Aantekeningen

Eldorado

Overzicht van culturele perioden en stromingen.

Voorgeschiedenis: culturen die de onze beïnvloed hebben.
1. Germanen (en Kelten) 50 na Christus - Taal
2. Grieken en Romeinen. 500 voor Chr. tot 500 na Chr.)
Grieken - het denken
Romeinen - infrastructuur + organisatie
3. Christendom. 300 na Chr. - Religie

Middeleeuwen (500 - 1500) Renaissance (wedergeboorte) 1500 - 1700
Vroege: 500 – 1100 Verlichting (Rationalisme, Empirisme) 1700 – 1800
Late: 1100 – 1500 Romantiek 1800 – 1850 - Laatste grote algemene
Stroming
Impressionisme ± 1870 – 1914
Naturalisme ± 1870 – 1914
Neoromantiek ± 1890 – 1914

Eerste Wereldoorlog 1914 – 1918
Algemene verandering in de kunst en literatuur.

Nieuwe zakelijkheid: 1930 – 1940
Tweede wereldoorlog 1940 – 1945

Existentialisme 1995 – nu
Existence = bestaan

De rode draad (van de cultuurgeschiedenis)

Hoe is uit de wereld van de Middeleeuwen die heel andere wereld van nu ontstaan?

Dit gebeurde in 2 stappen:
Stap 1 - gebeurde rond 1500
Stap 2 - 18e eeuw

STAP 1:
4 grote veranderingen:

1. Ontdekkingsreizen. (Amerika, Columbus 1492)
2. Boekdrukkunst (±1450)
3. Andere opvattingen over de aarde en zon. 1543 (Copernicus)
4. Kerkreformatie. 1517 (Luther)

Kenmerken van de Romantiek.
Maandag 9 oktober 2006

1. De romantiek is een stroming die zich heftig verzet tegen Verlichting en Rationalisme.
2. Voor romantici was het verstand niets waard, maar het gevoel was alles.
3. Voorkeur voor de nacht boven de dag.
4. Liefde voor de natuur, bij voorkeur woest en onbedorven.
5. Terug verlangen naar het verleden, nostalgie; alles had toen meer sfeer.
6. Voorkeur voor droom, een fantasie boven de harde werkelijkheid.
7. Humor (een lach in een traan) als het ontsnappen aan de harde wereld niet mogelijk was.

Uitspraak van Franz Schubert, Romantische componist:
De Verlichting, dat lelijke skelet zonder vlees en bloed.

De Kenmerken van de Verlichting. (het Rationalisme)
12 oktober 2006

Alles draait om het denken.
De verlichting vormt na de grote verandering rond 1500 de 2e stap die leidt tot de wereld van nu: de wetenschappelijke en technische revolutie (op weg naar de automatisering!) begint hier.

De kenmerken:
1. het menselijke verstand wordt beschouwd als het middel om waarheid en geluk te bereiken. Het verstand staat boven het geloof. (ratio = rede = verstand  rationalisme)
2. De Verlichting: door het verstand centraal te stellen, meende men wijzer, mondiger en beter te zijn dan de mensen van vroeger. Men was “meer verlicht”, het verstand was ‘het licht’.
3. een ideale wereld vol ‘vrijheid, gelijkheid, en broederschap’ leek dichterbij dan ooit.

Kenmerken van het Impressionisme. (rond 1870)
30 oktober 2006

Afkomstig uit de Franse schilderkunst. ‘Impression’ = indruk. Het gaat om het weergeven van een momentindruk, een sfeer, een stemming.

Impressionistische schrijfkunst (stijl) kenmerkt zich door:
1. ‘Schilderen met woorden.’ Veel beschrijvende bijv. naamwoorden.
2. Neologismen: zelfbedachte woorden, die voor de lezer wel begrijpelijk zijn en een sterk beeldend effect hebben. Bijv: ‘zonnekabbelend, goud bladeren dos, fladderdalen.’
3. synesthesie: het samen (syn) komen van twee (of meer) zintuiglijke indrukken (esthees).
Bijv: het klinkt zo groen in de lentestruiken. Klinkt = horen, groen = zien.

Kenmerken van het Naturalisme (na 1870)
2 november 2006

1. de hoofdpersonen zijn gevoelige, niet zo sterke, zelfs willoze persoonlijkheden in naturalisatie romans. Dit is een romantische trek.
2. de rest is juist typisch verlichting, namelijk het denkbeeld dat alles wat gebeurt, door spijkerharde, uitzonderingsloze natuurwetten wordt geregeld. De hoofdpersonen worden daardoor beheerst. Zij worden de dupe van
- hun erfelijke eigenschappen
- hun milieu, hun medemensen.

Het gevolg was dat men meende dat mensen geen vrije wil hadden, waarmee ook het verschil tussen goed en kwaad kwam te vervallen.

Kenmerken van de Neo-Romantiek, laatste stroming vóór WO I

Dit is simpel: het zijn dezelfde kenmerken als die van de Romantiek. Die moet je heel goed kennen! ALLEMAAL! Want de romantiek is bepalend voor alle literatuur na 1850. dit is zowat je hele keuzelijst (= boekenlijst). Let op: Neo- betekent (op)nieuw.

De 1e wereldoorlog en de periode daarna. (blz. 109)

6 november 2006

Van wetenschap en techniek verwachtte men sinds de Verlichting een steeds betere wereld; de 19e eeuw geloofde in de ‘vooruitgang’.

De 1e wereldoorlog verstoorde deze illusie en ging als een culturele aardbeving door de Europese cultuur: alles werd op z’n kop gezet. Naast de toenemende verschillen tussen arm en rijk ( gelijkheid? ) bleek nu ook een andere droom van de moderne tijd in rook op te gaan: broederschap onder de mensen.
De techniek bracht niet alleen “mooie dingen voor de mensen”, maar toonde ook een onverwachte schaduwkant: de kracht van moderne wapens maakte soldaten kwetsbaar en machteloos.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

14 november 2006

De eerste wereldoorlog trof het geloof in vooruitgang en daarmee in het hart van de Europese cultuur. De tijd erna was een tijd van ontreddering (de kluts helemaal kwijt zijn) In de kunst ( het ene ‘modernisme’ na het andere) en ook in de economie (de crisis vanaf 1929).

Dit komt terug in de nieuwe zakelijkheid (1930-1940) die een reactie was op de
Neo-Romantiek; kenmerken:
1. Niet het verleden, maar het heden eist aandacht
2. Niet de natuur, of het dorp, maar de stad bepaalt het leven.
3. Niet de droom, maar de realiteit, die ‘keihard’ is geworden.
4. Niet het gevoel, maar hardheid, weerbaarheid, is nodig om te overleven.

In de jaren dertig kondigt ook de 2e wereldoorlog zich al aan met de komst van Hitler als leider van Duitsland en met de Duitse herbewapening.

De tweede wereldoorlog en het Existentialisme
Donderdag 16 november 2006

De eerste wereldoorlog verstoorde ernstig het vooruitgangsgeloof dat voortgekomen was uit Verlichting en Rationalisme. Europa was in de war (the war?). de tweede wereldoorlog maakte het nog erger.

Om twee redenen was deze oorlog nog ernstiger dan de eerste.
1. de volkerenmoord op de Joden, vooral ‘kantoor- en fabrieksmatige’ aanpak daarvan.
2. de uitvinding en toepassing van kernwapens (Hiroshima en Nagasaki werden op 6 en 9 augustus in 2 klappen weggevaagd, 150.000 doden).

Tegen deze achtergrond ontstaat na de 2e wereldoorlog het existentialisme. Het is een stroming in filosofie en in literatuur. Het woord is afgeleid van existentie - existence - bestaan (van de mens).

Wat was de grote vraag na de 2e wereldoorlog? Dat was de vraag: Wat is de basis van het gedrag van de mens?
Is er iets wat daaraan richting geeft, iets waar we het allemaal min of meer over eens kunnen worden? Deze vraag is in alle felheid en met veel inzet gesteld door filosofen als Heidegger, Jaspers, *Sartre en *Camus (ook schrijvers); in de Nederlandse literatuur door Mulisch, W.F. Hermans en G.K. van het Reve (De avonden).

Uiteindelijk zijn wij nog steeds een cultuur opzoek naar een antwoord.