Hoofdstuk 4 t/m 7

Sociale partners zijn de werkgevers en werknemers. Zij hebben beide hun eigen belangen. Tegenstrijdige belangen zoals hoge loon tegen weinig inspanning of juist lage loon tegen hoge inspanning. Ook hebben zij gemeenschappelijke belangen zoals de sfeer die goed moet zijn, of het bedrijf dat goed moet lopen. Vakverenigingen: in de 19e eeuw opgericht door arbeiders; strijden voor betere arbeidsomstandigheden, kortere werkweken, hogere lonen, afschaffing kinderarbeid. Bij een staking wordt het loon doorbetaald door vakvereniging uit de stakingskas. FNV en CNV zijn belangrijke vakcentrales. MHP vertegenwoordigt vooral middelbaar en hoger personeel, vandaar de derde vakcentrale. 

Aandachtspunten vakbewegingen:

• Arbeidsorganisatie (manier hoe het werk verdeeld is over de werknemers)
• Arbeidsomstandigheden (veiligheid, gezondheidsrisico’s)
• Arbeidsinhoud (saai/gevarieerd, zelfstandigheid, ruimte voor eigen initiatief)
• Arbeidsverhoudingen (mogelijkheid van invloed/inspraak, sfeer op het werk)
• Arbeidsvoorwaarden (werktijden/salaris: primair, auto vd zaak: secundair)

Vakbonden komen op voor individuele (ontslagkwesties, onthouden van promotie) belangen en collectieve (CAO) belangen.  Maar binnen bonden kunnen ook verschillende belangen zijn; arbeidstijdverkorting. Als vakbonden hun zin niet krijgen kunnen ze overgaan op acties: het ophangen van spandoeken, prikacties, stiptheidsacties, stakingen. Wanneer een staking door een vakbond wordt gesteund spreken van een georganiseerde staking, anders spreken we van een wilde staking. Vaak zorgen werkgevers via een kort geding er voor om stakingen verboden te krijgen; geen duidelijk stakingsrecht.

Een rechter keurt een staking goed als voldaan wordt aan de volgende criteria:

• De staking moet georganiseerd zijn door een vakbond
• De vakbonden moeten alle andere wettelijke middelen hebben gebruikt
• Gevolgen moeten in overeenstemming zijn met doel
• Ook kijken ze naar de belangen van anderen, die niet bij het conflict betrokken zijn. Een staking in het busvervoer heeft bijv teveel gevolgen.

_____

Als reactie op de werknemers zijn ook de werkgevers zich gaan verenigen. De grootste werkgeversorganisatie is VNO-NCW; grote bedrijven. Een bedrijf van minder dan 100 werknemers is een midden- of kleinbedrijf. Voor kleinere bedrijven zijn er organisaties naar branche. Deze branches zijn dan weer vaak aangesloten bij een grote centrale organisatie als MKB-Nederland.

De werkgevers proberen op verschillende manieren doelen te bereiken:

• Onderhandelingen met vakbonden (cao’s);
• Bevorderen van een goed ondernemersklimaat;
• Bevorderen van de onderlinge eenheid (afspraken over prijzen);
• Ondersteuning van leden (bijstandsfonds i.v.m. stakingen).

Welke middelen hebben ze om doelen te bereiken?

• Dreigen met te korten op secundaire arbeidsvoorwaarden of met sluiting
• Naar de rechter om staking van werknemers te voorkomen
• Via rechter schadevergoeding eisen

Overleg tussen werkgevers en werknemers vindt plaats op drie niveaus:

• Bedrijfstakniveau > CAO
• Bedrijfsniveau > Gaat over zaken waarin CAO niet voorziet. Ondernemingsraad heeft instemmingsrecht bij kwesties die te maken hebben met personeelsbeleid. Ze hebben adviesrecht bij zwaardere zaken als investeringen, fusies, ontslagen. De OR is een wettelijk geregelde vorm van inspraak in bedrijven met meer dan 50 werknemers.
• Landelijk niveau > SvdA: overleg over gewenste loonstijging voor alle sectoren, deze worden vastgelegd in centraal akkoord, werkgevers en werknemers hoeven zich niet aan het centraal akkoord te houden.

SER: overleg tussen top van werkgevers- en werknemersorganisaties en onafhankelijke Kroonleden benoemt door de regering. Taak is het adviseren van de regering over alle belangrijke sociaaleconomische kwesties.

In het overleg tussen werknemers en werkgevers speelt de overheid een belangrijke rol. Iedere cao moet worden voorgelegd aan de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Als hij het eens is wordt de cao algemeen bindend verklaard. De minister kan ook een loonmaatregel afkondigen, hij bepaald dan het percentage van de loonstijging, een loonstijging kan namelijk de inflatie aanwakkeren. Dit komt niet vaak voor.

Mate van succes van werknemers- en werkgeversorganisaties:

• Politieke klimaat (linkse én rechtse overhand: werknemers sterk);
• Arbeidsverhoudingen (verdeeldheid tussen CNV en FNV verzwakt positie werknemers tijdens onderhandelingen);
• Economische conjunctuur (invloed vakbeweging neemt af ten tijde van neergang, voor werkgeversorganisaties geldt het omgekeerde);
• Machtsbronnen (factoren die de sterkte van een organisatie bepalen: hoeveelheid leden, organisatiegraad en actiebereidheid van leden).

Drie modellen om arbeidsverhoudingen te omschrijven:

• Conflictmodel; belangentegenstellingen worden benadrukt, stakingen etc.

• Stijging vakbondsleden
• In tijden van economische crisis

• Harmoniemodel; gezamenlijk oplossingen zoeken in overleg

• want gemeenschappelijk belang > positie land versterken (polderen)
  • Jaren 50; wederopbouw        
  • Jaren 80 na crisis 73 en 78 Akkoord van Wassenaar

• Reguleringsmodel; tussenvorm, belangentegenstellingen beheersbaar houden

• Regelmatig overleg (SER, SvdA)
• Besef dat staken erg kostbaar is
• Compromissen sluiten

__

Collectieve goederen: goederen en diensten waarvan de burgers het erover eens zijn dat ze belangrijk zijn en die niet of minder goed door individuele burgers geregeld kunnen worden.      Het zijn goederen, diensten en voorzieningen:

• Die door of onder verantwoordelijkheid van de overheid worden gerealiseerd
• waar iedereen profijt van heeft
• Waaraan iedereen bijdraagt in de kosten
• waarbij geen direct verband tussen het betaalde bedrag en de hoeveelheid gebruik van het goed is.

Het geheel aan collectieve goederen noemen we de collectieve sector. De basis is solidariteit. Goederen en diensten die van collectief belang zijn, zijn niet altijd collectieve goederen.

Politieke keuzes beïnvloeden de omvang collectieve sector. In de 19^e eeuw was Nederland een nachtwakerstaat: wanneer de hoofdtaak van de overheid is om de veiligheid (leger& politie) van het volk te garanderen.

Eind 19e eeuw > eerste sociale wetten: nadelige kanten aan vrijemarkteconomie, wet voor vraag en aanbod gold voor producten EN lonen van werknemers.

Industriële revolutie > hoe meer mensen zich aanboden, hoe lager de lonen op arbeidsmarkt. Ook kinderarbeid aan de gang.

Sociaaldemocratie: eiste verbetering arbeidsomstandigheden& betere rechtspositie voor arbeiders. Het censuskiesrecht (alleen stemmen als je genoeg verdiende om een bepaald bedrag aan belastingen te betalen) zorgde ervoor dat de politiek beheerst werd door liberalen en confessionelen, zij namen echter wel een paar sociale wetten aan.

Confessionelen: Overheid moest helpen bij bescherming allerzwaksten (ouderen, werklozen etc.) eerst was dit de taak van de kerken, maar dat konden ze niet meer alleen aan.            1854: Armenwet (overheidssteun in gratis voedsel en huisvesting.)

Liberalen: hoopten dat sociale wetten de criminaliteit zouden laten afnemen. Overheidsbemoeienis zou ook positief zijn in onderwijs > betere arbeidskrachten.

1863: HBS, 1874: Kinderwetje van Houten

Crisis in de jaren 30: werkloosheid, weinig te besteden, crisis werd erger door massaontslag bij de overheid. Anticyclisch beleid voeren: Grote publieke werken en uitkeringen > consumentenbestedingen op peil te houden.

• Wederopbouw ná 1945 (tot 1958)
  • Rooms-Rode coalitie
  • Geleide loonpolitiek (regering bepaalt hoe hoog de lonen mogen zijn)
  • Invoering sociale wetten (AOW, WW, WAO)
  • Samenwerking sociale partners (1945: SvdA, SER)

• Economische groei jaren ‘60
  • Meer vrouwen op de arbeidsmarkt
  • Individualisering met bijkomende voorzieningen als studiefinanciering en bijstand
• Voltooiing verzorgingsstaat in de jaren ’70

• Verheffen en verbinden door te werken aan welzijnsvoorzieningen als buurthuizen / gratis bibliotheken en musea
• Ontplooiing ook een taak van de overheid

__

De verzorgingsstaat is een staat waarin de overheid zich verantwoordelijk stelt voor het welzijn van de burgers.

De doelen van de verzorgingsstaat:

1. Bestaanszekerheid: materiële grondslag. Door socialezekerheidsstelsel bestaande uit sociale verzekeringen en voorzieningen.

Sociale verzekeringen: deze bepalen dat werknemers verplicht een premie betalen om zich te verzekeren tegen bijv. werkeloosheid, ouderdom of ziekte.

Werknemersverzekeringen: WW, WULBZ, ZW, WIA.

Volksverzekeringen: AOW, ANW, AKW, ZVW.

Sociale voorzieningen: uitkeringen voor personen die op geen andere manier een beroep kunnen doen op een uitkering. Bekendste: WWB, TW, WaJong

2. Welzijn: immateriële grondslag.          Welzijnsvoorzieningen:

• Huurtoeslag: mensen met laag inkomen verzekeren op een huis
• Maatschappelijk werk: om mensen te helpen bij sociale problemen
• Studiebeurzen: helpen kids met laag inkomen tot studeren
• Welzijnswerk: groepen betrekken bij samenleving
• Subsidies: voor culturele voorzieningen
• Rechtshulp: juridisch advies te verzekeren voor mensen met laag inkomen
• Hypotheekaftrek: voor starters mogelijk om een huis te kopen

Welzijnsvoorzieningen zijn inkomensafhankelijk.

__

Politieke visies (!!!)

• Liberale visie;
  • Individuele vrijheid
  • Particulier initiatief
  • Vrije markt economie
  • Voorwaardenscheppende rol overheid
• Socialistische visie;
  • Sociale gelijkheid, gelijke verdeling van bezit, kennis en inkomen
  • Gemengde economie
  • Democratiseren van arbeid
  • Grote rol overheid
• Christendemocratische visie;
  • Subsidiariteitsbeginsel: mensen elkaar nodig hebben en elkaar aanvullen. Initiatieven ontplooien
  • Maatschappelijk corporatisme: organisaties en bedrijven moeten zoveel mogelijk worden vormgegeven door de mensen zelf
  • Soevereiniteit in eigen kring: overheid moet niet zelf gedetailleerd aangeven wat er moet gebeuren, wel ingrijpen als het maatschappelijk middenveld tekortschiet of als zwakkeren in de verdrukking raken.
  • Aanvullende en ondersteunende rol overheid
• Ecologische visie;
  • Duurzame economische ontwikkeling
  • Minder consumeren, meer kleinschaligheid
  • Kringloop van goederen en grondstoffen
  • Actieve en sturende overheid

Sinds Nederland een verzorgingsstaat is, is de overheid op 3 manieren betrokken bij het sociaaleconomisch proces:

1. Werkgever (overheid is hoofdproducent van collectieve goederen en voorzieningen die belangrijk zijn voor iedereen: onderwijs, veiligheid), hiermee is overheid grootste werkgever in Nederland;

2. Gespreks- en overlegpartner (overleg tussen overheid, werkgevers, werknemers in SER, Svda RvWeI, hierbinnen overheid kan aandringen op loonmatiging of op extra inspanningen);

3. Wet- en regelgever (en initiator van sociaaleconomisch beleid op de volgende gebieden):

• Arbeidsomstandigheden (geregeld in Arbowet, gezamenlijk veranwoordelijk voor veiligheid etc. Arbeidsinspectie ziet hierop toe d.m.v. boetes);
• Arbeidsvoorwaarden (zoals wet op minimumloon en cao, minister van Sociale Zaken speelt rol bij het algemeen verbindend verklaren van CAO’s);
• Sociale wetgeving (alle sociale verzekeringen en voorzieningen vinden hun basis in door t parlement goedgekeurde wetgeving, worden vaak aangepast);
• Emancipatie- en doelgroepenbeleid (het helpen van vrouwen, allochtonen en gehandicapten op de arbeidsmarkt).

Arbeidsmarkt: alle situaties waarin sprake is van vraag naar en aanbod van arbeidskrachten. Beroepsbevolking: alle mensen tussen de 15- en 65 jaar die kunnen werken. Werkgelegenheid: de totale beschikbare hoeveelheid werk.

Als de beschikbare hoeveelheid werk gelijk is aan aanbod van arbeidskrachten = volledige werkgelegenheid. Is het aanbod groter dan de vraag = werkloosheid. En als de vraag het aanbod overstijgt heb je te maken met overspannen arbeidsmarkt: hier zullen de lonen sterk stijgen, omdat er een tekort is aan personeel. Gevolg is weer inflatie: de geldprijs van goederen/ diensten is hoger dan hun feitelijke waarde.

Koopkracht: datgene wat mensen kunnen kopen van hun inkomen. Als loonstijging hoger is dan inflatie ga je er wat koopkracht betreft op vooruit.

Gevolgen werkloosheid:

· Hogere premiedruk: hoe meer werklozen, hoe groter het deel dat van het brutosalaris afgaat aan werkloosheidspremies. Werkende mensen zullen proberen hun koopkracht te handhaven, gevolg is dat arbeid duurder wordt en werkgevers gaan bezuinigen, investeren in machines die arbeid vervangen, wat de werkloosheid vergroot.

· Probleemwijken: concentratie van werkloosheid bij specifieke bevolkingsgroepen heeft tot gevolg dat daarmee ook andere sociaaleconomische problemen versterkt worden in bepaalde wijken of in bepaalde milieus. Gebrek aan geld leidt tot verpaupering van de wijk. Kinderen waarvan de ouders werkloos zijn, presteren ook lager op school.

Oorzaken werkloosheid:

· Frictiewerkloosheid: korte werkloosheid. Na het behalen van een diploma of tussen 2 banen in.

· Seizoenswerkloosheid: werkloosheid v. mensen met seizoensgebonden werk.

· Conjuncturele werkloosheid: treedt op als t slecht gaat met economie. De vraag naar bepaalde goederen en diensten loopt terug, waardoor mensen ontslagen worden. Conjunctuur duidt de golfbeweging van de economie aan

· Structurele werkloosheid: dit treed op wanneer er banen of zelfs hele bedrijfstakken blijvend verdwijnen. Bijvoorbeeld het verplaatsen van arbeid naar lagelonenlanden. Hoe nadelig het voor de economie is hangt af van de mate waarin de staat nieuwe werkgelegenheid creëert.

Nadat de WAO was ingevoerd waren er veel calculerende burgers die misbruik maakten van de sociale zekerheid:

- Mensen verzwegen dat ze samenwoonden met een ander, anders lagere uitkering;

- Sommige studenten die nog bij hun ouders woonden, verzonnen een fictief kameradres voor hogere uitkering;

- Veel mensen met WW- of WAO-uitkering klusten er zwart bij;

- Tijdens economische crisis moesten veel mensen weg, bedrijven verklaarden mensen arbeidsongeschikt ipv ontslag, zo geen last van ingewikkelde procedures.

• Door al deze ontwikkelingen nam het draagvlak om mee te betalen aan de kosten van een verzorgingsstaat sterk af. Premies namen toe, waardoor belastingbetalende werknemers gingen protesteren.

De opbouw vd verzorgingsstaat had met sommige zaken geen rekening gehouden:

· Vrouwenemancipatie; man én vrouw moesten nu verzekerd worden van een heel gezinsinkomen.

· Individualisering; Niet alleen gezinnen konden nu beroep doen op een uitkering, jongeren bijv ook en werden dan financieel onafhankelijk.

· Andere bevolkingsopbouw ; Gezinnen kleiner & verbeterde gezondheidszorg > vergrijzing én ontgroening. Jongeren moeten meer betalen voor ouderen

· Teruglopende werkgelegenheid; pas in 2^e helft van jaren 90 herstelde de groei

· De armoedeval; veel subsidieregelingen waren inkomensafhankelijk. Zo verdwijnt de financiële prikkel om te werken. (als je er niks mee opschiet)

Ideologische discussie over wenselijkheid, haalbaarheid en toekomst van verzorgingsstaat volgens verschillende stromingen:

- Liberalen: Verzorgingsstaat te ver doorgeschoten, Mensen moeten meer geprikkeld worden om te werken. Overheid is te groot en bureaucratisch.

- Sociaaldemocraten: binnen verzorgingsstaat kan de overheid armoede bestrijden en een kloof tussen werkenden en niet-werkenden voorkomen. Tegen marktwerking, actief overheidsbeleid om iedereen aan t werk te krijgen.

- Christendemocraten: zorgzame samenleving, overheid als aanvullende rol, terugdringen overheidsuitgaven.

Nieuwe maatregelen > beheersbaar en betaalbaar te houden, negatieve gevolgen van werkloosheid beperken, uitvoering verbeteren, calculerend gedrag voorkomen:

Bezuinigingen: strengere selectie, strengere controle, verlaging uitkeringen (koppeling tussen loon en uitkering losgelaten) , bezuinigen op eigen uitgaven.

Meer eigen verantwoordelijkheid: bij een echtscheiding moet nu de ex-echtgenoot naar vermogen bijdragen aan het levensonderhoud van zijn exvrouw.

Ook bedrijven: werkgevers doen meer hun best om ziekteverzuim te voorkomen

Toepassen van marktprikkels in de publieke sector: marktwerking toegepast > producten goedkoper en dienstverlening beter worden bij concurrentie.