefde voor kennis van de natuur en de dieren. Er heerst vaak een machtstrijd tussen verbeelding en de gedisciplineerde systematische werkelijkheid. De heerschappij van de streng gereformeerde vader heerst ook door in de verhalen van Wolkers. Maar ook het onderwijs probeert trouw aan het heersende gezag te kweken. In alle boeken van Jan Wolkers zijn de elementen eenzaamheid en isolement terug te vinden. In Turks fruit, luidt de ontbinding van Olga en de ik-figuur de lichamelijke aftakeling van Olga in. Er komt een tumor in het lijf van Olga, die dood en verderf zaait. De schoonmoeder is de schuldige die alles bederft, letterlijk en figuurlijk in de ogen van de ik-figuur. Ook de oorlogsjaren in Nederlands-Indie komen aan bod in een aantal boeken zoals ‘’de walgvogel’’. De erotische belevenissen en de creatieve uitbarstingen in het boek zijn pogingen om aan de verbeeldingsloze en wurgende atmosfeer van het voor- en naoorlogse gereformeerde milieu te ontkomen. De aftakeling neemt vaak gestalte in ziektes en zweringen bij de personages en ontbindingen vinden plaats op verschillende fronten. In het boek de perzik van onsterfelijkheid is men stinkend naar de drek op zoek naar de onsterfelijkheid, een onmogelijke opgave. De oudste verhalen bevatten reeds alle Wolkeriaanse elementen; isolement, wraak, fantasieloos hoger gezag, dood en verderf, wreedheid tegen de mens en dier, dierenliefde, schuld en boete. Wolkers schrijft over contrasten, produceert in wisselende context literatuur over liefde én haat, leven én dood, noodlot én opstandigheid, eenzaamheid én zoeken naar seksuele gemeenschap, pesterig cynisme én solidariteit, je merkt dit laatste vooral in ‘’de walgvogel’’ dat begint met een multatuliaanse uitbarsting tegen de politieke handelaar in koloniale waren Colijn. De kern van het vitalistische protest van Jan Wolkers tegen het verval op alle fronten ligt in de jeugd. Wolkers zet bijna al zijn figuren neer in een verbijbelde levenssituatie en laat subjectieve verbeelding en objectieve werkelijkheid op elkaar inwerken. Vooral veel personages uit het werk dat in de jaren zestig is gepubliceerd, kunnen als slachtoffers van de verbeelding gekenmerkt worden. Schuld en boete worden ook gevoed door de bijbel, die alleen de mens het perspectief van een hemel biedt en de dieren als lagere wezens beschouwt. Men kan de martelingen en het doden van dieren in Wolkers’ werk zien als een poging tot protest tegen de onderdrukkende opvoeding. In wezen worden Wolkers’ hoofdfiguren door dierenliefde en liefde voor de natuur gedreven, maar ook door verachting van mensen die elkaar het licht in de ogen niet gunnen. Wolkers blijft zijn thema’s echter trouw in zijn recentere werk, in ‘’Brandende liefde’’ komen winter en zomer, aflopend en opkomend leven samen. Voor de ik-figuur in dit boek uit te leven. Alleen het schilderen lijkt nog vruchtbaar. Afsterven en geboren worden zijn bewegingen die n verf, en op papier worden vastgelegd, was ‘’Turks fruit’’ in de gelijknamige roman nog bederf brengend snoepgoed en vervulde de perzik in ‘’de perzik van onsterfelijkheid nog een rol als eeuwigheidsymbool, in ‘’de junival’’ fungeert de peer als zodanig. Leven, seksualiteit en dood blijven bij Wolkers met elkaar verband houden.

Literatuuropvatting
In een aantal romans komt de politieke visie van Wolkers nadrukkelijk naar voren. Zijn visie is antikapitalistisch en antikolonialistisch. In zijn literaire werk en ook daarbuiten kiest hij partij voor een andere partij die niet uit is op de vernietiging van creatieve vermogens. Een maatschappij die niet tegen de natuur is, die niet de hebzucht ten bate van enkelen machtigen predikt. Wolkers laat de hoofdpersonenagens in de boeken ‘’Turks fruit’’ ‘’de walgvogel’’ en ‘’de perzik van onsterfelijkheid’’ af en toe dubbelzinnig zijn over bekende politici zoals Drees, Beel of Colijn, die een kapitalistisch -paternalistische koers voorstonden. De haat tegen de mens van Jan Wolkers is niet totaal, zoals blijkt uit ‘’de walgvogel’’ waarin de voor haar vrijheid vechtende Indonesische bevolking met respect en sympathieke partijdigheid wordt omschreven. Hoe Wolkers schrijft is een subjectief ingrijpen in alle verval en vernietiging om op die manier een halt aan het verderf toe te roepen. Of anders gezegd: tijdens het schrijven geholpen door de productieve verbeelding ingrijpen in de heersende orde die de bezitloze mens en het weerloze dier onderdrukt.

Stijl
Wolkers’ stijl kenmerkt zich door korte, directe zinnen die op een efficiënte wijze symbolisch en persoonlijk geladen gebeurtenissen en beelden oproepen: eerder visueel dan impressionistisch taalgebruik, dat vaak gepaard gaat met humor, seksuele uitspattingen, ironie en bijbelparodieen. Wolkers is niet bang om het stijlmiddel overdrijving te gebruiken dit blijkt ook uit een verhaal over oom Louis( in werkelijkheid oom Hendrik). Jan Wolkers is ook altijd doorgegaan met het schrijven van essays, die gebundeld zijn in onder andere ‘’Rembrandt in Rommeldam’’ ‘’Mondriaan op Maurits’’ en ‘’Wolkers in Wolkersdorf’’. In 2001 werden de vier bundels samengebracht in ‘’de schuimspaan van de tijd’’ opbouw en taalbehandeling van al deze stukken zijn wolkeriaans. Met deze aparte stijl kent Wolkers zich zelf een aparte rouwe identiteit toe.

Evaluatie:
Het kritisch lexicon vond ik erg lastig om samen te vatten, het waren een aantal losse vellen die je uit de mediatheek moest kopiëren. Het waren best veel losse bladeren met verschillende onderwerpen dus ik moest goed zoeken naar bruikbare informatie voor de samenvatting. Ik weet nu wel een stuk meer over Jan Wolkers doordat ik eerst heel de tekst moest door spitten. Ook weet ik nu een beetje beter de bedoeling van het boek wat ik gelezen had ‘’Turks fruit’’ ik begreep namelijk eerst echt niet waarom het boek zo heette, maar blijkbaar is dat zo omdat Turks fruit geen gezond fruit is maar zoet snoep dat verderf zaait, net als het lichaam van Olga dat verdorven wordt, en aan het einde van haar ziektebed kan Olga alleen nog maar deze snoepjes eten, ik had er in de eerste instantie totaal niet bij nagedacht dat dit verdorven snoepgoed iets symboliseert. De zinnen in het kritisch lexicon erg vreemd opgebouwd vind ik en is soms moeilijk te volgen. Ik vind het eerlijk gezegd een beetje raar dat het kritisch lexicon van Jan Wolkers afkomstig is uit oktober 1981’ het is dus geen recent werk maar werk van meer als 20 jaar geleden, vandaar ook dat er vaak ouder taalgebruik wordt gebruikt. Het kritisch lexicon heeft mij geholpen mij te verdiepen n Jan Wolkers en zijn beweegredenen te begrijpen.