Hoofdstuk 3, Middeleeuwen, Renaissance en Barok

In Engeland waren een aantal grote oorlogen. Eerst was er de Honderdjarige oorlog (1337-1453) tussen Frankrijk en Engeland. Hierna begint de strijd tussen twee adellijke families York en Lancaster. Deze staan bekend als de Rozenoorlogen. Tijdens de regering van Elizabeth I kende Engeland een economische en culturele bloei: The Elizabethan Age. De dichter Edmund Spencer heeft voor haar The Faerie Queene (1552-1599) geschreven.

Men wilde in de 2e helft van de 16e eeuw zowel politiek als godsdienstig een eigen koers varen. Ze waren toen van de Spaanse vorst Filips II. Hierdoor ontstond de 80 jarige oorlog. Dit speelt een grote rol in de literatuur: Nederlandsche Historiën van P.C. Hooft en in strijdliederen als het Wilhelmus.

De kerk verliest op een gegeven moment de greep op de samenleving doordat de kerk teveel rijkdommen heeft. Wetenschappers kregen meer oog voor het aardse. Het hiernamaals werd steeds minder belangrijk. Enkele mensen die ingrepen zijn Thomas More (1478-1535) en Desiderius Erasmus (1469-1536). De druppel die zou leiden tot hervorming (protestantse) was de aflaathandel= afkopen van de zonden. Mensen die hierin veel invloed hadden waren Maarten Luther en Jean Calvin, wiens aanhangers hugenoten worden genoemd. § 6 Met renaissance wordt de hernieuwde belangstelling voor de Griekse en Romeinse cultuur. Men ontdekte dat door de Romeinse gebouwen. Rijke mensen lieten toen hun huizen in de stijl van de Romeinen bouwen. Het werd vergeleken met het menselijk lichaam.

Met het humanisme wordt bedoeld dat het menselijke in het midden van het universum staat. Dit komt voort uit de studia humanitas. De Italiaan Pico della Mirandola beschrijft in een boek de unieke plaats die de mens in het universum inneemt. Eerst werd het bepaald vanuit de bijbel maar later gebruikte men materiaal uit de oudheid.

Een goed voorbeeld van een homo universalis is Leonardo da Vinci (1452-1516). Hiermee wordt bedoeld dat hij heel veel kon: schilder, tekenaar, architect, beeldhouwer, musicus, ingenieur en natuuronderzoeker. In Nederland is Constantijn Huijgens (1596-1687) zo’n persoon.

De verspreiding van de renaissance (vanuit Italië) gebeurt op twee manieren: door de humanisten en de kunstenaars. De humanisten tussen 1430 en 1530 (Frankrijk, Spanje, Engeland, Polen en Hongarije). De kunstenaars gingen een generatie later (vooral Frankrijk). Sommige rijke Italiaanse handelaren lieten kunstenaars overkomen om opdrachten uit te voeren en laten zo die landen kennis maken met de ideeën. Een andere groep bestaat uit studenten die gingen studeren in Padua en er zo kennis mee maakten. Toen in 1450 de boekdrukkunst werd uitgevonden betekende dat ook een vooruitgang voor de renaissance (1447-Johannes Gutenberg).

Ook waren er veel ontdekkingstochten. Er werden veel reisverslagen of scheepsjournalen gedrukt. Vooral tussen 1550 en 1650 werden veel scheepswerken gepubliceerd. In Engeland: · Richard Hakluyt met zijn Divers Voyages Touching the Discoverie of America (1582) en Principall Navigations. In Nederland: · Jan Huijgen van Linschoten met Iternario (1579-1592) · Olivier van Noort met De reis om de wereld (1598-1601) · Gerrit de Veer met Seylagiën (1599) Hierdoor kreeg de mens een ander beeld van de wereld. Cartografen kregen veel werk. Gerard de Kremer (1512-1594), Mercator was een cartograaf.

Barok is de kunstrichting die begint in Italië nadat de renaissance zijn hoogtepunt heeft gehad. Het borduurt verder op het maniërisme. Barocco= onregelmatig gevormde parel. In de barok wordt heel veel met versieringen gewerkt maar harmonieus is het absoluut niet. Er wordt wel gesteld dat het maniërisme een protest is tegen het harmonieuze wereldbeeld van de renaissance. De barok plaatst zich naar het godgerichte terwijl de renaissance zich meer op het aardsgerichte plaatst. § 7 In de architectuur in de renaissance zijn de gebouwen veelal symmetrisch, veel pilaren, zware daklijsten, timpanen enz. Een van de architecten van die tijd (Romeinen) was Vitruvius. De Sint Pieter in Rome is gebouwd door de architect Bramante.

Ook in de schilderkunst spelen wiskundige vormen en figuren een grote rol. Ook wordt door Leonardo Da Vinci het lijnperspectief ontdekt. Ook stonden mythologische beelden centraal, zoals de geboorte van Venus van Botticelli. Schilderingen op muren van kerken of andere gebouwen worden fresco’s genoemd: De schepping van Adam, Michelangelo.

Een opvallend genre in de schilderkunst in de renaissance is het portret. Er wordt ook gelet op persoonlijke uitdrukking en anatomische nauwkeurigheid. Het beroemdste is de Mona Lisa van Leonardo da Vinci.

Beeldhouwers haalden hun voorbeelden vooral uit de oudheid. Er worden vooral portret en borstbeelden van mythologische figuren gemaakt. De aandacht voor de mens is te zien in de anatomische juiste weergave ervan in de beelden. De eerste grote beeldhouwer was Donatello, maar het hoogtepunt vinden we bij Michelangelo.

In de literatuur zijn er drie vormen te vinden: men wilden eerst de teksten van de Grieken vertalen; translatio. Maar al snel wilde men hen nadoen; imitatio, en als het mogelijk was zelfs overtreffen; aemulatio. Ze schreven vooral in het Latijn en bliezen zijn de oude genres nieuw leven in: heldendicht (epos), herdersdicht, tragedie, de komedie en het lofdicht (ode). De literatuur was verbonden aan zeer strakke regels: 1. Drie Aristotelische eenheden: Tijd (24 uur) Plaats (1 à bode, monologen) 1 Handeling, niet te veel verhaallijnen. 2. Vijf bedrijven
3. Reien (tussen bedrijven) · Rol van de ideale toeschouwer (mimesis= nabootsing v/h leven). Het effect hiervan dat de toeschouwer gezuiverd werd. · Voorspellend, vergelijkend. 4. Tragische held · Identificatie · Deze held komt altijd tussen een moeilijke keus. 5. Deus ex machina (God uit de machine). · Motief van Seneca, reddende engel die een uitweg wijst.

Het kenmerk van de barok in de kunst is de beweging, figuren worden meestal in actie afgebeeld. Er is een grote eenheid waarin alles op zijn plaats is. Beeldhouwwerken krijgen een plaats in grote architectonische bouwwerken zoals kerken en paleizen.

Het kenmerk van de barok in de architectuur is dat de constructielijnen weggewerkt worden achter versieringen. Er is veel gezichtsbedrog. Enkele barokke gebouwen: · Sint Pieter (Rome) · Slot Schönbrunn (Wenen) · Klooster Stift Melk (Donau) · Louvre (Parijs) · Versailles (Parijs) In de beeldhouwkunst is ook veel nagelaten aan de barok. Bernini heeft veel beelden gemaakt voor parken en fonteinen in Rome.

In de barok heeft de schilderkunst ook een grote rol gespeeld. Aspecten zijn: clair obscur (tegenstelling licht-duister) en het trompe l’oeuil (bedrieg het oog). Gobelins zijn wandkleden. Barokke schilders: Carvaggio, Velásquez, Pieter Paul Rubens.

In de barok heeft de schilderkunst ook een grote rol gespeeld. Aspecten zijn: clair obscur (tegenstelling licht-duister) en het trompe l’oeuil (bedrieg het oog). Gobelins zijn wandkleden. Barokke schilders: Carvaggio, Velásquez, Pieter Paul Rubens.

In de literatuur in de barok spelen tegenstellingen een grote rol, zoals het sonnet. Enkele schrijvers: Paul Gerhardt, John Donne, John Milton, Jacobus Revius, Justus de Harduwijn. Het belangrijkste barokgenre is het dramaà de wereld voorstellen als een theater. William Shakespeare wordt deels tot de barok gerekend. Anderen zijn Calderón, Joost van den Vondel, Andreas Gryphius, Pierre Corneille.

De mensen die met de eerste veranderingen in de literatuur kwamen waren Dante Alighieri (1265-1321) en Francesco Petrarca (1304-1374), bekend werk van hem is Canzoniere. Het petrarkisme bestaat uit een aantal kenmerken. Het keert steeds weer terug in de liefdespoëzie. Sonnet, beschrijving van de geliefde, verwijzingen naar de klassieke wereld.

De pleïade-groep ontstaat in de zestiende eeuw en het was een groep van zeven dichters (pleïade = zevengesternte). Hun doel was de Italianen te evenaren (het waren Fransen): Du Bellay en Pierre de Ronsard zijn enkele van hen.

Enkele petrarkisten in de Nederlanden zijn Jan van der Noot, P.C. Hooft, Jan Luyken en G.A. Bredero. Jan Luyken was degene die het meest in de petrarkische zin dichtte. Petrarkisten in Engeland zijn Thomas Wyatt, Edmund Spencer en William Shakespeare. Zij worden de sonnetteers genoemd.

Op een gegeven moment kwam het anti-petrarkisme op. Zij dreven de spot hiermee en gingen het overdrijven in negatieve zin, er kwamen parodieën. Vertegenwoordigers: Willem Godschalck van Focquenbroch en John Suckling.