Negentiende eeuw
In 1776 verklaarde Amerika zich onafhankelijk van Engeland. In de tekst ‘Declaration of Independence’ met de beroemde zinnen ‘wij beschouwen de volgende waarhedenwaarheden als vanzelfsprekend’, daartoe behoorde dat alle mensen gelijken waren en recht hadden op leven, vrijheid en streven naar geluk.
In het laatste kwart van de 18 e eeuw begon in Engeland de Industriële revolutie.
Belangrijke tecnische vernieuwen waren o.a:
- de stoommachine (James Watt, 1777)
- Het stoomschip (Roger Fulton, 1804)
- stoomlocomotief (George Stephenson, 1814)
- elektrische motor (George Faraday, 1821)
- spoorlijn (1825 in England, in Nederland in 1839)
- de telegraaf (Samuel Morse, 1837)
De heersende ideologie van de 19e eeuw was liberalisme, dat de economische en politiek vrijheid van de mens propageerde.
Burgens probeerde meer politieke invloed te krijgen. Ook schafte men vrijwel de slavernij af.
Naast de burgerij ontstond het industrieproletariaat: mensen die in krottenwijken van de grote steden leefden en onder ellendige omstandigheden in fabrieken moesten werken.
Het jaar van het Communistische manifest van Marx en Engels in 1848 kwamen er opstanden uit de arbeidersklasse. Pas in het laatste kwart van de 19e eeuw begon er sociale wetgeving op gang te komen.
In 1805 stelde de Franse keizer Napoleon het Koninkrijk Holland in. Hij maakte van Nederland een Franse kolonie. In 1815, het jaar dat Napoleon definitief verslagen werd bij slag van Waterloo. Werd het noorden herenigd met het zuiden tot een Verenigd Koninkrijk der Nederland met als vorst, Willem 1. in 1830 kwam het zuiden in opstand en werd Koninkrijk België gesticht.
Door liberale economische politiek kon nu ook de industriële revolutie in Nederland doordringen. Voor de papier en textiel fabricage werden al snel geïndustrialiseerd.
Op cultureel gebied was men echter alweer een stap verder: aan het einde van de 18e eeuw werd de Verlichting opgevolgd door de romantiek. Tegen het midden van deze eeuw komt naast de romantiek een tweede stroming naar voren: het realisme. Na 1875 komt er weer een nieuwe tijd Op zowel cultureel gebied als maatschappelijk begint de Fin de siècle.
DE ROMANTIEK
In de einde van de eeuw gaat het woord geleidelijk een positievere betekenis krijgen.
In de verlichting waren de hoofdkenmerken het rationalisme en het classicisme, in de Romantiek stelde men gevoeligheid, verbeeldingskracht en individualisme voorop.
De eerste eis van de romantici aan de kunst was originaliteit. het moest persoonlijke opvattingen van de kunstenaar weergeven.
Ze waren individualisten die zich niet wilden conformeren aan de regels van de maatschappij. We noemen dit type kunstenaars bohémiens, artistieke figuren die zich anders gedragen en anders uitzien als de doorsnee mensen.
Het romantisch individualisme brengt een grote aandacht voor de eigen gevoelswereld en verbeeldingskracht met zich mee. De nadruk op de eigen gevoelens is zo sterk dat men ka nzeggen dat de romantische kunst in essentie lyrisch is, in tegenstelling tot de kunst van de verlichting die in wezen didactisch was.
Centraal in de Romantiek staat de natuur.
Op wetenschappelijk gebied komt de interesse voor het ‘natuurlijk’ tot uiting in de bestudering van de cultuur van niet-westerse volkeren.
De volkskunde vereist kennis van de geschiedenis van de eigen taal en van de dialecten. Zo ontstond de vergelijkende taalwetenschap.
Naast de taalwetenschap kwam de literatuurwetenschap op.Uit interesse voor het verleden en het exotische ging men niet-westerse literaturen vertalen, middeleeuwse handschriften uitgeven en verhalen en gedichten op schrijven., die tot dan toe steeds mondeling waren overgeleverd. In de muziekwetenschap leidde deze belangstelling voor het verleden tot de uitgave en heropvoering van het werk van vroegere componisten. Medelssohn ontdekte de verloren gewaande partituur van Bachs ‘Matthaus Passion’ en voerde ze weer uit in 1829.
De Romantiek is een buitengewoon belangrijke periode in de kunst. Nu nog vinden we dat kunst de individuele gevoelens en gedachten van de kunstenaar moeten weergeven. Nog steeds is originaliteit een eis die aan alle kunst gesteld wordt. Maar met een romantisch boek duiden we tegenwoordig niet zozeer een boek aan dat de kenmerken van de Romantiek vertoont, maar eerder een sentimenteel boek dat eerder tot de ontspanningslectuur hoort dan tot de literatuur.
Weltschmerz en Sehnsucht; deze twee Duitse gevoelens zijn ontzettend belangrijk geweest. Hiermee doelt men respectievelijk op de romantische melancholie (droefgeestigheid) en op het romantische verlangen naar het onbereikbare geluk. Die gevoelens werden niet zonder meer negatief gewaardeerd>? het was eerder zo dat schrijvers melancholie en onvervulde verlangens koesterden als inspiratiebronnen voor hun kunst.
Romantici zochten het geloof in zichzelf, in het eigen hart en de ongerepte natuur, die Gods schepping is, in tegenstelling to de steden, die door de mens zijn gemaakt.
De romantici lieten zich inspireren door de middeleeuwse literaturen van West-Europa. Daardoor herleefden oude genres als de ballade en het sprookje.
Het ‘escapisme’ – het willen ontsnappen aan de alledaagse realiteit – blijkt uit hun belangstelling voor bovennatuurlijke zaken, wat leidde tot een bloei van het griezelverhaal.
De historische roman kwam voort uit de 18e eeuwse gothic novel. Doordat schrijvers zich echt gingen verdiepen in de Middeleeuwen en de opgedane kennis in hun romans verwerkten. De historische achtergrond was veel authentieker dan in de gothic novels, .
De bekendste schrijver van historische romans was de Engelsman Sir Walter Scott met onder andere IVANHOE (1819)
Uit de gothic novel komt ook de romantische griezelroman (horror) voort.
Hierin speculeert de schrijver op allerlei irrationele angsten die diep in de mens leven.
Het bekendste werk uit de Engelse literatuur is Frankenstein (1818) van Mary Shelley.
Dit behoort ook tot de science Fiction, het genre waarin het gaat om de nog onbekende mogelijkheden van wetenschap en techniek.
De bekendste Science Fiction uit de 19 eeuw is Jules Verne (1828-1905)
Enkele werken van hem zijn:
Voyage au centre de la terre ( 1864)
De la terre a la lune (1865)
Vingt mille lieues sous les mers (1870)
Bijna aller werken van Verne hebben de structuur van een imaginair reisverhaal.
In sommige latere gothic novels worden aan het slot de bovennatuurlijke gebeurtenissen ontmaskerd als bedrog. Op die manier ontstond het detectiveverhaal.
De eerste belangrijke schrijver daarvan is de reeds genoemd Poe.
In de Romantiek bloeide ook het sprookje. De volkssprookjes werden opgeschreven. schrijvers gingen ook sprookje bedenken -> gebroeders Grimm. en Deen Hans Christian Andersen.
REALISME
In de literatuur en schilderkunst komt een nieuwe stroming naar voren: het realisme.
Realistische kunst als zodanig bestond al veel langer: in genres als het stilleven of het portret is het bijna vanzelfsprekend om van de bestaande realiteit uit de gaan.
Maar in de loop van de 19e eeuw wordt het realisme een echte stroming die betrekking heeft op vrijwel alle genres uit de schilderkunst en literatuur. het was een reactie op de Romantiek.
Schilders beelden vooral het beeld van de middenklasse uit, onder invloed van het opkomend socialisme en later ook de sociale omstandigheden van de arbeiders.
Belangrijke realistische schilders waren Gustave Coubet, Jean-Francois Millet.
In Nederland hoort de Haagse School met ander anderen Jozelf Israels tot het realisme.
Rond 1870 maakt het realisme plaats voor het Impressionisme. Onderwerpen zijn in zijn geheel ondergeschikt geworden aan de weergave van licht en kleur.
In het literaire realisme ontstond de ‘klassieke roman’. De intrige er van heeft een duidelijk begin, verloop en afsluiting en is heel zorgvuldig opgebouwd.
Het onderwerp van deze romans is de natuurgetrouwe uitbeelding en of sociaalpsychologische analyse van mens ene maatschappij.
In dezelfde tijd dat de realistische schilderkunst overgaat in het impressionisme, gaat de realistische roman over in het naturalisme.
Eigenlijk zijn er in Nederland maar twee belangrijke schrijvers geweest die echte romantici waren: François Haverschmidt en Multatuli.
SCHRIJVERS
Nicolaas Beets(HILDEBRAND)
Schreef: verhalenbundel Camera obscura (1839)
Hierin gaf hij satirisch beeld van de Hollandse burgerij uit de eerste helft van de 19e eeuw. Hij is een zeer zelfingenomen student, die zich zonder enige zelfspot afschildert als iemand die alles beter weet, kan en doet. Dit wordt algemeen beschouwd als een zwakke punt van de verhalen.
François Haverschmidt(Piet paaltjens)
Schreef: Bloemlezing uit de dichterlijke nalatenschap van Piet Paaltjens.
Snikken en grimlachjes
Levensschets
Piet Paaltjens was niet zomaar een grap van Haverschmidt. In de figuur van Paaltjens hekelde hij de dweperij, de overdreven gevoeligheid, het koketteren met eigen verdriet van de ‘zwarte Romantiek. Hij viel niet zozeer de dichters van zijn tijd aan, als wel een bepaalde kant van zijn eigen persoonlijkheid. Haverschmidt was een romanticus van het zuiverste water, die voortdurend met zichzelf overhoop lag. Hij pleegde zelfmoord. De gedichten krijgen hierdoor een dubbele betekenis: het zijn grappige parodieën op de overdreven romantische poëzie van die dagen en tegelijk van het zeer persoonlijk ontboezemingen, waarin door de dwaasheden heen een sombere levensangst klinkt.
Eduard Douwes Dekker(Multatuli)
Schreef: Max Havelaar (1857)
Ideeën (7 bundels, 1862-1877)
De geschiedenis van Woutertje Pieterse (1890)
Max Havelaar: is een satire op de Hollandse koopliedenstand, maar verandert in een venijnige aanval op de wat Hollandse handelgeest in Indonesië heeft aangericht.
In 1776 verklaarde Amerika zich onafhankelijk van Engeland. In de tekst ‘Declaration of Independence’ met de beroemde zinnen ‘wij beschouwen de volgende waarhedenwaarheden als vanzelfsprekend’, daartoe behoorde dat alle mensen gelijken waren en recht hadden op leven, vrijheid en streven naar geluk.
In het laatste kwart van de 18 e eeuw begon in Engeland de Industriële revolutie.
Belangrijke tecnische vernieuwen waren o.a:
- de stoommachine (James Watt, 1777)
- stoomlocomotief (George Stephenson, 1814)
- elektrische motor (George Faraday, 1821)
- spoorlijn (1825 in England, in Nederland in 1839)
- de telegraaf (Samuel Morse, 1837)
De heersende ideologie van de 19e eeuw was liberalisme, dat de economische en politiek vrijheid van de mens propageerde.
Burgens probeerde meer politieke invloed te krijgen. Ook schafte men vrijwel de slavernij af.
Naast de burgerij ontstond het industrieproletariaat: mensen die in krottenwijken van de grote steden leefden en onder ellendige omstandigheden in fabrieken moesten werken.
Het jaar van het Communistische manifest van Marx en Engels in 1848 kwamen er opstanden uit de arbeidersklasse. Pas in het laatste kwart van de 19e eeuw begon er sociale wetgeving op gang te komen.
Door liberale economische politiek kon nu ook de industriële revolutie in Nederland doordringen. Voor de papier en textiel fabricage werden al snel geïndustrialiseerd.
Op cultureel gebied was men echter alweer een stap verder: aan het einde van de 18e eeuw werd de Verlichting opgevolgd door de romantiek. Tegen het midden van deze eeuw komt naast de romantiek een tweede stroming naar voren: het realisme. Na 1875 komt er weer een nieuwe tijd Op zowel cultureel gebied als maatschappelijk begint de Fin de siècle.
DE ROMANTIEK
In de einde van de eeuw gaat het woord geleidelijk een positievere betekenis krijgen.
In de verlichting waren de hoofdkenmerken het rationalisme en het classicisme, in de Romantiek stelde men gevoeligheid, verbeeldingskracht en individualisme voorop.
De eerste eis van de romantici aan de kunst was originaliteit. het moest persoonlijke opvattingen van de kunstenaar weergeven.
Ze waren individualisten die zich niet wilden conformeren aan de regels van de maatschappij. We noemen dit type kunstenaars bohémiens, artistieke figuren die zich anders gedragen en anders uitzien als de doorsnee mensen.
Centraal in de Romantiek staat de natuur.
Op wetenschappelijk gebied komt de interesse voor het ‘natuurlijk’ tot uiting in de bestudering van de cultuur van niet-westerse volkeren.
De volkskunde vereist kennis van de geschiedenis van de eigen taal en van de dialecten. Zo ontstond de vergelijkende taalwetenschap.
Naast de taalwetenschap kwam de literatuurwetenschap op.Uit interesse voor het verleden en het exotische ging men niet-westerse literaturen vertalen, middeleeuwse handschriften uitgeven en verhalen en gedichten op schrijven., die tot dan toe steeds mondeling waren overgeleverd. In de muziekwetenschap leidde deze belangstelling voor het verleden tot de uitgave en heropvoering van het werk van vroegere componisten. Medelssohn ontdekte de verloren gewaande partituur van Bachs ‘Matthaus Passion’ en voerde ze weer uit in 1829.
De Romantiek is een buitengewoon belangrijke periode in de kunst. Nu nog vinden we dat kunst de individuele gevoelens en gedachten van de kunstenaar moeten weergeven. Nog steeds is originaliteit een eis die aan alle kunst gesteld wordt. Maar met een romantisch boek duiden we tegenwoordig niet zozeer een boek aan dat de kenmerken van de Romantiek vertoont, maar eerder een sentimenteel boek dat eerder tot de ontspanningslectuur hoort dan tot de literatuur.
Romantici zochten het geloof in zichzelf, in het eigen hart en de ongerepte natuur, die Gods schepping is, in tegenstelling to de steden, die door de mens zijn gemaakt.
De romantici lieten zich inspireren door de middeleeuwse literaturen van West-Europa. Daardoor herleefden oude genres als de ballade en het sprookje.
Het ‘escapisme’ – het willen ontsnappen aan de alledaagse realiteit – blijkt uit hun belangstelling voor bovennatuurlijke zaken, wat leidde tot een bloei van het griezelverhaal.
De historische roman kwam voort uit de 18e eeuwse gothic novel. Doordat schrijvers zich echt gingen verdiepen in de Middeleeuwen en de opgedane kennis in hun romans verwerkten. De historische achtergrond was veel authentieker dan in de gothic novels, .
Uit de gothic novel komt ook de romantische griezelroman (horror) voort.
Hierin speculeert de schrijver op allerlei irrationele angsten die diep in de mens leven.
Het bekendste werk uit de Engelse literatuur is Frankenstein (1818) van Mary Shelley.
Dit behoort ook tot de science Fiction, het genre waarin het gaat om de nog onbekende mogelijkheden van wetenschap en techniek.
De bekendste Science Fiction uit de 19 eeuw is Jules Verne (1828-1905)
Enkele werken van hem zijn:
Voyage au centre de la terre ( 1864)
De la terre a la lune (1865)
Vingt mille lieues sous les mers (1870)
Bijna aller werken van Verne hebben de structuur van een imaginair reisverhaal.
In sommige latere gothic novels worden aan het slot de bovennatuurlijke gebeurtenissen ontmaskerd als bedrog. Op die manier ontstond het detectiveverhaal.
De eerste belangrijke schrijver daarvan is de reeds genoemd Poe.
REALISME
In de literatuur en schilderkunst komt een nieuwe stroming naar voren: het realisme.
Realistische kunst als zodanig bestond al veel langer: in genres als het stilleven of het portret is het bijna vanzelfsprekend om van de bestaande realiteit uit de gaan.
Maar in de loop van de 19e eeuw wordt het realisme een echte stroming die betrekking heeft op vrijwel alle genres uit de schilderkunst en literatuur. het was een reactie op de Romantiek.
Schilders beelden vooral het beeld van de middenklasse uit, onder invloed van het opkomend socialisme en later ook de sociale omstandigheden van de arbeiders.
Belangrijke realistische schilders waren Gustave Coubet, Jean-Francois Millet.
In Nederland hoort de Haagse School met ander anderen Jozelf Israels tot het realisme.
Rond 1870 maakt het realisme plaats voor het Impressionisme. Onderwerpen zijn in zijn geheel ondergeschikt geworden aan de weergave van licht en kleur.
Het onderwerp van deze romans is de natuurgetrouwe uitbeelding en of sociaalpsychologische analyse van mens ene maatschappij.
In dezelfde tijd dat de realistische schilderkunst overgaat in het impressionisme, gaat de realistische roman over in het naturalisme.
Eigenlijk zijn er in Nederland maar twee belangrijke schrijvers geweest die echte romantici waren: François Haverschmidt en Multatuli.
SCHRIJVERS
Nicolaas Beets(HILDEBRAND)
Schreef: verhalenbundel Camera obscura (1839)
Hierin gaf hij satirisch beeld van de Hollandse burgerij uit de eerste helft van de 19e eeuw. Hij is een zeer zelfingenomen student, die zich zonder enige zelfspot afschildert als iemand die alles beter weet, kan en doet. Dit wordt algemeen beschouwd als een zwakke punt van de verhalen.
François Haverschmidt(Piet paaltjens)
Schreef: Bloemlezing uit de dichterlijke nalatenschap van Piet Paaltjens.
Levensschets
Piet Paaltjens was niet zomaar een grap van Haverschmidt. In de figuur van Paaltjens hekelde hij de dweperij, de overdreven gevoeligheid, het koketteren met eigen verdriet van de ‘zwarte Romantiek. Hij viel niet zozeer de dichters van zijn tijd aan, als wel een bepaalde kant van zijn eigen persoonlijkheid. Haverschmidt was een romanticus van het zuiverste water, die voortdurend met zichzelf overhoop lag. Hij pleegde zelfmoord. De gedichten krijgen hierdoor een dubbele betekenis: het zijn grappige parodieën op de overdreven romantische poëzie van die dagen en tegelijk van het zeer persoonlijk ontboezemingen, waarin door de dwaasheden heen een sombere levensangst klinkt.
Eduard Douwes Dekker(Multatuli)
Schreef: Max Havelaar (1857)
Ideeën (7 bundels, 1862-1877)
De geschiedenis van Woutertje Pieterse (1890)
Max Havelaar: is een satire op de Hollandse koopliedenstand, maar verandert in een venijnige aanval op de wat Hollandse handelgeest in Indonesië heeft aangericht.
REACTIES
1 seconde geleden