Centraal examen kunstgeschiedenis; alle kunststijlen (Kunst op niveau)

CE Kunst geschiedenis alle kunststijlen 2006

Griekse kunst 1050 v. Chr. 720 v. Chr.
• Geometrische periode
• Archaïse periode
• Klassieke periode
• Hellenistische periode
• Corinthisch, Ionisch, Dorische zuilen
• De zuilen zijn massief
• Kouros stramme houding, glimlach
• Contrapost een steunbeen, plastisch realistisch knik in de knie

De Romeinse kunst 400 v. Chr. Tot 400 n. Chr.
• Fresco’s
• Griekse kunst afgeleid
• Ruimtelijke weergave
• Plastisch
• Mythologie mensfiguren
• Beste beeldhouwers geschiedenis
• Halve zuilen
• Beton niet massief
• Cassette plafond
• Kloosterkunst
• Mozaïeken

Vroeg christelijke kunst tot de 5e eeuw
• Basilica
• Centraal bouw
• Halflosstaande beelden
• Symbolen
• Religieuze onderwerpen
• Onpersoonlijk
• Sobere weergave
• Gestileerd
• Fresco’s mozaïeken

Byzantijnse kunst 4e tot 6e eeuw
• Val van het Romeinse rijk, oost Romeinse rijke byzantanium
• Centraal bouw Grieks kruis
• Zeer goede mozaïek kleurovergang
• Versierende decoratieve functie
• Veel kleur

Karolingische kunst 800 tot 900 n. Chr.
• Karel de grote
• Hofkunst
• Kerken
• Levensecht
• Expressieve stijl
• Plooien
• Ruimtelijk
• Zware contourlijnen
• Miniaturen
• Vlechtmotieven

Romaanse kunst 900 tot 1150 n. Chr.
• Latijns kruis
• Basiliek basilica
• Verhoogde middenbeuk
• Dwarsschip
• Straalkapellen
• Christus met vier evangeliën afgebeeld vier dieren
• Dikke muren tongewelven
• Zware contouren
• Weinig plasticiteit
• Platte kleurvlakken
• Attributen kenmerken personen

Gotiek 1100 tot 1400
• Kruisribgewelven
• Spitbogen
• Steunberen
• Luchtbogen
• Hoogbouw
• Vertikaal
• Veel ramen en licht
• Bouwen naar de hemel
• Skeletbouw
• Profane onderwerpen spelen een rol, natuur portretten, eigentijdse modellen
• Blauw: hemels, wit: maagdelijkheid, rood: liefde passsie
• Glasschilderkunst
• Miniatuurschilderkunst
• Sacrale schilderingen
• Plastische weergave mensfiguren
• Ruimtelijke weergave
• Eitempera en olieverf
• Kalf perkament
• Collonet figuren
• Op de timpaan altijd Christus met 4 apostelen om in gewijde stemming te komen
• S bocht houding
• Half losstaande beelden
• Dynamischer
• Tapijten betere kleurovergang door hachure

Renaissance 1400 tot 1530
• Harmonische verhouding
• Gulden snede
• Modulus
• Geometrische basis vormen
• Symmetrische plattegrond
• Centraal bouw
• Cassettes
• Rustica: natuursteen
• Geledingen
• Pilasters
• Kroonlijst
• Half zuilen, nissen
• Realistische weergave
• Mythologie
• Opdrachtgever staat centraal
• Portretkunst
• Lijn perspectief
• Sfumato
• Afometrisch perspectief
• Vrijstaande beelden
• Geïdealiseerd
• Anatomisch
• Plastisch plooien, lichtval
• Piëta
• Hellenistische periode

Maniërisme 1530 tot 1600
• Eigen stijl overdreven, emoties ingewikkelde houding
• Tempelfaçade klassieke elementen door eigenstijl gecombineerd
• Als versiering zuilen, timpanen, architraven, kapitelen niet als dragers
• Veel mythologie en religieuze onderwerpen.
• Theatraal, vreemde lichtval, licht-donker contrasten, gekunstelde mensfiguren, dramatisch
• Dure materialen beeldhouwkunst
• Figura serpentia,
• Afzet tegen de klassieke perfecte vormgeving

Barok 1600 tot 1720
• Contrareformatie Rooms katholieke kerk
• Barocco grillige parel
• Asymmetrische architectuur
• Gevel partijen
• Kolossale zuilen
• Klassieke vormgeving
• Beeldhouwkunst gaat over in architectuur, Trefi fontein
• Reliëf werking
• Plastische vlakken
• Exterieur interieur even belangrijk
• Lichtval
• Classicisme in Nederland, sobere vorm van Barok
• Portreten, historie, stilleven, natuur, GENRE stukken onderwerpen dagelijks leven
• Ilisionistisch ruimte effect
• Diagonale snijlijnen
• Clair obscur
• Dynamische compositie
• Natuurgetrouw
• Tempera, aquarel, olieverf
• Versterking geloof, statussymbool, decoratie
• Emotie gevoelens in beeldhouwkunst
• Diagonale compositie
• Gekleurd marmer

Rococo 1720 tot 1750
• Barocco en rocaille schelp effecten
• Klassieke vormgeving en mythologie
• Kleur en emotie
• Frivole engeltjes, slingerende plant motieven, mensfiguren, mythologische figuren
• Uitdagende, erotische taferelen, idyllische landschappen, spontaniteit vernieuwing in de kunst
• Ovale motieven
• Decadente aanblik
• Gips gestucte reliëfs
• Rocaille motieven
• Asymmetrische ornamenten uit de natuur
• Lichte kleuren, bladgoud, pasteltinten
• Gewichtloosheid, door lichtval, uitbundige decoraties
• Rocaille motief komt terug in bekleding, chinoiserie, Chinese motieven met rocaille
Neoclassicisme 1760 tot 1840
• De klassieke oudheid werd weerspiegeld in de architectuur, kunst, een beeldhouwwerken
• Overdadige vormgeving van de rococo zette aan tot neoclassicisme
• De stijl van de ontwikkelde burgerij
• Arc de thriomphe
• Klassieke vormgevingselementen
• De streng geordende stijl van symmetrische gebouwen
• Tongewelf
• Reliëf
• Fries
• Zadeldak
• Kroonlijst
• Architraaf
• Wit als kleur
• De achtergronden en kleding van de figuren in de schilderkunst zijn afgeleid uit de oude klassieke kunst
• Theatraal, statische compositie, weinig diepte werking
• Onzichtbare lichtbron
• Tekenachtige schilderingen en met strakke belijning
• Verstand en kennis boven emotie van de kunstenaar
• Klassiek schoonheidsideaal, half naakt
• Wit marmer en glad gepolijste beelden , technische perfectie
• Symboliek,
• Empire een eind neoclassicistische stijl
• Organische ornamenten, geometrie en symmetrie, verfijnde decoraties aan meubelend

Romantiek 1800 tot 1840
• Gevoel, fantasie en emotie: romantiek
• Gevoelig wild en avontuurlijk
• Historische, dramatische, en exotische thema’s Goya
• Nazareners, commune in Duitsland, ideaal opofferen voor Christus
• Pre-rafaelieten, wilde terug naar de zuiver kunst van voor Rafael (1500)
• Neostijlen worden toegepast in de architectuur, naast elkaar toegepast in een gebouw: eclecticisme. Classicisme, gotiek, barok, renaissance
• De functie van het gebouw wordt weerspiegeld in de architectuur
• Natuur sterker dan mens
• Dynamische composities
• Dramatiek
• De ruimte is vaag door weinig contouren en lijnen
• Forse toetsen
• Asymmetrische plaatsing van lichte en donkere delen
• Clair obscure
• Sterke licht donker werking in beeldhouwkunst
• Alle beelden worden glad afgewerkt
• Ook inspiratie in neostijlen
• Enorme dynamiek en heftige emoties zijn opvallend aan de romantiek

Realisme 1840 tot 1880
• Franse revolutie 1789 ander maatschappelijke verhoudingen en ontwikkeling
• Grauw en troosteloos bestaan voor boeren en arbeiders
• Rijke burgerij wereld van pracht en praal
• Ecole de beaux-arts in Parijs
• Acedemy of art in Londen
• Clichématige en classicistische georiënteerde kunst werken
• Gekunstelde vormen en een verstard academisch kleurgebruik
• Salon
• Courbet
• R: refuse een kunstwerk wat uit de salon werd gestemd
• Ongekunstelde realiteit, van het werkelijke leven
• Millet, Rousseau, Corot
• Naturalistische stroming van het realisme: de school van barbizon
• Industriële vervaardiging glas ijzer in architectuur
• Giet ijzer en staal
• Grote overspanningen zijn mogelijk
• Bouwskelet bedekt met baksteen
• De ingenieurs hieleden het skelet zichtbaar
• Functioneel, ruimtelijk en licht
• Donker tinten weerspiegelen het zware keven
• Kleurengamma
• Textuur, paletmes
• Verftube en plein air
• Verftoetsen zichtbaar
• Beeldhouwkunst uit het dagelijks leven
• Stofuitdrukking, contrapost, bronzen sokkel, factuur”sporen van het boetseren” anatomie

Impressionisme 1870 tot 1905
• Zuivere kleuren, alledaags
• Ze wilden laten zien welke lichtvlekken op hunnetvlies vielen, welke kleur ze wilden kwam er
• Fotografie was belangrijke uitvinding voor het impressionisme
• Manet en Monet
• Isaacs Israëls, Breitner: Amsterdamse school
• Mestdag en Tholen Haagse school
• Silhouetten, forse toetsen, zuivere kleuren, gamma kleuren, warm koud contrasten afsnijding, ruimtesuggestie.
• Een impressie geven van een moment
• Stemming van een bepaald moment vastleggen
• Japonisme, invloeden uit Japan op het Nederlandse impressionisme
• Ook beeldhouwkunst stemming en emoties
• Facturen duidelijk zichtbaar
• Levensecht, dynamisch, licht en schaduw, expressief

Pointillisme en postimpressionisme 1884 tot 1905
• De pointillisme werkte de ontdekking in kleurgebruik verder uit
• Stippen met zuivere primaire kleuren werden naast elkaar geplaatst
• Primaire kleuren naast elkaar lijken veraf secundaire kleuren “ divisionisme”
• Gestileerde kleuren
• Egale kleurvlakken
• Gezanne, Van Gogh, Gauguin
• Vereenvoudigd, zorgvuldig geordend, abstrahering, herstructurering, wetmatigheden, tweedimensionale karakter, ruimte suggestie beperkt
• Verschillende richtingen van toetsen geven dynamisch effect
• Signac en Seurat bekende pointillisten
• Contourlijnen ontbreken
• Complemaintaire kleurcontrast felle kleuren naast elkaar
• Sfeer en atmosfeer
• Trois quart drie kwart van het gezicht afgebeeld zelfportret van Gogh
• De schilder zet de emoties op doek, die tijdens het schilderen omhoog komen, postimpressionisme
• Ritme en dynamiek
• Forse penseel streken, pasteuze olieverf
• Nadrukkelijke toetsen

Symbolisme 1885 tot 1900
• Jean Moreas
• Kunstenaarsgroep Nabis
• Poëzie, mystieke overleveringen, dromen, visioenen, gevoelens inspiratie
• Egale kleurvlakken
• Sterke contouren
• Het ontbreken van schaduwen
• Decoratieve element
• Prentkunst
• Jan Toorop
• Fel kleurgebruik, kleurcontrasten, warm-koudcontrasten, licht-donkercontrasten, kwaliteitscontrast, complemaintaircontrast, nadrukkelijke contouren, lijnperspectief
• Dynamische composities
• Karikaturen

Jugendstil 1890 tot 1910
• William Morres, ambachtelijke gebruiksvoorwerpen moesten weer een trend worden
• Arts en Crafts Movement
• Art nouveau
• Vormen uit de natuur
• Symboliek
• Slaoliestijl
• Organische versieringen aan de architectuur
• Gebeeldhouwde grillige vormen
• Ritme en dynamiek, ambachtelijke technieken en traditionele materialen
• Metropolitain en Sagrada Familia
• Golvende in elkaar overlopende lijnen drukken vitaliteit en continue beweging uit
• Schilderkunst: planten, bloemen, vogels en mensfiguren
• Gestileerd ( vereenvoudigd)
• Pastelkleurig
• Organischevormen
• Lithosteen, afdruk
• Verticaal accent in de compositie
• Horizontale vorm voor evenwicht, veel lijnen werden door elkaar geplaatst
• Repoussoirwerking van de krullerige planten ( naar achter plaatsen door voorgrond te vullen)
• Opglazuurdecoratie gebruiksvoorwerpen
• Ruimte illusie
• Interieur: gebogen verspringende muurvlakken gietijzerdragende constructies, golvende ornamenten
• Gesammtkunstwerk: schilder, beeldhouwkunst en architectuur in een gebouw door elkaar toegepast
• Zweepslagmotieven, functioneel en decoratief

Arts and Crafts 1875 tot 1900
• Textielkunst
• Decoratieve functie
• Natuurlijke kleuren
• Gestileerde vormen
• Patroon
• Symmetrisch
• Rapport andere benaming van de stof met motieven

Art Deco 1910 tot 1940
• Parijse tentoonstelling toegepaste kunst
• Geometrische vormen, felle primaire kleuren
• Stilering van vormen uit de natuur, gestroomlijnde weergave
• Luxe uitstraling
Expressionisme 1905 tot 1920
• Gevoelens uitdrukken door felle kleuren
• Expresion uitdrukking
• Fauves: spot naam wilde beesten
• Die brucke en der blaue reiter
• Architectuur hield rekening met functionaliteit bij het uitdrukken van emotie en gevoel
• Organische vormgeving
• Expressieve uitstraling
• Onregelmatige geometrische vorm
• Architectuur van de Amsterdamse school
• Opvallende torens, plastische muurvlakken, decoratiefmetselwerk, verschillende kleuren baksteen
• Plastische en dynamische indruk
• Fauvisme: landschap, stadsgezichten, mensfiguren, niet natuurgetrouw, krachtige toetsen, atmosferisch perspectief, de kleuren voor zijn net zo sterk op de voorgrond als de achtergrond
• Die Brucke: Anonimiteit, seksualiteit, corruptie, mysterieuze verbondenheid mens natuur, pessimistische kijk op het leven, kleurvlakken, koele kleuren naast warme kleuren, warm-koudcontrast
• Der Blaue Reiter: begin het van het abstracte, Kandinsky geen duidelijke voorstelling, natuur is een geliefd thema, secundaire en primaire kleuren, geometrische vormgeving, toetsen pasteus dekkend aangebracht
• Beeldhouwkunst: vereenvoudigd en gestileerd, geometrische grondvormen, geabstraheerde beeldhouwkunst, realistische gestileerde beelden

Kubisme 1907 tot 1914
• Picasso en Braque
• Vorm en ruimte op het platte vlak
• Hoekige vormen
• Maskerachtige gezichten
• Analyseren van de vormen: analyserend kubisme
• Synthetische kubisme, voorwerpen worden in het kunstwerk verwerkt
• Stillevens, landschappen, portretten,
• Geometrische vlakjes
• Reliëfeffect
• Perspectief sterk door de diepte
• Ruimtesuggestie
• Niet een standpunt maar van uit meerde punten bekeken. “Gefixeerd perspectief”
• Synthetisch kubisme: collage, kleurcontrasten, verzadigde kleuren, verschillende aanzichten, silhouetten, ritmisch effect, asymmetrie
• Spanning tussen illusie en werkelijkheid
• Mensfiguren, stillevens, portretten, beeldhouwkunst
• Holle, bolle vormen, ritmische dynamiek
• Geometrische basis vormen: cirkel, vierkant, kubus, cilinder, bol en balk
• Stabiliteit
• Ook de beeldhouwkunst wekt spanning op werkelijkheid of illusie?

Futurisme 1909 tot 1916
• Mensen moeten het verleden vergeten, een geheel nieuwe stijl met agressieve ondertoon
• Marinetti: “steek de bibliotheken in de brand”
• Futurisme is geen stijl eerder een mentaliteit of een ideologie
• Moderne, dynamische maatschappij
• Dynamiek was het aller belangrijkste
• Snelheid, lawaai en drukte van de nieuwe wereld
• Architectuur: zakelijkheid
• Structuur,luchtbogen maken een dynamisch effect
• Liften buiten het gebouw geeft ruimte
• Schilderkunst: vormherhaling voor dynamiek
• Ellipsvormige fragmenten
• Actielijnen
• Losse toetsen
• Benadrukken van verzadigde kleuren
• Vorm kleur en licht breking
• Beeldhouwkunst: asymmetrisch compositie
• Afgietsels
• Vloeiende vormen
• Geabstraheerd
• Drie dimensionaliteit

De Stijl 1917 tot 1931
• De nieuwe beelding of neoplasticisme
• Rechte lijn primaire kleuren, wit en zwart
• Universele uitbeeldingsvorm
• Architectuur, beeldhouwkunst en schilderkunst moest een kunst worden alles moest samen een zijn
• Haaks op elkaar geplaatste snijdende overlappende vlakken
• Verspringen door reliëf werking
• Openheid en gewichtloosheid
• Lineaire elementen, asymmetrisch geplaatst zorgt voor een spanning
• Niet de functie maar het esthetische principe van de Stijl bepaald de vormgeving
• Non-figuratief
• Dekkend en egaal in strak begrensde vlakken
• Geen persoonlijke toets of signering
• Universele harmonie
• Strijd tussen het stoffen en het geestelijke
• Beeldhouwkunst: blokken en balken, basiskleuren, basisvormen, basisrichtingen
Constructivisme 1917 tot 1924
• Eerlijke en nieuwe wereld, uit Rusland
• Constructie is de grondslag
• Kunst en leven moesten een eenheid worden
• Geometrische basisvormen
• Suprematisme
• Glas: openheid
• Dynamisch ritmisch effect
• Symboliseren van de communistische ideologie
• Sfeer van agressie door zwart wit en rood
• Asymmetrische compositie, door geometrische basisvormen
• Vlakken en platen die haaks op elkaar staan, in de beeldhouwkunst
• Constructie is helder zichtbaar
• Omtreklijnen
• Lichtval en schaduwwerking spelen mee bij de indruk van de beschouwer
• Plastic en glas
• Brons, ijzer, hout en metaaldraad

Functionalisme in de architectuur van af 1900
• Het doel van gebruik bepaald de vormgeving van een gebouw
• De vorm volgt de functie
• Sullivan Amerikaanse architect
• Zuiverheid van vorm en constructie
• Beursgebouw Berlage in Amsterdam
• De dragende constructie is skeletbouw
• Weinig tot geen versiering want de woonfunctie of functie moet naar voren komen!

Bauhaus 1919 tot 1933
• Alle kunstvormen moeten in dienst staan van de architectuur
• Meesters geven les aan de Bauhaus., Kandinsky gaf schilderles en kleuren kennis. Ook architecten, fotograven, toneel, beeldhouwkunst
• De nazi’s dwingen sluiten Bauhaus in Weimar
• Heldere vormgeving en constructie
• Geometrisch en functioneel
• In Amerika komt het New Bauhaus in Chicago
• Gladde zakelijke vormgeving
• Beton-staal skeletbouw, vliesgevels, prefabbouw: de internationale stijl
• Grafischevormgeving schilderkunst
• Kleur beperking
• Dynamische compositie, asymmetrische compositie: krachtige doorwerking
• Basisvormen
• Geometrische vormgeving
• Arts en Crafts, inspiratie textiel kunst, beeldende aspecten abstracte voorstelling
Dada 1916 tot 1923
• Afzet tegen alle westerse beschaving, tegen de 1e wereldoorlog
• De oorzaak was volgens hen de burgerlijke cultuur
• Ongebruikelijke materialen
• Technieken en kunstvormen die nooit gebruikt werden
• Niet realistisch kleurgebruik
• Compositie is druk en chaotisch
• Nauwelijks sprake van vormeenheid
• Gewondenvoorwerpen werden in schilderijen verwerkt
• Beeldhouwkunst: toevallig gevonden voorwerpen, massaproducten verwerkt in kunst.
• Nieuwe betekenis geven aan de voorwerpen
• Kunst los van zichtbare werkelijkheid!

Surrealisme van af 1924
• Breton was onder de indruk van Sigmund Freud, hij zei dat je je droomwereld en verborgen angsten de vrije loop moesten laten
• De droom en het onderbewuste erkende de dichter Breton een grote plaats toe in de kunst
• Het absurde en onwerkelijke
• Surrealisme: boven de werkelijkheid
• Dali, Delveaux, Ernst, Magritte, Miro en Masson
• Figuratieve schilderijen
• Figuratieve surrealistische schilderkunst: realistische weergave
• Gedetailleerd geschilderd
• Geheimzinnige lichtval
• Lijn en atmosferisch perspectief
• Schaduwen nat in nat schildertechniek
• Vervreemd effect
• Automatisch schilderen, wat in je hoofd opkomt direct op papier zetten
• Door voorgrond motieven ontstaan ruimte perspectieven
• Decalcomanie, afdrukken van beschilderd materiaal op beeldvlak
• Frottage, afdrukken van in verf gedrenkte doeken of proppen papier op het beeldvlak
• De vanzelf sprekendheid van het zichtbare
• Beeldhouwwerk: onbewuste inval verwerken in kunst,
• Materialen veranderen van glad naar extreem ruw
• Functievevreemding
• Allerdaagse werkelijkheid wordt veranderd
• Toeval, onbewuste ingeving, ready-mades en objets- trouves bepalen de surrealistische vormgeving

Nieuwe zakelijkheid en magisch realisme 1920 tot 1950
• Trieste sfeer
• Moderne stedelijke cultuur
• Bittere teleurstelling tijdens de 1e wereldoorlog
• Dromen, visioenen, geheimzinnige sfeer een grote rol
• Glaceertechniek laagje voor laagje transparant olie verf aanbrengen

Abstract expressionisme in Amerika 1943 tot 1953
• American abstract artist
• Automatisch schilderen surrealisme en de vormentaal van Mondriaan
• Spontane gevoelens in abstracte composities
• Action-painting  deels figuratief deels abstract ,drippings, ritmische composities, sterk verdund
• Colorfield painting  strak begrenst, ruimtesuggestie door overlapping kleurvlakken, kleursensatie
• Hard-edge  contrasterende kleurvlakken, onpersoonlijkheid, veel ruimtesuggestie door haaksheid, egaal ingeschilderd, of ingespoten

Abstract expressionisme in europa 1940 tot 1959
• Informele kunst
• Inspiratie, kindertekeningen, gehandicapten, krabbels van oerstammen
• Tachisme: Action-painting
• Cobra: agressieve felle kleuren, in afbeeldingen die zeer gedurfd waren, vrolijk en zeer fel, expressief primitievenkunst door stilering
• Materieschilderkunst: textuur en oppervlak waren heel belangrijk reliëf action karakter, non-fiction, natuur en aarde.

Popart 1955 tot 1970
• Ook wel neodada
• Moderne welvaartsmaatschappij
• Moderne consumptie goederen
• Harde pop commercie
• Zachte pop gevoel van de kunstenaar over de maatschappij
• Leefcultuur
• Fel en contrastrijk
• Decoratieve en egale vlakken
• Vormen zijn scherp afgebakend
• Blow up: vergroting van bestaands voorwerp element
• Technieken: Airbrush ( verfspuit) en zeefdruk
• Fotografische zeefdruk techniek
• Onpersoonlijk en afstandelijk zodat men niet kan zien of de kunstenaar kritisch of juist positief tegenover het onderwerp staat
• Amerikaanse consumptie maatschappij veel voordeel uit popart
• Engelse popart: erotisch, plastisch weergegeven, kunststof als ondergrond, herkenbare fragmenten gecombineerd met abstracte elementen
• Seksualiteit als het belangrijkste thema van de moderne maatschappij
• Ruimtelijke popart kunstwerken
• Elementen uit het dagelijks leven, commercie en de consumptie maatschappij worden aan popart gekoppeld
• Textiel, karton en kunststof
• Vervreemde werking
• Nouveau realisme, een nieuwe kijk op het dagelijks leven, fel en contrastrijk zeefdruk, over fotografisch beeld heen

Foto- hyperrealisme 1965 tot 1980
• Overdreven realisme
• Een objectieve weergave van de moderne natuur
• Nauwelijks te onderscheiden van een foto
• Sterk gedetailleerd
• Beelden uit de moderne consumptie maatschappij
• Toevallige opnamen uit het dagelijks leven
• Glimlichten, spiegelingen, plasticiteit, stofuitdrukking
• Spiegelbeelden in ruiten zorgen voor: ritme, overlapping, en afsnijdingen
• Airbrush ( verfspuit)
• Ze geven de werkelijkheid zo objectief mogelijk weer
• Beeldhouwers geven mensen zo objectief mogelijk weer uit het allerdaagse leven
• Mensen die typerend zijn voor de nieuwe cultuur
• Modellen werden ingesmeerd met vaseline, daarna met siliconenrubber, de mal werd volgegoten met kunststof, daarna beschilderd
• Vervreemding door herkenning

Opart 1955 tot 1980
• Licht beweging en optische effecten
• Illusie van beweging
• Reliëfs, ruimtelijke objecten, abstracte schilderijen
• Geometrische vormen
• Zweven
• Afstand van de uniekheid van een kunstwerk
• Moest voor breed publiek beschikbaar zijn, dus werden ze herdrukt
• Planmatige compositie
• Ritme en beweging
• Zo onpersoonlijk mogelijk
• Lijnen en vlakken veel egale kleuren
• Onderzoeken van de optische illusie