Hoofdstuk 9, Rond de eeuwwisseling, paragraaf 60 t/m 71

Literatuur samenvatting H9: Rond de eeuwwisseling (§60 t/m 71):

§60:
- Eind 19e eeuw veel uitvindingen:
telefoon (1875, Bell), gloeilamp (1879,
Edison), benzinemotor (1883, Daimler),
draadloze telegrafie (1895, Marconi) +
vliegtuig (1903, Wright).

- Kapitalisme leidde tot:
verschrikkelijke wantoestanden +
verbetering v/h lot v/d arbeiders.

- 1874 ‘Kinderwetje van Houten’: verbod
op kinderarbeid <12 jaar, Sam van
Houten.

- 1889 Arbeidswet: regelde het werk van
alle vrouwen + jeugdigen. Ook een
Arbeidsinspectie ingesteld om de
naleving ervan te controleren.

- ‘Das Kapital’ (1867-69) geschreven door
Karl Marx + Friedrich Engels.

- 1894 SDAP è 1909 opsplitsing, SDP
(radicaler). In 1918 herdoopt tot
Communistische Partij Holland.

- 1903 Spoorwegstaking

- Worgwetten = verbod op stakingen van
overheidspersoneel (reactie op
spoorwegstaking).

- Vakcentrale = organisatie van vakbonden
(reactie op worgwetten). 1e
vakcentrale: NVV. Later ook
confessionele vakbonden: FNV, CNV.

§61:

- Charles Darwin (1809-1882): On the
origin of species (1859).

- The struggle for life = dieren die het
meest aangepast zijn om te overleven,
zullen meer nakomelingen krijgen.

- Survival of the fittest = nakomelingen
die het best zijn aangepast, zullen de
minder aangepaste dieren verdringen.

- 1871 The descent of the man: mens in
het evolutiemodel ondergebracht.

- Sigmund Freud (1856-1939): theorieën
over het ‘onderbewuste’.

- Onderbewuste = deel v/d geest dat we
niet onder controle hebben, maar een
groot deel van ons denken + handelen
bepaalt.

- Die Traumdeutung (1900): dromen komen
voort uit het onderbewuste + vroege
kinderjaren zijn van beslissend belang
voor de latere persoonlijkheid.

- 3 dingen die het wereldbeeld aantasten:
· Socialisme è bedreigde de rust v/d
gezapige bourgeoisie
· Evolutieleer è maakte de mens tot dier
en was in strijd met een letterlijke
interpretatie v/d bijbel.
· Freudiaanse psychologie è liet zien dat
er allerlei dingen in de mens
verscholen liggen waarvan men het
bestaan liever ontkende.

- Fin de siècle = (1875-1914) soort
afsluitende periode en tegelijk de
kiemen v/e nieuwe periode.
- La belle époque = fin de siècle.

- Escapisme = vlucht uit de realiteit in
een wereld van kunst, overbeschaving +
luxe genotzoekerij.
- Estheticisme/ l’art pour l’art = de
opvatting dat kunst uitsluitend iets
moois dient te zijn en geen andere
functie mag hebben dan kunst te zijn
(niet de inhoud, maar de vorm is van
belang).

§62:

- Impressionisme (midden 19e eeuw):
voortzetting + reactie op het realisme.

- Realisme = veronderstelling dat er een
objectieve waarneming bestaat.

- Psychologie: mensen zien de wereld
allemaal op hun eigen wijze. Ogen +
hersenen zijn hierbij betrokken, de
hersenen ‘doen’ iets met de indrukken
v/d ogen.

- Impressionisme = werkelijkheid
uitbeelden zoals de kunstenaar ze
ervaart:
· Onderwerp, ideeën + sociale relevantie
= secundair belang
· Sfeer v/h uitgebeelde = primair belang
· Vastleggen v/d wisselende effecten van
licht + kleur = hoofddoel.

- Schilders: Edouard Manet, Auguste
Renoir, Claude Monet (Impression soleil
levant, 1872 --> het impressionisme
heeft hieraan zijn naam ontleend).

- Beeldhouwer: Auguste Rodin.

- Muziek: klankcombinaties staan centraal.

- Componisten: Claude Debussy, Maurice
Ravel (De Boléro, erg bekend).

- Literatuur : nuances, indrukken +
gevoelens zo nauwkeurig mogelijk
weergeven d.m.v. bijvoeglijke
naamwoorden + stijlmiddelen:
neologismen (schreeuwmonden,
fladderdalen), archaïsmen (zwerk,
struweel), beeldspraak, alliteraties +
enjambementen.

- Proza = in die tijd woordkunst of
lyrisch proza genoemd. Tegenwoordig:
mooischrijverij, literair doen etc.

§63:

- Realisme = laten zien hoe het leven v/d
mens was en verklaren hoe het zo was
geworden.

- 3 factoren die het leven bepalen:
erfelijke aanleg, milieu waarin men
opgroeit + tijd waarin men leeft.

- Typen romans:
· Familieroman: invloed v/d 3 factoren +
familie gedurende generaties tonen
· Psychologische roman: mensen met
psychische problemen tonen
· Sociale roman: maatschappij verbeteren

- Fatalisme = opvatting dat het leven v/d
mens geheel bepaald wordt door het
noodlot + vrije wil niet bestaat.

- Veel naturalistische werken zijn
geschreven in die impressionistische
stijl van neologismen, beeldspraken +
gedetailleerde bepalingen.

- Naturalisme niet populair: velen vonden
het socialistische onruststokerij +
nadruk op onderbewuste gevoelens leidde
regelmatig tot juridische acties.

§64:

- ‘Tachtigers’ (1880): zetten zich af
tegen de literatuur van hun voorgangers
--> taal te ouderwets + inhoud te
moraliserend.

- Willem Kloos (serieus criticus,
gebruikte argumenten) + Lodewijk van
Deyssel (ging op zijn gevoel af, was de
grootmeester v/d ‘scheldkritiek’).

- 1885 Nieuwe Gids (tijdschrift) door hun
opgericht. Toen de groep uiteenviel
door ruzies, was Kloos in 1893 de enige
redacteur. Hij maakte er een soort
privé tijdschrift van.

- Hoofdprincipe Tachtigers: vorm en
inhoud dienen één te zijn.
- 2e principe: kunst dient een
persóónlijke uiting te zijn.

§65:

- Frederik van Eeden (Tachtigers) (1860-
1932):
· De Kleine Johannes (1887): ontwikkeling
v/e kind tot volwassene
(sprookjesachtige roman).
· Van de koele meren des doods (1900):
sterk naturalistische roman over een
aan morfine verslaafde vrouw
(psychologische roman).

§66:

- Herman Gorter (Tachtigers) (1864-1927):
· Mei (1889): meisje ‘Mei’ wordt geboren
en dwaalt in extase door de Hollandse
natuur en sterft ten slotte om plaats
te maken voor haar zuster ‘Juni’.
· Verzen (1890).

- Hierna verandert de inhoud van Gorters
poëzie in sterk politiek + maatschappij-
kritisch. Hij was een gerespecteerd man
onder de bevolking.

§67:

- Louis Couperus (Tachtigers) (1863-1923):
· Eline Verre (1889), Fidessa (1899),
Psyche (1898), Stille Kracht (1899-
1900), De boeken der kleine zielen
(1901-03), Van oude mensen, de dingen
die voorbijgaan (1906).

§68:

- Symbolisme = werkelijkheid zoals wij
die waarnemen is niet de echte/ de
hele, maar slechts een afspiegeling
v/e ‘hogere’ of ‘diepere’ realiteit.

- Symbolisten:
· Gebruiken in hun werk een groot aantal
woorden/ voorstellingen die méér
betekenen dan elders.
· ‘Ontdekken’ v/e hogere realiteit gaat
over in het ‘scheppen’ ervan in hun
werk.
· Schilders: Odilon Redon + Fernan
Khnopff.

- Symbolistische schilderkunst verbonden
met Jugendstil/ art nouveau (= motieven
uit de planten- en dierenwereld,
aandacht voor gestileerde elementen +
golvende lijnen).
· Kunstenaars: Hector Guimard (ontwerper
oude Parijse Ingangen) + Emile Gallé
(grootste glaskunstenaar van zijn tijd).
· Architect: Antonio Gaudi (kerk v/g
Sagrada Familia in Barcelona, 1883, nog
steeds niet voltooid).
· Schilders: Jan Toorop + Gustav Klimt
(art nouveau en symbolisme).

§69:

- A. Roland Holst (1888-1976): ‘mythe van
Roland Holst’: taak v/d dichter is de
boodschap v/d ‘Verborgene’ brengen. Bij
zijn taak wordt hij belaagd door 2
gevaren:
· De door techniek beheerste massa è wil
niets van zijn boodschap weten.
· Zijn eigen aardsheid + zinnelijkheid è
dreigt contact met het geestelijke + de
Verborgene te verliezen.

- Deirdre en de zonen van Usmach (1920’:
Deirdre wordt ten huwelijk gevraagd
door Koning Concobar. Ze weigert en
wordt verbannen met haar geliefde Noisa
naar Schotland. 7 jaar later haalt de
koning haar terug en breekt er een
oorlog uit tussen de aanhangers van
Concobar en de aanhangers van Noisa.
Alle hoofdpersonen sneuvelen in de
oorlog.

§70:

- Neoromantiek = inspiratie zoeken buiten
de eigen tijd en de dagelijkse
problemen (reactie op het realisme en
naturalisme).

- Nadruk op het noodlot: was iets
bovennatuurlijks + geheimzinnigs, waar
de mens totaal geen vat op heeft.

- Thema’s romans: eenzaamheid, zwerflust,
verzet tegen de maatschappij,
onvervulde verlangens, dood en verval.

- Romantische genres: griezelroman,
detectiveroman en sciencefiction.

- Schrijvers: R.L. Stevenson, Arthur
Conan Doyle, H.G. Wells, Bram Stoker,
Edmond Rostand.

- Laatromantische muziek: grenzen tussen
verschillende genres vervagen steeds
meer + vocale en instrumentale vormen
worden steeds vaker vermengd.

- Laatromantici: Gustav Mahler + Richard
Strauss.

§71:

- Jan Hendrik Leopold (1865-
1925): ‘Oosterse kwatrijnen’ (cynische
inhoud, rijnschema aaba).

- Arthur van Schendel (1874-1946): Een
zwerver verliefd (1904), Een zwerver
verdwaald (1907), Het Fregattschip
Johanna Maria (1930), De Waterman
(1933), Een Hollands Drama (1935), De
wereld dansfeest (1938).

- Jacobus Cornelis Bloem (1887-1966):
tiental dunne bundels, met vooral
sombere gedichten.