Nederland in de twintigste eeuw

De consumptiemaatschappij
In de economische bloeitijd na 1945, ontstond een consumptiemaatschappij: een maatschappij waarin de mensen het kopen van producten, diensten en pleziertjes erg belangrijk vinden. Een tv, een wasmachine, op vakantie in het buitenland, al dat soort dingen werden op een gegeven moment voor veel mensen normale dingen. Maar de welvaart had ook minder leuke kanten. Overvolle treinen, lange files, vervuiling, steeds meer mensen maakten zich daar zorgen over.

Technologische revoluties
Ontwikkelingen in de techniek en wetenschap hebben in de twintigste eeuw voor veel veranderingen gezorgd. Denk maar aan de uitvinding van de computer. Rond 1980 werkte daar nog bijna niemand mee. Tegenwoordig zou de Nederlandse economie stilvallen zonder computers. De snelle veranderingen in de economie hadden ook gevolgen voor het onderwijs en de arbeidsmarkt. Veel beroepen verdwenen, allerlei nieuwe kwamen erbij.

§3 Veranderingen in het gezinsleven In de jaren voor de oorlog en vlak daarna waren de meeste mensen het erover eens hoe een gezin eruit moest zin: vader verdiende de kost, moeder zorgde voor het huishouden en de kinderen. Kinderen moesten respect hebben voor volwassenen, vooral hun ouders. NA school ging je werken. Tot je trouwde bleef je bij je ouders wonen.

Veranderingen door de bloeitijd
De economische bloeitijd had ook voor het gezinsleven gevolgen. Nederlanders gingen steeds korter werken: er kwam een vrije zaterdag en de werkweek werd ingekort tot 38 uur. Vakanties werden langer. Toch werd er steeds meer verdiend. IN de jaren 60 werden jongeren volwassen die na de oorlog geboren waren. Zij hoefden zich over werk en geld weinig zorgen te maken. Voor hen was het leven zo normaal. Ze begonnen het ‘burgerlijke’ leventje van hun ouders maar saai te vinden. Er ontstond een aparte jeugdcultuur.

Jongeren als consument
Voor bedrijven waren jongeren een interessante doelgroep. Waarom? - er waren veel jongeren; door de geboortegolf vlak na de oorlog - jongeren kregen zakgeld of hadden een baantje om iets te verdienen. Ondernemers bedachten producten, diensten en reclames die speciaal voor deze jonge consumenten bedoeld waren. Daarbij lag de nadruk op ‘nieuw’ en ‘modern’.

Massacultuur
Net als in de VS ontstond er na de jaren 60 een massacultuur in Nederland. Hoewel veel mensen dezelfde dingen kochten, bleven er in de massacultuur ook nog verschillen. Door de bloeitijd waren er zo veel kopers, dat bedrijven dezelfde soort producten gemakkelijk in verschillende uitvoeringen konden maken. Zo konden mensen zich toch van elkaar onderscheiden.

Huisvrouwen willen méér
De bloeitijd en de consumptiemaatschappij hadden ook gevolgen voor de rol van de vrouwen. Er kwamen steeds meer apparaten die veel werk uit handen namen: wasmachines, koelkasten, stofzuigers. Vrouwen kregen meer tijd om naast het huishouden andere dingen te doen. Ze wouden blijven werken en hogere opleidingen volgen.

Dolle Mina
Vrouwen die ontevreden waren met de vormen en waarden, richtten eind jaren 60 organisaties op zoals de Dolle Mina. De Dolle Mina wilden gelijke kansen tussen man en vrouw, arm en rijk. Met een gemeenschappelijk huishouden. Uitvinding van ‘de pil’ Nog een belangrijke oorzaak voor de emancipatie van de vrouwen was ‘de pil’ in 1964. Hierdoor werd het voor de vrouw gemakkelijker om zelf te bepalen hoeveel kinderen ze wouden en wanneer. Ze konden het beter afstemmen op hun eigen plannen. Veel vrouwen gingen bijvoorbeeld eerst studeren, dan een paar jaar werken, en werden pas daarna moeder.

Homoseksuele emancipatie
Ongeveer tegelijk met de vrouwen begonnen ook homoseksuelen een openlijke strijd voor emancipatie. Zij wilden als ‘gewone mensen’ behandeld worden. Na jarenlange strijd werd in 1973 de belangenvereniging van homoseksuele mannen en vrouwen officieel door de regering erkend. In 1983 werd in de grondwet opgenomen dat discriminatie niet is toegestaan ‘op welke grond dan ook’. Dat gold dus ook voor homoseksuelen.

Nieuwe samenlevingsvormen
Tot de jaren 60 bestond de samenleving bijna alleen uit ‘traditionele’ gezinnen: man, vrouw en kinderen, vaak veel kinderen. Door de emancipatie kwamen er ook andere gezinnen en samenlevingsvormen. Ongehuwd samenwonenden met of zonder kinderen.

§4 de samenleving als een lappendeken Je kunt de Nederlanders op drie manieren in groepen indelen: - verschil in rijkdom en aanzien - verschillen in levensbeschouwing - verschillen in cultuur en etniciteit.

Sociale verschillen vóór 1940
In de tijd tussen de beide wereldoorlogen speelden verschillen in rijkdom en afkomst een belangrijke rol. Werd je als kind van een arbeider geboren? dan werd je zelf ook arbeider. Bijna nooit kregen zulke kinderen meer dan lager onderwijs. In de hogere sociale groepen in steden leerden de kinderen wél door na de latere school. Ook op straat waren de sociale verschillen duidelijk te zien. Mannen uit arbeidersklasse droegen eenvoudige kleding en een pet. Mannen uit andere groepen droegen een hoed.

Meer kansen na de oorlog
Na de oorlog slaagden meer mensen erin hogerop te komen in de samenleving. Ik de jaren 50 moest iedereen nog zuinig aandoen. Maar vanaf de jaren 60 steeg de welvaart enorm. Er kwam al snel de tijd waarin bijna iedereen een auto, tv, wasmachine enz. kocht. OP straat kon je bijna nooit meer aan iemands kleding zien bij welke sociale groep hij hoorde.

Verzuiling
Een andere indeling van de Nederlanders was die naar levensbeschouwing. Rooms-katholieken, protestanten en niet-gelovigen leefden strikt gescheiden van elkaar. Dat kwam doordat er in de industriële samenleving die eind 19e eeuw was ontstaan steeds meer Nederlanders in contact kwamen met de moderne normen en waarden. Daardoor werden sommigen ook minder godsdienstig. De gelovigen voelden zich bedreigd door de invloed van het liberalisme. Ze wilden hun eigen overtuiging vasthouden en toch net zo belangrijk worden als de liberalen. Ook de socialisten wilden dat. Daarom organiseerden ze zich appart. Ze richtten eigen scholen op, eigen politieke partijen, eigen omroepen, enz. Zo’n verzameling levensbeschouwelijke organisaties wordt ‘zuil’ genoemd. Ook toen de emancipatie al lang was bereikt, bleven de zuilen nog lang bestaan.

Ontzuiling
Na de oorlog hoopten sommigen dat de Nederlanders meer één waren geworden. Maar de oude partijen, scholen, omroepen, kranten, enz. werden gewoon weer opnieuw opgericht. Tot de jaren 60 bleef Nederland erg verzuild. Toen jongeren zich meer gingen afzetten van de traditionele normen en waarden, veranderde dat. Steeds minder Nederlanders gingen naar de kerk en het geloof kreeg steeds minder invloed op het leven. Dat wordt secularisatie genoemd. Secularisatie en ontkerkelijking hadden ‘ontzuiling’ tot gevolg. Veel verzuilde organisaties werden kleiner, terwijl de algemene organisaties groeiden. Sporen van verzuiling zie je nog wel in de verschillende scholen (katholieke, joodse, islamitische, enz.).

Ontzuiling
Na de oorlog hoopten sommigen dat de Nederlanders meer één waren geworden. Maar de oude partijen, scholen, omroepen, kranten, enz. werden gewoon weer opnieuw opgericht. Tot de jaren 60 bleef Nederland erg verzuild. Toen jongeren zich meer gingen afzetten van de traditionele normen en waarden, veranderde dat. Steeds minder Nederlanders gingen naar de kerk en het geloof kreeg steeds minder invloed op het leven. Dat wordt secularisatie genoemd. Secularisatie en ontkerkelijking hadden ‘ontzuiling’ tot gevolg. Veel verzuilde organisaties werden kleiner, terwijl de algemene organisaties groeiden. Sporen van verzuiling zie je nog wel in de verschillende scholen (katholieke, joodse, islamitische, enz.).

Culturen
In Nederland wonen mensen met een verschillende culturele achtergrond. Dat komt door migratie. Voor de 20e eeuw zijn al mensen naar Nederland verhuisd. Veel joden en protestanten kwamen naar Nederland. Voor de 2e wereldoorlog waren de joden de belangrijkste minderheid. Na de bezettingstijd zijn nieuwe culturele minderheden in Nederland ontstaan. Dat had te maken met: - de dekolonisatie van Nederland - de ontwikkeling van de rijke consumptiesamenleving - het vluchtelingenprobleem

Migratiegolven
in de jaren 60 ontwikkelde de economie van Nederland zo zó snel, dat er een groot gebrek was aan arbeidskrachten. Daarom werden er arbeiders uit landen bij de Middellandse Zee gehaald. Eerst werd gedacht dat ze alleen tijdelijk hier zouden komen werken en later weer terug zouden gaan. Daarom werden ze ‘gastarbeiders’ genoemd. Maar mensen die jarenlang in een land wonen, raken daar langzamerhand gewend. Dus bleven ze in Nederland wonen en haalden, in de jaren 70 en 80, ook hun gezin naar Nederland. In de jaren 90 werd het vluchtelingenprobleem steeds belangrijker. Mensen die in hun eigen land door oorlog of onderdrukking werden bedreigd, kwamen naar Nederland.

§5 kritiek op de democratie Door de invoering van het algemeen kiesrecht voor mannen en vrouwen werd Nederland echt een democratie. Vanaf dat moment is er in de 20e eeuw 21 keer een parlement gekozen: 5 keer voor de oorlog, en 16 keer daarna. Normaal gesproken zijn er om de 4 jaar verkiezingen. Maar na 1937 duurde het 9 jaar tot de volgende verkiezing. In de jaren 20 en 30 verschilden de mensen nogal van mening over de nieuwe democratie. Sommigen waren er voor, maar er waren ook een hoop mensen die er niet blij mee waren.

De tijd van wederopbouw
Na de bezettingen vonden sommigen dat de parlementaire democratie van vroeger niet terug moest komen. Anderen protesteerden heftig tegen zulke ideeën: in de oorlog was toch juist iedereen tegen dictatuur en voor democratie? De oude grondwet moest blijven. Dat gebeurde ook. Bij verkiezingen bleek dat de meeste kiezers gewoon op dezelfde partij bleven stemmen als voor de oorlog. Toch was er wel iets veranderd. De meeste Nederlanders deden hun best om het land weer op te bouwen. Dat lukte goed: er kwam meer welvaart dan ooit tevoren en aan een crisis en werkloosheid dacht niemand meer. In zo’n tijd hebben mensen vertrouwen in hun leiders en stemmen ze graag op de grote democratische partijen. De leiders van de christen-democratische en de sociaal-democratische stroming werden het ook gemakkelijk eens. Ze vormden ‘brede coalities’ onder leiding van sociaal-democraat Willem Drees. In deze jaren werd een verzorgingsstaat ingevoerd: sociale wetten die zorgen voor ouderdomspensioen en uitkeringen in geval van arbeidsongeschiktheid, ziekte, of werkloosheid. Als er dan nog eens een crisis kwam, zouden de gevolgen tenminste niet zo erg zijn.

De jaren 60 en daarna
Omstreeks 1960 kwam er een eind aan de tijd van wederopbouw en samenwerking. Jongeren vonden de parlementaire democratie in die tijd eigenlijk helemaal niet zo democratisch. Om de 4 jaar mocht je stemmen op een grote partij en dan maakten de partijleiders onderling wel uit wie er in de regering kwam. De politieke leiders leken wel een soort ‘regenten’, zoals vroeger, voor de democratische revolutie. Er werd een nieuwe politieke partij opgericht: Democraten ’66. Deze partij wilde een direct gekozen minister-president, direct gekozen burgemeesters en grotere invloed van kiezers op kamerleden. Van die idealen is in de 20 eeuw niks terechtgekomen. Wel gingen kiezers sinds de jaren 60 minder automatisch stemmen op de partij van hun ‘zuil’. Ze kozen meer volgens hun eigen voorkeur en letten op of een politicus hun eigenlijk wel beviel. Door de ontkerkelijking en ontzuiling kregen de christen-democraten steeds minder stemmen. In 1994 kwam er zelfs voor het eerst een kabinet zonder christen-democraten. De ministers waren sociaal-democraten en liberalen. Vanaf de 19e eeuw hadden die 2 stromingen lijnrecht tegenover elkaar gestaan. Dat ze nu samen regeerden was bijzonder. Sommigen zeiden dat er eigenlijk geen verschillen meer waren tussen de ideologieën.