Hoofdstuk 7, De negentiende eeuw

Dautzenberg literatuur geschiedenis
7. De negentiende eeuw

§45 Historische achtergrond 1800-1875
 Eind 18e eeuw ideeën verlichting zo sterk verbreid dat ze tot in politieke veranderingen leidden. (Declaration of Independence 1776)
 Engeland: Industriële revolutie : overgang van handarbeid naar machines (stoommachine, Watt 1777)
 Heersende ideologie: Liberalisme, overal afschaffing slavernij (Fr. 1794, GB 1834). Amerikaanse burgeroorlog leidde tot bevrijding van zwarte volksdeel.
 19e eeuw: industrieproletariaat (leefde in krottenwijken, werkte in fabrieken, slechte werkomstandigheden)
 1848: Communistisch Manifest van Marx en Engels: “ Proletariërs aller landen verenigt u!” Overal in Europa ontstonden opstanden maar de arbeidsklasse was nog niet genoeg georganiseerd om veranderingen af te dwingen.
 Laatste kwart 19e eeuw > sociale wetgeving kwam op (kinderarbeid was al afgeschaft)
 Drang naar vrijheid > onafhankelijkheidsstreven van verschillende volkeren (Grieken < > Turken, Italie < > Oostenrijk)
 1795: Partiotten in opstand tegen Rep. Der ver. Ned. > Bataafse rep. Opgericht > 1805 Lodewijk Napoleon koning (wetboek v. strafrecht en burg. Wetboek ingevoerd.) Bonaparte vond NL een te zelfstandige staat en dwong Lodewijk af te treden (1810), NL werd een franse kolonie.
 1815 > Slag bij Waterloo, Noord en Zuid verenigd > Ver. Koninkrijk o.l.v. Willem I ( Noord en Zuid waren sinds 1579 gescheiden) 1830 kwam Zuid in opstand Zuid> koninkrijk België
 J.R. Thorbecke (1798-1872) > 1848 grondwetsherziening waarin bevoegdheden 2e kamer werden uitgebreid, Vrijheid van Godsdienst en onderwijs en Liberale economische politiek (> industrialisatie in NL) vastgelegd.
 Eind 18e eeuw en begin 19e eeuw werden politieke idealen uit de verlichting in de praktijk gebracht.
 Twee cultuurstromingen 1: Romantiek 2: Realisme Dit t/m 1875 > einde periode > nieuwe periode : Fin de Siècle

§ 46 De Romantiek
 Begin 18e eeuw > Alles wat niet in overeenstemming met de verlichting was werd gezien als Romantisch (negatief)
 Romantiek betekende zoiets als fantastisch, vergezocht en overdreven
 Geleidelijk werd het meer positief en ontwikkelde een nieuwe cultuurstroming.
 Hoofdkenmerken Verlichting: rationalisme en classicisme
“ Romantiek: gevoeligheid, verbeeldingskracht, individualisme > originaliteit
 Kunst moest de persoonlijke opvatting van de kunstenaar weergeven en niet gemaakt zijn voor het publiek
 Kunstenaars uit de romantiek leidden vaak een “onmaatschappelijk” leven. Ze wilden zich niet conformeren aan de regels > Bohémiens (artistieke figuren die er anders uitzien en zich anders gedragen) Vele waren revolutionairen.
 3e symfonie van Beethoven heette eigenlijk Bonaparte maar omdat Napoleon zich tot keizer uitriep heeft hij de naam veranderd in Eroica
 Romantische kunst was lyrisch, contrasterend (liefde tegenover haat, rust tegenover onrust), de ongerepte natuur tegenover de nietige mens
 Wetenschap: interesse voor het natuurlijke> volkenkunde (niet-westers) en volkskunde (wel westers) hiervoor moest je kennis hebben van talen en dialecten > taalwetenschappen (Indogermaanse groep ontdekt) > Literatuurwetenschappen oude verhalen en gedichten werden op papier gezet > Muziekwetenschap
 Tegenwoordig heeft Romantisch 2 betekenissen zoals: in de periode van… of gevoelig, lieflijk, sentimenteel

§ 47 Beeldende kunst en Muziek
 Bouwkunst 18e eeuw: klassiek, ordelijk, statisch, horizontaal, voorkeur voor koepels, zuilen
 Romantische bouwkunst: verrassende vormen, voorkeur voor spitse toren en verticaal > Neogotiek
 Schilderkunst 18e eeuw: statisch, evenwichtig, gesloten ( binnen de lijst afgerond tafereel)
 Romantische schilderkunst: open vorm (tafereel gaat verder buiten kader), warme, felle kleuren, nadruk op het schilderen i.p.v. tekenen. De Romantische schilderkunst was officieel nog neoclassicistisch maar in de praktijk niet meer.
 In de Romantiek veel veranderingen op muzikaal gebied. Componisten zelfstandig en niet meer in dienst van de kerk o.i.d.
 Muziek bedoelt voor operahuizen en concertzalen (bouw eerste concertgebouw Oxford)
 18e eeuw: strenge vormen van symfonie en sonate
 Romantiek: vormen 18e eeuw werden naar eigen inzicht gewijzigd, nieuwe werken (orkestwerken, symfonisch gedicht, etude, impromptu)
 De nieuwe muziek probeerde iets uit te beelden. Verder ontstonden er stukken volksmuziek in de studies van componisten.

§ 48 Literatuur
 Twee gevoelens: Weltschmerz & Sehnsucht > droefgeestigheid en onbereikbaar geluk
 Escapisme : Het willen ontsnappen naar een andere wereld, belangstelling voor het bovennatuurlijke leidde tot
 Griezelverhalen in het verleden, middeleeuwen
 Gothic Novel leidde tot Historische roman (historische achtergrond veel nauwkeuriger dan G.N> maar wel geromantiseerd)
 Gothic Novel leidde eveneens tot Romantische griezelroman (horror), spreekt in op irrationale angsten.
 Science Fiction > genre waarin het gaat om de nog onbekende mogelijkheden van de wetenschap en e techniek.
 Gothic Novel waarin onbekende wordt ontmaskerd als bedrog > Detective Roman
 Science Fiction verhaal dat is opgebouwd als imaginair reisverhaal > voyage extra-ordinaire
 Sprookje bloeide op, volkssprookjes werden opgeschreven en cultuursprookjes ontstonden.

§49 Realisme
 In de muziek blijft de hele 19e eeuw de romantiek de heersende stroming. In de schilderkunst en de literatuur nieuwe stroming: realisme.
 Realisme was een reactie op het lieflijke en sentimentele van de romantiek.
 Onderwerpen in het realisme: gezicht in de omringende realiteit van alledag, allerdaagse taferelen, zo objectief mogelijk, leven van de middenklasse, sociale omstandigheden van de arbeiders, vaak krachtige politieke en sociale protesten.
 Literair realisme: “Klassieke” roman . De intrige heeft een duidelijk begin, verloop, afsluiting en si zorgvuldig opgebouwd. Alle onderdelen hangen met elkaar samen.
 Onderwerp klassieke roman: natuurgetrouwe uitbeelding en /of sociaal-psychologische analyse van de mens en de maatschappij.
 Schilderkunst > realisme gaat over in impressionisme (licht en kleur)
 Tegelijkertijd: Literatuur > realisme gaat over in naturisme
 Naturisme: onderwerpen zijn ondergeschikt aan de politieke en sociale stellingname van de auteur.
 Nederlandse literatuur in de 19e eeuw: mengeling van romantiek en realisme. De romantiek paste eigenlijk niet goed in de nuchtere, Nederlandse 19e eeuw. NL had maar 2 romantische schrijvers : Haverschmidt en Multatuli
 Realisme binnen muziek: eind 19e eeuw ontstond vertische opera wat een reactie was op melodramatische libretti en mythologische wereld van de opera’s